töles

• hunların ve göktürklerin temelini oluşturan önemli ve kalabalık türk boylarının çatı adı. çincesi ting-ling.
  
  edit: göktürkleri kuran aşina boyunun da töleslerden olduğu ortaya konmuştur. bu durumda aslında hepimiz tölesiz. türk ismi devletin ismi. töles ise halkın ismidir. göktürklerin yıkılmasından sonra töles oğuz ismine evrilmiştir.
• yahut tölös. türk soylu bir -boy değil- boylar grubu. ting-linglerle ("diñ-liñ" diye okuyunuz) birlikte anılırlar.
  
  bir dönem uygurlara, bir dönem ise göktürk olmayan bütün türk kavimlerine tölös denilmiştir.
  
  eberhard, tölösleri çin kaynaklarından aktardığı bilgilerle tek bir boy gibi anlatmış. yahut kısa bahsinde başka ayrıntıya değinmediğinden böyle anlaşılıyor. burada tölöslerin hunların (xiong-nu, hsiyung-nu: bunu da "şuñ-nu" diye okuyunuz) soyundan geldiği söylenmektedir. bir bakıma doğrudur. fakat diğer taraftan, hunların ting-ling/tölös boyları arasından doğan bir federasyon olduğu düşünülürse, belki hunlar tölös'tür demek daha doğru olur.
• bazı çin lehçelerinde ting-ling bazılarında dingling olarak geçen ön türk toplulukların adı. ingilizce de daha çok dingling kullanılıyor.
  
  https://en.wikipedia.org/wiki/dingling
• bir nevi konfederasyon şeklinde örgütlenen boylar topluluğudur.hunların ve göktürklerin kurucu unsurlarındandır.özellikle göktürkler, töles boy grubunu tahakküm altına aldıktan sonra juan juan devletini yenebilmiş ve doğal sınırları dışına çıkabilmiştir.
  
  çin'in kuzeyindeki en kalabalık proto-türk topluluk olmasına rağmen hiçbir zaman beklenen çıkışı yakalayıp devlet konumuna gelememişlerdir.oysa ki töles içinden çıkan boy grupları ileri tarihlerde daha kapsamlı siyasi teşekküller meydana getirmiştir.
  (bkz: sabarlar)
  (bkz: hazarlar)
  (bkz: ogurlar)
  
  daha farklı bir ifadeyle türk ismi gibi daha kolektif bir yapı kurmayı başaramamışlardır.bunun yanı sıra tipik türk teşkilatlanmasının bir tezahürü olarak göktürklerin ve hunların yıkılmasında etkin rol oynamıştır.devlet yıkan ve devlet kuran bir yapı olmuşlardır.
  
  (bkz: ting-ling/@hazarya)
• çin kaynaklarına göre, göktürkleri kuran aşina boyu da dahil olmak üzere, orta asya'da yaşayan türk boylarının büyük çoğunluğu töles=tiele kökenlidir. göktürklerden sonra töles boyları oğuz boylarına dönüşmüştür. kendisi arasında ikiye ayrılmıştır. töles boylarından doğu'da kalanlar, dokuz oğuzları yani uygurlar'ı oluşturmuşlardır. batı türkistan'da kalan boylar ise on-okları yani batı oğuzları oluşturmuşlardır. türgişler ve oğuz yabgu devleti'nin temelini atmışlardır.
  
  tarihteki töles boyları şunlardır;
  
  *tola ırmağının kuzeyindekiler; bugut, tongra, wei-ho, bayırku, fu-lo, mengch’en, t’u-jo-ho, izgil, hun, hu-hsie
  *karaşar çevresi; ch’i-pi, p’u-lo-chih, i-shih, su-p’o, na-ho, wu-kuan, ye-shih, yü-hi-huan
  *altay dağlarının güney batısı; sir tarduş (yantuo), shih-p’an, ta-ch’i
  *semerkand’ın kuzeyi; ho-shih, ho-chie, po-hu, pi-kan, chü-hai, ho-pi-hsi, ho-ts’o-su, pa-ye-wei; ho-ta
  *hazar denizinin doğusu; san-suo-yen, mie-ts’u, lung-hu
  *bizans’ın doğusunda; en-chü, pei-ju, chiou-li, fu-wen-hun
  *ıssık göl çevresi; chuyue (çiğil), chumi, chumuhun and chuban
  *güney sibirya çevresi; dubo (tuvalılar)
  
  göktürkler'in yıkılmasından sonra;
  
  *dokuz oğuzları yani uygurları oluşturan töles boyları: bugut, hun, bayırku, tongra, izgil, ch'i-pi, apuse, kulunwuku, ediz (ati-e)
  
  *on okları (türgişler) yani batı oğuzları oluşturan töles boyları: beş tuo-lu (tuchi-shih, a-li-sih, suo-ho-mo-he, chu'mu-kun, hu-lu-wuchü, she-she-titun, shu-ni-shih-chu-pan), nu-shih-pi (a-hsi-chie ch’üe, ke-shu ch’üe, pa-sai-kan, a-hsi-chie ni-shu, ke-shu-ch’u-pan). batı oğuzları daha sonra oğuz yabgu devletini ve büyük selçuklular'ı kurmuşlardır.
• ting lingler’in siyasi ağırlıkları güney sibirya’dadır. mete (mo-tu) dönemi öncesinde ting lingler hakkında kaynak bulmak imkansıza yakındır. kanglı ve töles boyları olarak adlandırılan türk boyları aslında ting linglerin devamıdır. ting ling isminin anlamı “sincaplı” anlamına gelen “tiyinli” kelimesinden gelmiştir. m.ö 12 ve 7.yüzyıllar arasında oluşan karasuk kültürünün, ting linglerin atası olduğu konusundan fikirler mevcuttur. 1940 yılında sovyet arkeologlar, ting lingler’in coğrafyasında, hunlar tarafından gönderilen kökeni çinli olan bir yöneticinin küçük saray ve evler inşa ettirdiğini ortaya çıkarmışlardır. m.s 350 yıllarında çin kaynakları ting lingler’in üç bölgede yaşadığını belirtmiştir: gobi çölü, baykal gölünün güneyi, kazakistan bozkırlarında… bizans kaynaklarında m.s 460’da “ogur” olarak adlandırılmışlardır. çinliler bu türk topluluklarını pek tanımadıkları için abartarak kaynaklarında yer vermişlerdir. örneğin: “at gibi tırnakları var, vücutlarının ata benzedikleri için çok koştukları vs.”