er töştük destanı
-
er töştük'ün konusu kısaca şöyledir:"
1. eleman han, sekiz çocuklu yaşlı bir adamdır. hayatının son demlerinde dokuzuncu çocuğu doğar
ve adını er töştük koyarlar. çocuk, sürüleriyle birlikte kaybolan ağabeylerini bulur ve getirir. böylece ilk
kahramanlığını göstermiş olur.
2. eleman, dokuz oğlunu dokuz kız kardeşle evlendirmek ister ve gelinleri aramak üzere yollara
düşer. sonunda sarabay'ın dokuz kızını bulur ve onları alıp ülkesine dönerken, yedi başlı ejderha olan
ihtiyar cadı zelmogus'a rastlar. zelmogus, ondan hayatlarına karşılık olarak er töştük'ün canının ve
gücünün içinde saklandığı sihirli kutuyu ister ve alır.
3. er töştük kutuyu geri almak için cadının peşine düşer. karısı kenyeke'nin armağan ettiği
olağanüstü atına binerek, sihirli kutuyu kurtarır. ancak cadı onu takip eder ve er töştük'ü yeraltına
sürgüne gönderir.
4. er töştük, yeraltında her birinin ayrı bir olağanüstü gücü olan dört mamit'e rastlar. bunlardan
biri geyikten hızlı koşar, biri uzakları işitir, biri uzağı görür, biri de denizlerin suyunu içerek bitirebilir.
5. er töştük, yeraltında kaplanın, ayının ve karıncanın da arkadaşı olur. onlara iyilik eder. onlar
da sıkıştığı anda er töştük'e yardım edeceklerini vadederler.
6. er töştük, yeraltı dünyasının padişahı olan kök döö (gök dev)'nün küçük kızı kül ayim'e
rastlar. er töştük'ü, daha önce rüyasında gören bu kız, ona aşık olmuştur. kahramanımızı zorlamak ve
kök döö'nün ülkesine getirmek için cadıyı da zaten o göndermiştir. kül ayim, bir plan yaparak er
töştük'ün çoban kılığında babasının hizmetine girmesini sağlar.
kök döö, üç kızına, artık evlenme yaşına geldiklerini ve beğendikleri gençleri elma atarak
seçmelerini söyler. kül ayim, elmayı kel çoban kılığındaki er töştük'e atar. hükümdar memnun
olmamasına rağmen, onların evlenmelerine razı olur.
7. kök döö'rıün kızların seçtikleri damat adaylarından bir takım istekleri vardır. bunlar:
a. doksan adet yaban eşeği sıpası avlamak.
b. esrarengiz şekilde kaybolan benekli kısrağın olağanüstü taylarını bulmak.
damat adaylarından ilk ikisi başarısız olurlar. avdan dönerlerken kel çoban'a dert yanarlar.
çoban, kızgın demir üzerine oturdukları takdirde, başarının sırrını onlara vereceğini söyler.
ikinci olarak, dev bir kartalın yavrularını ejderhadan kurtarır. bu kartalın kaçırdığı tayları geri alır
ve bunları iki damat adayına verir. fakat damat adayları, toplanan kalabalığa, tayları kendilerinin kurtarıp
getirdiklerini söylerler. tam o sırada, er töştük gelip arkalarını kalabalığa döndürerek, yanıklarını
göstererek yalanlarını ortaya çıkarır.
kök döö, bu damadın tehlikeli kahraman er töştük olduğunu öğrenir ve onu da sınamadan
geçirmek için;
a. kızgın demirden bir başlık giymesini ister,
b. at yarışını kazanmasını ister,
c. koşuyu kazanmasını ister,
d. saçılmış tanelerin kısa bir sürede toplanmasını ister,
e. kaplanla ve ayıyla mücadele etmesini ister,
f. dönüşü olmayan ülkeden kırk kulplu kazanı getirmesini ister.
er töştük, olağanüstü güçleri olan dostları dört mamit (muhtemelen muhammet'ten, inanmış,
ermiş, kutsal kişi gibi bir anlam ifade eder) ile kaplan, ayı, karınca ve atının yardımlarıyla bütün sınavları
başarır.
yedi başlı cadı, atın suyun dibinden çıkardığı kırk kulplu kazanla öldürülür.
8. bu sınav sırasında dört arkadaşını öldüren ve kendisine de sandık getirme denemesini yaptıran
kara döö'yü, sonra da kök döö'yü öldürür.
9. er töştük, iki karısı (kül ayim ve biyti-kung) ile birlikte ülkesine dönmek üzere yola çıkar.
ancak önce yeryüzüne çıkmaları gerekmektedir. bu görevi dev karta i yüklenir. çıkış sırasında yiyeceği
tükenen kartala er töştük baldırından keserek bir parça et verir.
10. yeryüzüne çıktıktan sonra da bir çok sınamadan geçen kahramanlarımız, yolda yaralı halde
bir çukura atılan coyun-kulak'a rastlar. onu yanına alır, fakat kısa sürede coyun kulak'ın hain olduğu
anlaşılır. coyun kulak, er töştük'ü öldürür ve iki karısını alıp kaçar. ancak dev kartal, er töştük'ü
diriltir. töştük, coyun kulak'ı bulur. onun yedi canlı olduğunu ve canlarının yedi kuşun vücudunda saklı
olduğunu, ikinci karısı olan, (kök döö'yü sığırtmacı tek gözlü dööyü kurtaran prenses) biyti küng'un
yardımıyla öğrenir. yedi kuşu da öldürünce coyun kulak da ölür.
sonunda er töştük ülkesine döner ve sadakatini isbat için hamile olarak, yedi yıl doğurmayı
bekleyen kenyeke'ye kavuşur.
(alıntı-fikret türkmen)
not: rüyalar nasıl ki, kişisel bilinçaltımızın tahlili için önemlidir, aynı şekilde masallar, efsaneler de kolektif bilinçaltının tetkiki için mühimdirler. -
kırgızların en eski destanlarından biridir.
aslında manas destanının spinoff'u sayılabilir zira manas ve er töştük arkadaştır.
günümüzde ayrı bir destan gibi kabul görse de büyük ihtimalle manas destanı'nin günümüze ulaşan parçalarıdır.
“dev, ak çenem’e: al-taikı adlı yerde, bir altın pınar, bu altın pınarda sarı bir balık ve bu balığın karnında gümüş bir sandık, gümüş sandığın içinde de kırk kuş vardır. benim ruhum, işte bu kırk kuşun ruhudur, der.
ak çenem sabahleyin bunu hemen er töştük’e söyler. er töştük de gidip kırk kuşun başını koparır ve dev ölür...” *
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap