• richard dawkins'in "gen bencildir" adli kitapta bahsettigi olgu. evolutionary stable strategy bundan sonra "ess" diye gececektir, aman dikkat), dogadaki takip edildigi surece, o stratejiden sapanlarin "cezalandirilacagi" (yani - ureme $anslarinin azalacagi) bir stratejidir. game theory acisindan bakarsak bir nevi nash equilibrium.

    turkcesi icin evrimsel acidan kararli strateji.

    (bkz: uktedir satilamaz)
  • (bkz: evrimsel oyun teorisi)
  • bildigim kadariyla bir john maynard smith kavrami. zihin acar.
  • aslan kralsa neden tüm dünyaya hakim değil, kartal çok iyi görüyorsa neden tüm tavşanları yiyip bitirmedi gibi ilkokul seviyesi sorularından, canlılarda fedakarlık nasıl gelişti, özveri nasıl gelişti gibi sorulara cevap vermek için anlaşılması gerekir.
    anlamak için richard dawkins'in "gen bencildir" adli kitabı ile başlanabilir.
    http://richarddawkins-turkey.blogspot.com/…tap.html
  • maynard smith'in ana kavramı ‘evrimsel açıdan kararlı stratejidir.’ (eks). fikrin temeli w. d. hamilton ve r. h. mac arthur'a uzanır. bir nevi önceden programlanmış, bir davranış politikasıdır. oldukça dikkat çekici olduğu için ayrıntılı olarak açıklanmasını faydalı bulmaktayım.

    özetle şöyledir: “düşmanına saldır, kaçarsa kovala, misilleme yaparsa kaç"

    aslında bakarsak; evrimsel açıdan kararlı stratejiyi, matematiğin oyun kuramı olarak bilinen dalına benzetiyorum. hatta oyun teorisi'nin en önemli araçlarından biri olan nash dengesi de benzetme açısından burada anahtar kavramdır. nash dengesine göre, her birey ilişkide bulunduğu diğer bireylerin hareketlerini de göz önünde bulundurmalıdır.

    yazının geri kalanı direkt olarak dawkins'in gen bencildir kitabındaki örnekten alıntılıyorum:

    “strateji, birey tarafından bilinçli bir biçimde oluşturulmaz. belirleyemediğimiz bir mekanizma ile, hayvan bu talimatları uygularmışçasına davranır.”

    “evrimsel açıdan kararlı strateji, (ya da eks) bir topluluğun üyelerinin çoğunluğu tarafından benimsendiği takdirde, başka hiçbir alternatif stratejinin daha iyi olamayacağı bir stratejidir.”

    “bu, kurnaz ve önemli bir düşünce. bunu başka türlü de söyleyebiliriz: bir birey için en iyi strateji, nüfusun çoğunluğunun ne yaptığına bağlıdır.”

    ”nüfusun geri kalanı kendi başarısını daha yukarılara çekmeye çalışan bireylerden oluştuğu için inatla kalıcı olan tek strateji, bir kez ortaya çıktıktan sonra hiçbir ayrılıkçı bireyin daha iyisini üretemediği strateji olacaktır. büyük bir çevresel değişimden hemen sonra, kısa bir evrimsel kararsızlık dönemi olabilir, hatta popülasyonda oynamalar ile olabilir. fakat, eks, ye bir kez erişildikten sonra kalıcı olacaktır: stratejiden sapmaları ise doğal seçilim cezalandıracaktır.”

    bu düşünceyi saldırganlığa uygulamak için maynard smith'in basit örneklerinden birini ele alalım:

    “belirli bir türden oluşan bir nüfusta yalnızca iki çeşit dövüşme stratejisi olduğunu düşünüyoruz. bunlar atmaca ve güvercin olsun (bu isimler insanların alışılagelmis¸ kullanımları nedeniyle verilmiştir ve bu isimlerin türetildiği kuşların alışkanlıkları ile hiçbir ilgileri yoktur. aslına bakarsanız güvercinler oldukça saldırgan kuşlardır. varsayımsal topluluğumuzdaki her birey ya bir atmaca ya da bir güvercin olarak sınıflandırılır. atmacalar her zaman çok sıkı ve sınırlar koymaksızın dövüşürler; yalnızca ağır biçimde yaralandıklarında geri çekilirler. güvercinler ise karşısındakileri alışılagelmiş biçimde ve vakarla tehdit etmekle kalırlar ve kimseyi incitmezler. bir atmacayla bir güvercin karşılaştıklarında, güvercin hemen kaçar, böylelikle de yaralanmaz. iki atmaca karşılaştıklarında, birinden biri ölene ya da ağır biçimde yaralanana değin boğuşmamayı sürdürürler. iki güvercin karşı karşıya geldiklerinde ise ikisi de yaralanmaz; biri yorulana veya daha fazla uğraşmamaya karar verip geri çekilene değin, uzun bir sure karşılıklı hava atıp dururlar. şimdilik, bireyin, karşılaştığı rakibin atmaca mı yoksa güvercin mi olduğunu önceden bilemeyeceğini varsayalım. bunu öğrenmenin tek yolu onunla dövüşmek olsun ve bireyin de bu rakiplerle yaptığı geçmiş dövüşlerle ilgili, yol gösterebilecek bir deneyimi olmasın.”

    “şimdi, yarışmacılara tümüyle keyfi "puanlar" verelim. diyelim ki, dövüş kazanma 50 puan olsun; kaybetme 0; ağır yaralanma -100; uzun bir yarışma yapıp vakit kaybetme de -10 puan olsun. bu puanların doğrudan doğruya genlerin yaşam-kalım şanslarına dönüştürülebilir olduğunu düşünebiliriz. yüksek puanlar alan, topladığı ortalama "hasılatı" yüksek olan bir birey, arkasında gen havuzuna bir sürü gen bırakan bir bireydir. sayısal değerlerin gerçek olup olmadığı çözümlememiz için önemli değildir, bunlar sorunu düşünmemize yardım edecektir.”

    önemli olan nokta şu:

    “atmacaların dövüşte güvercinleri yenmeye yatkın olup olmaması bizi ilgilendirmiyor. bunun yanıtın zaten biliyoruz: atmacalar hep kazanacak. bilmek istediğimiz, atmaca veya güvercin stratejisinin evrimsel acıdan kararlı olup olmadığı. bunlardan biri eks diğeri de değilse, eks olanın evrimleşmesini beklemeliyiz. kuramsal olarak, iki eks olması mümkün. eğer en iyi strateji, popülasyonun çoğunluğunun benimsediği strateji her ne ise -atmaca veya güvercin- ona uymak olsaydı, bu doğru olurdu. bu durumda, popülasyon iki kararlı halden hangisine ilk önce ulaşırsa, o halde kalmaya eğilimli olacaktı. halbuki, şimdi göreceğimiz gibi, bu iki stratejiden hiçbiri ne atmaca ne de güvercin, gerçekte kendi basına kararlı olamayacaktır; bu nedenle de hiçbirinin evrimleşmesini beklememeliyiz. bunu göstermek için ortalama hasılatları hesaplamalıyız.”

    “diyelim ki, yalnızca güvercinlerden oluşan bir popülasyonumuz var. bunlar dövüştüklerinde kimse yaralanmıyor. yarışmalar uzun şekilsel turnuvalardan oluşuyor, belki de yalnızca rakiplerden biri geri çekildiğinde sona erebilen birbirine dik dik bakma maçları. kazanan anlaşmazlık konusu olan kaynağı elde ettiği için 50 puan alıyor, fakat uzun bir bakışma maçı yaparak zaman kaybettiği için -10 puanlık bir ceza ödüyor, böylece toplam 40 puan almış¸ oluyor. ortalama olarak bir güvercin bireyin girdiği yarışmaların yarısını kaybetmesi, yarısını da kazanması beklenebilir. bu nedenle, yarışma basına ortalama hasılatı +40 ile -10'un ortalaması, yani + 15 olacaktır. güvercinler popülasyonundaki güvercin bireylerin epey iyi durumda olduğunu söyleyebiliriz.”

    “şimdi, popülasyonda mutant bir atmaca ortaya çıktığını düşünelim. ortalıktaki tek atmaca olduğu için, yapacağı her dövüşte rakibi bir güvercin olacaktır. atmacalar güvercinleri hep yeneceği için, her dövüşte +50 puan alır ve bu da ortalama hasılatı olur. net hasılatı sadece +15 olan güvercinler karsısında epey avantajlı durumdadır. bunun sonucunda, atmaca genleri popülasyonda hızla yayılacaktır. ancak, artık bir atmaca karşılaşacağı her rakibin bir güvercin olacağından emin olamaz. aşırı uçtaki bir örneği alırsak, atmaca geni başarıyla yayılır ve tüm popülasyon yalnızca atmacalardan oluşur bir duruma geldiğinde, tüm karşılaşmalar atmaca dövüşü olacaktır. bu durumda işler tamamen değişir. iki atmaca dövüştüğünde, biri ağır yaralanarak -100 puan, kazanan ise +50 puan alacaktır. bir atmacalar popülasyonundaki her atmacanın yaptığı dövüşlerin yarısını kazanması, diğer yarısını da kaybetmesi beklenebilir. dövüş¸ başına ortalama hasılat beklentisi, +50 ile -100' ün ortalaması yani-25'tir. şimdi de bir atmacalar popülasyonundaki tek bir güvercini düşünelim. tüm dövüşleri kaybedecek elbette; ancak diğer taraftan hiçbir zaman yaralanmayacak. atmacalar popülasyonunda bir atmacanın ortalama hasılatı -25 iken, atmacalar popülasyonunda bir güvercinin ortalama hasılatı 0 olacaktır. böylelikle, güvercin genleri popülasyonda yaygınlaşma eğilimi gösterir.”

    yüzeysel olarak baktığımızda, bu grup seçilimi gibi görünüyor, ama hiç de öyle değil; grup seçilimi gibi görünüyor, çünkü bir popülasyonun, bozulduğunda geri döneceği kararlı bir dengesi olduğunu düşünebilmemizi sağlar. ancak, eks, grup seçiliminden çok daha ince bir kavramdır.

    kaynak: richards dawkins- gen bencildir, tübitak popüler bilim kitapları, 2007.
hesabın var mı? giriş yap