measure for measure

• william shakespeare'in olgunluk döneminde yazdığı komedilerdendir. bu oyunda komedi türünün sınırlarını ortaya koyup bundan insanların kendi insanların sınırlarına dair göndermeler yapar. oyun bir problem playdir ve cinselliği ele alır. oyunun geçtiği dönemde evlilik dışı cinsel ilişkinin cezası idamdır ancak duke (vincentio ancak adı hemen hemen oyun boyunca hiç anılmaz) çok müsamahalı bir kişi olduğu için bu yasa uzun süredir uygulanmamaktadır ve olaylar kontrolden çıkar. duke kendine bir plan yapar ve şehri çok daha katı bir kişilik olan angelo'nun kontrolüne devredip manastırda bir rahip kılığında gizlenir ve oradan olayları izlemeye başlar.
• shakespeare'in muhteşem oyunu. 2.5 saat boyunca sözleri bir kenara not edesiniz geliyor. izlerken asırlar önce bu gösterinin krallara ve erkanına izlettirildiğini düşününce o kadar değerli bir hal alıyor ki oyun. lucio ve pezo karakterleri türkiye'de sanırım bu kadar çok alkış alırdı. biraz da olsa türkiye gerçeği gibi bu iki karakter. tiyatro sonunda bir tek çapkın, yalancı lucio ölümle cezalandırılıyor ama türkiyede seyirciden en çok alkışı o alıyor. bir çarpıklık gibi geliyor bana bu. esprili, kurnaz, yalancı, çapkın, rüzgarın estiği yöne göre davranan, kaypak karakterler bence bir tek türkiyede bu kadar ilgi görüyordur. bir ayna sanki. yurtdışında bu oyunda büyük alkışı o karakter almıyordur. tabi ki bu benim kanım.
  shakespeare in zekasına ise 2.5 saat boyunca hayran kaldım.
  
  --- spoiler ---
  son ana kadar hükümdarın rahip kılığına girdiği gerçeğini saklayarak; gerçekte hükümdar rahip kılığına girmeseydi ve şans eseri bu olaya şahit olmasaydı; yanlış yere, hırs yüzünden, gücün sahiplerinin güçsüz bir iyiyi adalet adı altında cezalandıracağını insanların yüzüne vurdu.
  --- spoiler ---
  
  herşey o kadar işlenmiş zeka ürünü ki bu oyunda. bir shakespeare bir beşiktaş taraftarını tek geçiyorum zeka konusunda.
• "mkütit - kısasa kısas - william shakespeare" adıyla youtube'den seyredilebilecek oyun.
  
  mkütit oyuncularını cesaretlerinden ötürü tebrik ederim. aralarında gerçekten iyi oyuncu olabilecek olanlar var. ışıklandırma ve müziği daha iyi kontrol etseler oyunlarının etkisini artırabilirler sanırım. daha önce de yazdım, üniversite öğrencilerine hep destek tam destek.
  
  kanunları uygulayan adamlar kanunları kendileri uygulamazsa, güçlerine güvenip adaleti ve halkı ezerlerse neler olur gösteren bir oyun. benim anladığım; mucize olmazsa yaptıkları güçlülerin yanına kar kalırmış.
  
  --- spoiler ---
  
  zina yapanın kellesini al ama kardeşi sana yalvarırsa onu yatağa atmaya çalış, nasıl olsa kimse ona inanmaz.
  
  --- spoiler ---
• ingilizce özgün adı: measure for measure olan türkçe'ye (bkz: kısasa kısas) şeklinde çevrilen, ünlü ingiliz yazarı (bkz: william shakespeare) tarafından yazılmış bir komedi oyunudur. kesin olarak ne zaman yazıldığı belgelenmemekle beraber 1603 veya 1604 yıllarında yazıldığına dair ipuçları bulunmaktadır. önce bir komedi olarak sınıflandırılmıştır fakat çağımızda ne komedi ne de trajedi olarak görüldüğü için problem oyunlar sınıfına konulmaktadır. ilk defa basılması birinci folyo içinde 1623'tedir. bu oyunun belgelenen ilk sahneye konulması ise 1604'tedir. oyunun ele aldığı önemli temalar merhamet ile gerçek, ve bunların gurur ile alçak gönüllükle ilişkileridir. "bazıları günahla yükselir ve bazıları faziletle yere düşer."
  
  bu oyunun esas kaynağı italyan rönesans çağı yazarı (bkz: cinthio)'nun (bkz: hekatominti) adlı eserinden bir hikayedir. shakespeare'in bu eseri doğrudan doğruya kullandığını iddia edenler vardır. fakat daha uygun bir görüş shakespeare'in kaynağının 1578'de george wheatsone adlı bir tiyatro yazarının bu cinthionun eserine dayalı olarak yazdığı promos and casandra adlı oyun olduğudur.
  
  kısasa kısasın 1603 veya 1604 yıllarında yazıldığı ancak ilk yayınının birinci folyo edisyonunda 1623 yılında olduğu bilinmektedir. elde bulunan metinin shakespeare'in yazmış olduğu orijinal metin olmayıp bu oyunun (bkz: thomas middleton) tarafından adaptasyonu olduğunu iddia edenler de bulunmaktadır. bunlara göre adaptasyonun esas metinden en önemli değişikliği oyunda geçen mekanın italya'dan viyana'ya geçirilmesidir.
  
  kısasa kısas oyununun belgelenmiş olarak sahnede ilk gösterimi 26 aralık 1604 tarihindedir. cronwell devriminde kapatılan tiyatroların 1660'da kraliyet'in restorasyonu ile açılması ile birçok shakespeare oyunu, kısasa kısas dahil, adaptasyonlar halinde tiyatro seyircilerine sunulmuştur. bunlardan ilki william devenant tarafından aşıklar aleyhinde kanun adında kısasa kısas oyunudur; bu oyunu görüp beğendiğini ünlü ingiliz gündelikçisi samuel pepys 18 şubat 1662'de gündeliğine kaydetmiştir. diğer adaptasyonlar 1699'da charles gideon tarafından ve 1720'de john rich tarafından yapılanlardır. spakespeare'in kendi metni ile ilk sahneye konulma kraliçe viktorya çağının sonlarına doğru olmuştur; çünkü viktorya çağının ingiliz seyircisi için bu eserin ana konusu olan açık açık evlenmeden çocuk yapmak büyük bir skandal konusu olarak nitelenmekteydi.
  
  karakterler:
  dük - viyana dükü
  isabella- bir rahibe adayı
  claudiyo - isabella'nın erkek kardeşi. evli olmadan juliet'i gebe bıraktığı için idama mahkûm edilmiştir.
  angelo - katı ve merhametsiz bir hakim.
  escalus - akıllı bir baron. angelo'ya merhametli olmasını tavsiye eder.
  lucio- fantastik, komik ve gösteriş seven bekar bir üst tabaka mensubu. claudiyo'nun arkadaşı.
  mariana- angelo'nun eski nişanlısı. ağabeyini ve çeyizini bir deniz kazasında kaybedince angelo nikahtan vazgeçmiştir.
  mistress overdone - viyana'da bir randevu evi sahibi.
  pompey - mistress overdone için çalışan bir barmen.
  emniyet amiri- hapishane idarecisi. angelo'nun hükümlerinin uygulayıcısı.
  elbow - budala bir emniyet görevlisi
  barnardine - idam mahkumu uzun dönemli hapis.
  juliet - claudiyo'nun sevgilisi ve onunla evli olmadan gebe.
  hakim - escalus'un bir arkadaşı.
  
  --- spoiler ---
  
  viyana dükü vincentino önemli bir diplomatik görev dolayısıyla şehirden ayrılacağını bildirir. şehrin idaresini çok hoşgörüsüz sert bir hakim olarak bilinen angelo'nun eline bırakır. dük'ün idaresi altında zina hakkında kanunlar, çok sert olmakla beraber hoşgörü prensibine uygulanmıştır. buna karşılık angelo cinsel ahlaksızlık suçlarına karşı çok sert bir kişi olarak bilinmektedir. bir genç asilzade olan claudiyo sevgilisi juliet ile nişanlıdır ama nikah töreni gecikmiştir. bu arada iki sevgili birleşmiş ve juliet evlilik dışı gebe kalmıştır. şehrin kanunlarına göre angelo bunu zina olarak görür ve claudiyo'yu zina suçuyla yargılar. claudiyo evlenmek istediğini çok açıkça belirtmesine rağmen angelo onu idama mahkum eder. cladiyo'nun arkadaşı lucio bir rahibe adayı olan claudiyo'nun kız kardeşi isabella'yı manastırında ziyaret ederek kardeşi hakkında angelo'ya gidip kardeşini af etmesini istemesini söyler. ısabella angelo huzuruna çıkıp ondan merhamet dilemek için bir özel randevu alır. oyunun iki sahnesini alan angelo ve ısabella arasındaki görüşme seyirciye angelo'nun ısabella'ya karşı şehvet düşkünü fikirler beslediğini ortaya çıkartır. sonunda angelo ısabella'ya bir anlaşma yolu olduğunu bildirir; eğer ısabelle angelo ile birlikte yatmaya izin sağlarsa angelo cladiyo'nun hayatini bağışlamaya hazır olacaktır. ısabella bu teklifi hemen reddeder fakat angelo'nun şehirde olan çok katı ve hoşgörüsüzlük ünü dolayısıyla yapabileceği ifşaat ve suç ithamlarına kimsenin inanmayacağını düşünüp angelo'yu açıkça suçlamaktan kaçınmaya karar verir. bunun yerine ısabella kardeşi claudiyo'u hapishanede ziyaret eder ve kaderine razı olup idamı kabullenmesini öğütler. claudiyo'nun sert itirazlarını ve tekrar tekrar angelo'nun tekliflerini halka ifşa etmesini istemesine rağmen ısabella kararını değiştirmez. dük gerçekten şehirden ayrılmamış; angelo'nun şehrini nasıl idare ettiğini kendi gözleri ile görmek bir kesiş kıyafetine bürünerek şehirde kalmıştır. bir kesiş gibi rahibe adayı isabella ile arkadaşlık kurmuştur. angelo'nun kötü idaresini engellemek için iki aldatmaca düzenler: birincisi bir yatak aldatmacasıdır. angelo daha önce mariana ile nişanlanmış; fakat o çeyizini ve ağabeyini bir deniz kazasında kaybedince mariana ile nikah kıydırmaktan vazgeçmiştir. ısabella angelo'ya haber göndererek onun yatağına gireceğini ancak her şeyin tam karanlıkta ve sessizlik içinde olmasını şart koştuğunu bildirir. bu randevuda mariana ısabella'nin yerini almaya razı olmuştur ve bu randevuda angelo ile cinsel ilişkide bulunur. şehrin kanunlarının bir değişik yorumuna göre bu bir çift arasındaki nişanın bitip nikah olduğuna delildir. ancak angelo halen ısabella ile yattığına inanmaktadır. fakat angelo yine sözünü tutmaz. hapishaneye mesaj göndererek claudiyo hakkındaki idam hükmünün infazını ve onun kesik başının kendisine gönderilmesini emreder. bu ikinci bir aldatmacanın, kesik baş aldatmacası nın, uygulanmasını gerektirir. dük önce hapishanede idam bekleyen haydut bernandine'nin başının kesilerek claudiyo'nun başı yerine gönderilmesine karar verir. fakat bu mahkum sarhoş olmasına rağmen asla buna razı olamayacağını açıkça bildirir. fakat claudiyo'nun şansı yaver gidip hapishanede bulunan ve claudiyo'ya çok benzeyen bir korsan ragozine birdenbire ölür. ölünün başı kesilip angelo'ya gönderilir. oyunun ana dalı dük'ün kendi elbiselerini giyinip şehre dönermiş gibi tekrar görevine başlaması ile devam eder. ısabella ve mariana açık olarak dük'e angelo'yu itham eden bir şikayet mektubu gönderirler. angelo onların ithamlarını hemen reddeder. angelo'nun bu şekilde yalancı kötü ithamlara hedef olmasının sorumluluğunun keşiş ludowick olduğu ortaya çıkar. dük, keşiş ludowick'e karşı olan davanın angelo tarafından görülmesine razı olur. hemen dük angelo'nun yanından ayrılarak ludowick kıyafetine girer. dava celsesinin sonunda kesiş kendinin dük olduğunu ifşa eder; angelo'nun yalancı olduğu ve ısabella ve mariana'nın doğruyu söyledikleri ortaya çıkar. dük, angelo'nun idam edilmesine ve bütün mirasının daha iyi bir koca bulması için çeyiz olarak mariana'ya verilmesine karar verir. fakat mariana dük'ten angelo'ya merhamet etmesini ister ve dük de angelo ve mariana'nın evlenmeleri şartı ile angelo'yu affeder. sonra dük ısabella'ya kendisi ile evlenmesini teklif eder. oyun ısabella'nin cevabının ne olduğunu bildirmeden biter. değişik yönetmenler değişik şekillerde oyuna son vermişlerdir. çok kere oyun sonunda ısabella'nin suskunluğu onun evlenmeyi kabul ettiği şeklinde yorumlanmıştır. bu oyun akımı devam ederken claudiyo'nun arkadaşı lucio'yu ele alan bir diğer olaylar dizisi de geliştirilmiştir. lucio oyunun ortasında devamlı olarak keşişe dük aleyhtarı iftiralar atmaktadır ve bunlar vincetio'nun şaşkınlığını komik olarak göstermeye fırsat olmaktadır. son perde de ise lucio duk'e keşiş aleyhinde bir sürü iftira atar. keşiş ve dükün aynı kişi olduğu ortaya çıktığı zaman lucio müşkül duruma girer. angelo gibi bir ceza verilmesi gerekmektedir ve istemediği evliliğe zorlanır; yeni karısı fahişe kate keepdown olur.
  
  --- spoiler ---
  
  adaptasyonlar;
  ünlü alman opera bestekarı (bkz: richard wagner) 1836 yılında kısasa kısas oyununa dayalı olarak (bkz: das liebesverbot) adlı bir opera bestelemiş ve bu operanın liberetosunu kendisi yazmıştır.
  
  1830 yılında, ingiliz şairi (bkz: alfred tennyson) kısasa kısas oyununda bulunan marianadan ilhamla mariana adlı bir şiir yazmıştır.
  
  türkçeye çeviri:
  toplu oyunları 1. kısasa kısas, onikinci gece. çev. zeynep avcı. istanbul: mitos-boyut yayınları, 1996.
• sheakspeare'ın pek az kişinin bildiği bir oyunudur. bilkent ingiliz edebiyatı'ndaki patrick hart tarafından tarafıma aktarılmıştır. sheakspeare'in en sevdiğim oyunudur; çünkü insanların kendi hatalarına karsı kör oldukları ve başkalarını cezalandırırken aşırıya kaçıp ölçüyü aştıkları gerçeklerini güzel bir şekilde göstermektedir. kendim bizzat kostümler giyerek bu oyundaki karakterlerden birisini canlandırmıştım.
• türkiye'de (bkz: ölçüye ölçü) adıyla sahnelenmiş 1935'te.