old turkic word formation

• prof. dr. marcel erdal’ın 1991 yılında kaleme aldığı old turkic word formation a functional approach to the lexicon adlı yapıtı eski türkçede söz yapımını ayrıntılı olarak ele alır ve 2 ciltten ve toplamda 872 sayfadan oluşur. birinci ciltte adlar ve eylemlerden türeme adların yapısı incelenirken ikinci ciltte adlar ve eylemlerden türeme eylemlerin yapısı incelenmiştir. eserin ikinci cildi araştırıcının voice and case in old turkish adlı yayımlanmamış doktora tezinin genişletilmiş halidir.
  
  marcel erdal bu eserini oluştururken bu çalışmanın amacını eski türk gramerinin bir bölümünün tanımı, bu bölümde dili konuşanlar tarafından yaratılan yeni sözcükler ve başkaları tarafından anımsanan sözcüklerin şeffaflığı oluşturmaktadır diye açıklar. erdal’ın söz yapımına yaklaşımı “işlevsel”dir. bu yüzden de kitabındaki eski türkçede ad ve eylem türeten ekler bu yapıtta işlevlerine göre sınıflandırılmıştır. örneğin “similative” (benzetmelikler), “class markers” (sınıflayıcılar), “color name and derivatives” (renk adları ve türevleri), “lack and negation” (yokluk ve olumsuzluk) vb. gibi.
  
  ekleri işlevlerine göre sınıflandırarak gösteren erdal aynı zamanda ekleri sözcük materyali, morfoloji, söz dizimi ve anlam bilim, gramer, kalıplaşmış zarf-fiil vb. gibi yönlerden incelemiştir.
  
  yazar yapıtında yanlış olduğu halde kabul edilmiş birçok türetmeyi reddediyor ve hem biçimbilgisi bakımından hem de anlambilim bakımından daha inandırıcı türetmeler ortaya koyuyor. ögren- ve ögret- yapısı konusundaki savını gördüğümüzde bunu daha iyi anlayabiliriz. menges ve daha önce başka türkologlar bu eylemlerin çıktığı eylem gövdesini et ög “akıl” adından +ra/+re eki ile türemiş bir eylem kabul etmiştir. erdal bu türetmeyi eski türkçede addan eylem türeten bir +ra/+re eki olmadığı için reddetmiştir. ona göre ögra- eylem gövdesi eski türkçede sürü anlamına gelen ögür sözcüğünden [+a-] eki ile türemiştir. ögren sözcüğünün sözlüksel anlamı “alışmak, ehlileşmek, eğitilmek” ögret sözcüğünün sözlüksel anlamı ise “alıştırmak, ehlileştirmek, eğitmek”tir. zaten bu sözcüklerin eski anadolu türkçesi, osmanlıcada’da bu anlamlarında kullanıldığını görmek mümkündür. istanbul’a ögrenen adem (16.yy.), ele öğrenmiş kuş (18-19. yy.)
  
  eserde divanu lugati’t türk, an etymological dictionary of prethirteenth-century turkish, türk dili araştırmaları yıllığı belleten, acta orientalia hungarica, altorientalische forschungen, central asiatic journal, epigrafika vostoka, journal asiatique gibi kaynaklardan yararlanılmıştır.