• iki türlü yaklaşım vardır.
    1. parasalcı yaklaşım: merkez bankası denetlediği müddetçe para çarpanı denetlenebilir ve kontrol edilebilir.
    2. keynezyen yaklaşım: para çarpanı tamamen istikrarsızdır. çok aktif faiz politikalarıyla denetlenmelidir.
  • parasal tabandaki 1 tl’lik artışın para arzında sebep olduğu artış miktarını ölçen parametre.
  • 1 / required reserve ratio'dur
  • mm ile gösterilir. mm= 1+c/r+c formülüne dayanır. bu formülde r kanuni karşılıkların banka mevduatına oranını c ise nakit paranın banka mevduatına oranını gösterir. paranın nakit olarak elde tutulması ya da merkez bankası kasasında kanuni karşılık oranı olarak tutulması bu değeri düşürür.

    para çarpanı mantık olarak, paranın bankalar aracılığıyla krediye dönüşme olanağını belirtir.

    parasal taban.parasal çarpan formülüyle de parasal taban çarpanı formülünde de yer alır.
  • gelişmiş ülkelerde yüksek bir dar para arzı (m0 ve m1) nispi olarak düşük bir para çarpanı ile geniş anlamda para arzını (m3) oluştururken, türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde düşük bir dar para arzı (m0,m1) yüksek bir para çarpanı ile geniş anlamda para arzını (m3) oluşturur.
    o nedenle türkiye gibi ülkelerde dar para arzına merkez bankası tarafından yapılacak ufak arz artışları dahi yüksek bir çarpan ile büyüyerek gelişmiş ülkelere göre çok daha büyük ve kontrolsüz bir geniş para arzı yaratma ihtimaline sahiptir. bu şekilde kontrolsüz oluşturulan geniş para arzı gelişmiş ülkelerde olduğu gibi katma değerli üretim ve inovasyon ile desteklenmiyorsa , enflasyon ve yerel paranın değer kaybetmesi (devaluasyon) ile sonuçlanabilir.
  • para çarpanı oluşum sürecinde nakit para ve zorunlu karşılık oranları önem kazanmaktadır. para çarpanının büyüklüğü mevduat hacmi ile doğru orantılıdır. mevduat miktarı ne kadar çok ise para çarpanı da o derece büyük olur. diğer yandan eğer kanuni karşılık oranı büyükse kredi olarak kullandırılacak kredi miktarı azalmakta ve para çarpanının değeri düşmektedir. eğer para nakit olarak elde tutuluyor ve banka sistemi içerisine girmiyorsa para çarpanının değerini küçültmektedir. para çarpanı şu şekilde formüle edilmektedir.
    mm= 1+c / r +c
    mm : para çarpanı
    c : nakit paranın mevduata oranı, yani c/d
    r : zorunlu karşılıkların mevduata oranı yani r/d’ dır.
  • para arzının belirlenmesi açısından para çarpanının da önemli bir yeri vardır. bu açıdan para çarpanının incelenmesi bizce yerinde olacaktır. bilindiği gibi; parasal taban (p) = dolaşımdaki toplam nakit (n) + banka karşılıkları (r) (1) parasal taban çarpanı (m) = para arzı (ms) / parasal taban (p). bu durumda para arzı; ms = parasal taban çarpanı (m) x parasal taban (p) (2) parasal taban çarpanı (m): para arzı değişmelerinin para arzına hangi ölçüde katlanarak yansıyacağını gösterir. para çarpanını etkileyen faktörlerin en önemlileri: 1) bireylerin ne kadar nakit ve vadesiz mevduat tutacaklarına ilişkin kararları, 2) merkez bankalarının bankacılık sistemine uyguladığı zorunlu rezerv ve 3) bankaların serbest rezervlerle ilgili kararları. para arzını halkın, bankaların ve merkez bankasının karar ve tercihleri sonucu belirlenen bir büyüklük olarak ifade etmek yerinde olacaktır. elde tutulmak istenen nakit miktarı (c) ve serbest rezerv miktarı (sr) ve vadesiz mevduat (d) olmak üzere; c/d: nakit oranı sr/d: serbest rezerv oranı (burada, c ve sr miktarının, vadesiz mevduatların belirli bir oranı şeklinde belirlendiğini varsayıyoruz.) r: bankacılık sistemindeki toplam rezerv miktarı rr: zorunlu rezervler sr: serbest rezervler olmak üzere: r = rr + sr olarak yazılabilir. d: vadesiz mevduat miktarı rrd: zorunlu rezerv oranı olmak üzere rr = rrd x d bu formül bize zorunlu rezerv miktarını verecektir. bu durumda ilk eşitlikteki (r = rr+sr) zorunlu rezerv yerine bu ifadeyi yazabiliriz. r = (rrd x d) + sr yukarıda parasal tabanın gösterildiği (1) numaralı denklemde parasal tabanı vadesiz mevduat ve nakit miktarıyla ilişkilendiren şöyle bir eşitlik yazılabilir: p = n + r = (rrdxd) + sr + c nakit oranına (n/d) ve serbest rezerv oranına (sr/d) bağlı olarak para çarpanını elde edebilmek için son eşitlikte nakit miktarı yerine {(n/d)xd} ve serbest rezerv yerine de {(sr/d)xd} ifadelerini yazabiliriz. p = (rrdxd) + {(sr/d)xd} + {(c/d)xd} p = d x {rrd + (sr/d) + (c/d)} eşitliğin her iki tarafını parantez içinde bulunan ifadeye böler ve gerekli işlemleri yapalım. d=1/(rr_d+ {sr-d}+ {c-d})+p bu denklemde para arzını (m=c+d) vadesiz mevduat artı nakit toplamı ve nakit toplamını da (c/d) x d ifadeleriyle yerine koyarsak; m (para arzı) = e + {(c/d)xd} = {1 + (c/d)} x d d için elde ettiğimiz eşitliği, yukarıdaki denklemde yerine koyarsak; m=(1+(c/d))/(rr_d+ {sr-d}+ {c-d})+p bu durumda para çarpanı (m) şöyle olacaktır: m=(1+(c/d))/(rr_d+ {sr-d}+ {c-d}) bu eşitliğe göre para çarpanı , mevduat sahipleri tarafından belirlenen nakit oranının (c/d) bankalar tarafından belirlenen serbest rezerv oranının (sr/d) ve merkez bankası tarafından belirlenen zorunlu rezerv oranının (rrd) bir fonksiyonudur. para çarpanı, para tabanındaki bir birim artışın, tanımlanan para miktarını (m1, m2, m3 gibi) hangi boyutta değiştirdiğini göstermektedir. dolayısıyla her bir para tanımı için para çarpanı ayrıca tanımlanabilir. para çarpanının zaman içinde sabit olmadığı, bileşenindeki değişkenlerde olan dalgalanmalardan (özellikle para tabanı ve para miktarı) dolayı sürekli olarak değiştiği unutulmamalıdır...
  • sonsuz miktarda para üretmenin formülü (teoride tabi)*
hesabın var mı? giriş yap