seyyid ali sultan

• trakya ve balkanlarda alevi/bektaşiliğin gelişmesinde büyük pay sahibi olmuş, rivayete göre hacı bektaşi veli'nin akrabası olan alevi büyüğüdür. balım sultan'ın babası olduğu da söylenmektedir ancak kesin değildir. balim sultan öncesi uygulanan erkanların başında seyyid alisultan erkanı gelmektedir. trakya'da pek çok alevi halen bu erkanı uygulamaktadır.
• (bkz: kızıldeli)
• dimetoka'yı tek başına tahta bir kılıçla fethettiği rivayet edilen menakıbname kahramanı, bağımsız inisiyatif sahibi bir gazi-warlord figürü olarak yaptığı işler osmanlı'nın rumeli'deki toprakları ile anadolu'daki merkezi arasındaki bağın kısa süre için kesildiği 1360'lardaki kriz dönemi ile ilişkilendirir. cemal kafadar kendisinden between two worlds'de uzun uzun bahseder ve karesi beyliğinin ilhakıyla osmanlı hizmetine girmiş ve kısmen bağımsız hareket etmiş olan hacı ilbey ile özdeşleştirir. sarı saltuk ile birlikte balkan hetorodoks islamının mühim figürlerindendir.
• rivayetlere, velayetnamelere, nefeslere, toplumsal hafızaya ve akademisyenlerimize göre; rumeli'nin hem maddi hem manevi fatihidir. horasan kökenli olduğu ve yine soyunun peygamberden geldiği -hz. hasan- söylenir. horasan'da iken hz. peygamber'in rüyasında urumeline fethe gitmesini emrettiği, onun da yanında kırklar ile birlikte hacı bektaş veli'ye uğrayarak orhan beğ/i. murat/yıldırım ordularının fetihlerine katıldığı rivayet olunur. bir süre gaza ile uğraştıktan sonra sultandan toprağını ister ve oraya dergahını kurup gönül fetheylemeye azmeyler.
  
  hacı bektaş veli ile olan manevi bağı tüm rivayetlerde ortak olmakla beraber bazı rivayetlerde kan bağı da yazılır. balım sultan'ın mürsel bali vasıtasıyla dedesi olduğuna dair bir rivayet vardır, diğer rivayetler ise yine balım sultan'ın babası olan mürsel bali ile seyyid ali sultan'ın kızıldeli dergahını birlikte kurduklarıdır.
  
  balım sultan'ı bektaşiliğin derleyici toparlayıcısı addedersek, bektaşiler için, bektaşilik öncesi dönemin üç büyük pirinden birisi sayılır, hacı bektaş veli ve abdal musa ile birlikte.
  
  kızıldeli hem dergahının adı hem de lakabıdır.
• (bkz: seyyid ali sultan tekkesi)
• kızıldeli seyyid ali sultan'a atfedilen bir nefes'in transkripsiyonu:
  
  vücud'un şehrini seyran iderler
  gördüm dört kuşede dört can oturır
  birbirine lütuf ihsan söylerler
  bir kuşesinde de sultan oturır
  
  bir kuşesi vardır kuyumcu işler
  bir kuşesinde ahen gümüşler
  bir köşesinde bezirgan kışlar
  bir kuşesinde de hakan oturır
  
  bir kuşesi vardır sular akıpdur
  bir kuşesinde şems balkıyupdur
  bir kuşesinde güller kokupdur
  bir kuşesinde de mesdan oturır
  
  bir kuşesi vardır rıka yazarlar
  bir kuşesinde teyzin bozarlar
  bir kuşesinde gevher süzerler
  bir kuşesinde de şeytan oturır
  
  bir kuşesi vardır ikrar alırlar
  bir kuşesinde tarik güderler
  bir kuşesinde sema ederler
  bir kuşesinde de paran oturır
  
  seyyid ali sultan böyle iyledi
  indi aşkın deryasını boyladı
  bir kuşesinde bab-ı tazarru bekledi
  bir kuşesinde de şah-ı merdan oturır
• "kızıl deli" ismiyle de tanınan, 16. yüzyılda yaşamış bektaşî şairidir. mezarı, kırcaali'de bulunan seyyid ali sultan tekkesi'ndedir.