• 1960 yılının mayıs ayında sovyet toprakları üzerinde bir amerikan lockheed u-2 casus uçağının düşürülmesi üzerine çıkan ve sovyet-amerikan ilişkilerinde önemli bir bunalıma yol açarak soğuk savaşı şiddetlendiren olaya denir. abd’nin türkiye dahil bazı nato ülkelerinden kalkan uçaklarının faaliyetlerinin yarattığı bir olaydır ve yalnız doğu ve batı blokları açısından değil türkiye açısından da önemli sonuçlar doğurmuştur.

    uçuşların nedeni
    u-2 olayı amerikan yöneticilerinin sovyetler birliği’nin 1949 yılında abd’nin atom tekelini ortadan kaldırmasından sonra duymaya başladıkları derin güvensizliğin doğrudan bir sonucudur. abd’nin kesin bir zaferle bitiremediği kore savaşı önemli bir endişe kaynağı olmuş; sovyetlerin nükleer silahlarını ve uzun menzilli bombardıman uçaklarını geliştirmedeki başarısı amerikalı yöneticilerin güvensizliğini artırmıştır. abd, tarihinde ilk kez, ülke topraklarının kıta dışı bir devletin vurucu gücü içine girdiğine şahit olmuştu.

    bu durumun yarattığı endişe ortamında abd stratejik hava komutanlığı’nın karşılık verme kapasitesi bir sovyet “sürpriz saldırısı”na karşı en etkili silahı oluşturmaktaydı. ancak bunun etkili olabilmesi için düşmanın sürpriz saldırı yönünde yaptığı hazırlıkların önceden bilinmesi gerekiyordu. aynı derecede önemli bir nokta verilecek karşılığın hangi düşman hedeflerine yöneltileceğiydi.

    bu nedenlerle, özellikle 1957 yılından sonra, abd’nin yürüttüğü haberalma faaliyetleri hız kazanmış ve sovyet topraklarının ayrıntılı ve güncel haritalarının çıkartılmasına başlanmıştır. bunun da sonucu olarak, havafotoğrafçılığı, sovyet askeri faaliyetlerinin gözlenip dinlenmesi (uçak ve radarla) abd’nin stratejik planlamasında büyük önem kazanmıştır. u-2 uçuşlarının nedeni abd’nin savunması için gerekli olan bu bilgileri toplamaktı.

    uçağın özellikleri
    lockheed uçak şirketi amerikan hükümetine sovyet savaş uçaklarının ve uçaksavar ateş menzilinin çok üstünde radara yakalanmadan uçabilecek bir uçak yaptı. u-2 olarak adlandırılan bu uçak bir füze gibi havalanabilmekte, 10 saniye içinde 300 metre yükselmekte, 21000 metre yükseklikte uçabilmekte, güçsüz olarak 300 mil (495 km) süzülebilmekte ve yakıt almaksızın yedibuçuk saat (3000 mil - yaklaşık 5000 km) uçabilmekteydi. u-2’lar çok yüksekten net fotoğraf çekecek güçlü kameralarla donatılmıştı.

    u-2'lerin denetimi
    u-2 uçuşları, abd başkanının yetkisi altında gerçekleştirilmiştir. uçuşun harekat ve yönetimi ise, amerikan merkezi haberalma örgütü’nün (cıa) sorumluluğu altındaydı. dönemin cıa başkanı, savunma ve dışişleri bakanlarının onaylarını aldıktan sonra, başkan eisenhower’a bir dizi uçuş programı önermiş ve uçuşlar 1956 yılında ingiltere, almanya, türkiye ve japonya’dan başlamıştı.

    düşürülme
    dünya, u-2 olayını 3 mayıs 1960’ta nikita khrushchev’in sovyet hava sahasında bir amerikan casus uçağının 1 mayıs 1960’ta düşürüldüğünü açıklamasıyla öğrendi. abd, bu uçağın casus uçak olmadığını, açık hava sağnaklarını inceleyen bir meteoroloji uçağı olduğunu açıkladı.
    khrushchev, 5 mayıs 1960’ta verdiği ikinci demeçte, abd ve sscb arasında zirve toplantısı yapılacağı sırada, sovyetler birliği’ne karşı girişilen bu düşmanca hareketin söz konusu zirve toplantısını baltalamak amacını güttüğünü söylemiş ve amerikan uçaklarına üslerinde faaliyet izni veren devletlere de uyarıda bulunacağını belirtmiştir. ayrıca, herhangi bir saldırıya karşı sovyetler birliği’nin güdümlü füzelerle karşılık vereceğini ve bu saldırıda kullanılan üslerin de yerlebir edileceğini ifade etmiştir. (bu sözler türkiye’ye doğrudan bir tehdit niteliği taşıyordu.)
    bu noktaya kadar sscb u-2 uçağının pilotunun sağ olduğunu gizli tutuyordu. bu durumun açıklanması üzerine abd uçağın sovyetler birliği hakkında bilgi toplayan bir casus uçak olduğunu kabullenmek zorunda kaldı. uçağın pilotu francis gary powers’ın moskova’da yapılan soruşturması sırasında yaptığı açıklamalar şu noktaları kapsamaktaydı:
    1- pilot cıa ile imzaladığı özel sözleşme uyarınca abd’nin özel bir hava birliğinde çalışmaktaydı ve görevi sovyetler’deki telsiz istasyonları, radar üsleri ve füzeler hakkında havadan bilgi toplamaktı.
    2- pilotun bağlı olduğu birlik 1956 tarihinden beri türkiye’deki incirlik üssü’nde üslenmiş olup her yıl bir dizi haberalma uçuşlarına çıkmaktaydı.
    3- pilot, düşürüldüğü gün, görevinin pakistan’dan norveç’e doğru uçup bilgi toplamak olduğunu söylemişti.
    bu olaylar üzerine türk hükümetince yapılan tek açıklamada, uçağın peşaver’den norveç’e uçtuğunun öğrenilmiş olduğuna göre türkiye’nin bu olaydan sorumlu tutulamayacağı kaydedilmektedir.

    uçuşların yasaklanması
    abd başkanı eisenhower, abd’nin prestijine gölge düşüren ve soğuk savaşı hızlandıran bu olaydan sonra 25 mayıs 1960’ta yaptığı bir açıklamada, u-2 uçuşlarının durdurulmasını emrettiğini söylemiştir. ayrıca, bu uçuşların yararlı olmaktan çıktığını da belirterek “kaldı ki, uçaktan başka yeni teknikler geliştirilmektedir” demiştir.
    bu konuda bir başka ilgi çekici nokta, başkan kennedy’nin de bu uçuşların uluslararası hukuka uygun olmadığını belirtmesi ve sovyet hava sahasına giren amerikan uçaklarının uçuşlarına son vermesidir (kennedy’nin uçuşlara son vermesi u-2 olayına karşın başkan eisenhower döneminde uçuşların devam ettiğini göstermektedir).

    kaynak
  • lockheed u-2 ile rusya üzerinde uçmakta olan francis gary powers'ın düşürülmesi sonucu çıkan kriz. u-2'lerin en büyük avantajı uçuş irtifasına başka bir füzenin/aracın çıkamamasıydı. amerika'nın 70000ft'teki hakimiyetine, 1960 yılında ruslar sa-2 füzesi ile son verir.

    70 000ft'te (21 km) uçağınız vurulursa sağ kalmanız beklenmez. ayrıca u-2 uçağının pilotları siyanür hapı taşırdı ki sağ ele geçirilmesinler. fakat pilot kendini öldürmez. ilginçtir, paraşütüyle indiği köyde rus olduğu ve şoka girdiği için konuşmadığı sanılarak yerel bir havaalanına yollanır. yolda kontrol yapan askerler tarafından yakalanır.
  • abd sputnik'in uzaya fırlatılması karşısında jüpiter füzelerinin nato ülkelerine yerleştirilmesiyle yetinmedi. sovyetlerin sürpriz bir nükleer saldırısına etkin biçimde karşı koyulabilmesi için, sscb'nin elinde bulundurdu-ğu gücün niteliği ve büyüklüğü hakkında ek-siksiz bilgiye sahip olunması gerekiyordu. bu nedenle, 1956'dan sonra sovyet toprakları-nın ayrıntılı haritalarını çıkarmaya başladı. sovyet topraklarındaki hedeflerin saptanma-sında radarların .yanı sıra, yeni geliştirilen u- 2 casus uçakları da büyük rol oynadı. 6.090 km menzile sahip u-2 uçakları, 21 .212 m yüksekten uçarken, son derece güçlü kame-raları sayesinde gayet net fotoğraflar çeke-bilmekteydi.
    1 mayıs 1960'da, adana'daki incirlik üs sünden havalanan bir u-2, pakistan'ın peşa-ver kenti üzerinden sovyet hava sahasına girerek istihbarat çalışmalarını sürdürürken
    alçalmak zorunda kalınca sovyetler tarafın-dan düşürüldü. önce kendilerine ait bir meteorolojik araştırma uçağının, 1 mayıs günü lncirlik'ten havalandıktan sonra kayboldu-ğunu, uçağın düşmüş olabileceğini bildiri-ren abd, u-2 pilotu gary powers'ın sağ ele geçirildiğini öğrenince, uçağın istihbarat amaçlı bir u-2 olduğunu itiraf etmek zorun-da kaldı.
    abd başkanı eisenhower 25 mayısta u-2 uçuşlarının durdurulduğunu açıkladığı halde uçuşlar devam etti. aralık 1965'te yine incirlik'ten kalkan bir amerikan casus uçağı, bu kez karadeniz üzerinde düşürüldü. sscb, daha önce olduğu gibi türkiye'yi ağır bir dille eleştirdi. 28 aralık 1965'te türkiye, abd'den tüm gözlem uçuşlarının durdurul-masını istedi. bu istek karşısında türkiye'den yapılan uçuşlar tamamen kesildi.
  • "o sırada politikanın her zaman politika olduğunu anlayamayacak kadar ufaktı, ama aynı zamanda bir şeylerin değişeceğini sezinleyecek kadar da büyümüştü; çünkü 1960'ın o ilk günleri, kuzey carolina'daki dört siyah öğrencinin ırk ayrımını protesto etmek için bir lokantada başlattıkları oturma grevi, cenevre'deki silahsızlanma konferansı, u-2 casus uçağının sovyetler birliği topraklarına indirilmesi ve pilot gary powers'ın tutuklanması, bunun üzerine kruşçev'in paris'teki zirve toplantısını terk etmesi ve cenevre silahsızlanma konferansının nükleer silahların yaygınlaşmasını önleyecek hiçbir gelişme kaydetmeden sona ermesi, ardından castro ile abd arasındaki düşmanlığın artması ve ona bağlı olarak küba şekeri ithalatının yüzde doksan beş azaltılması haberleriyle doluydu; o haberlerden yedi gün sonra 13 temmuz akşamı, kennedy demokrat parti adayı olarak los angeles'taki ön seçimi kazandı." paul auster - 4 3 2 1
hesabın var mı? giriş yap