zat-ı alileri

• zatıalilieri;
  
  yazılışta zatıalleri, zat-ı alleri, zatı alleri gibi varyasyonlara sahip, "saygın bir kişi olan siz" anlamında arapça kökenli söz. tdk'ya göre yazılışı budur, anlamı da dediğimiz gibidir.
  
  bu ifade, üçüncü tekil şahısların gıyabında, iğneleyici, alaylayıcı, yerici maksatla da kullanılmaktadır. (bkz: tariz)
  
  (bkz: zât-ı âliniz)
• genelde anglosakson ve fin ugor dillerine mensup bir takım lisanlarda; kıdem, mertebe ve sınıf olarak üst seviyede olanlara saygın bir biçimde hitap ederken üçüncü tekil şahıs kullanılması durumuna benzeyen bir hitap şeklidir. fakat üçüncü şahıs çekiminde olması, bir çok dilde olduğu gibi oldukça tartışmaya açıktır.
  
  tıpkı karşımızda oturan prense; ekselansları derken yahut saray uşağının sofrada ufak saray kızına, küçük hanım ne arzu ederler? derken takındığı üslup gibi.
  örneğin macarca'da sizli bizli konuşmak için sadece ve sadece üçüncü tekil yahut üçüncü çoğul şahıs kullanılmaktadır.
  
  işbu farsça kökenli hitap biçimi de ister üçüncü bir şahıstan saygıyla bahsederken; ister karşınızdakiyle konuşma esnasında kibarlıktan kırılıp ezilirken falan kullanılabilmektedir.
  
  tdk tarafından kesin bir yazılış belirtilmemiştir fakat olması gereken zat-ı âlileri'dir. zatialileri biçiminde birleşik yazılmış bir kelime yoktur. gramatikal bağlamda kelimenin aslı "zat-ı âli" dir. zat kelimesinin aksansız olması gerekliliği tartışmaya açıktır.
  karşınızdaki adama birebir hitap ederken :
  " - zat-ı âli, bu geceki davetimize teşrif edecek mi?" demeniz gerekir.
  " - zat-ı âlileri bu geceki davetimize teşrif edecekler mi?" diye sormak, sizin kibarlıktan ne ölçüde kırılacağınıza bağlıdır fakat tekil bir kişiye çoğul hitap ediliyorsa bu biraz dil görgüsüzlüğü ile alakalıdır.
  
  eğer saygın hitap biçimi anglosakson ve fin ugor dil ailelerinden örnek alındıysa, çoğul eki sadece ve sadece birden fazla saygınlara hitap ederken kullanılmalıdır. karşınızda tek başına bir adam duruyorsa dil bilimsel açıdan ona tekil hitap etmeniz gerekmektedir.
  
  yani tekil bir şahsa, "- zat-ı âlileriniz bu geceki davetimize teşrif edecekler mi?" diye soruyorsanız, hem o şahsı, hem de ailesini kastetmiş olmanız gerekir.
  
  bu küçük çapta düşünüldüğü vakit pek de umursanmayacak bir hatadır, lâkin bilumum devlet yazışmaları gibi bürokratik söylemlerde savaşlara dahi yol açabilir.