ahameniş imparatorluğu

• tarihteki ilk düzenli haberleşme-iletişim sistemine sahip olan uygarlıktır.
• (bkz: zurhane)
• kurulduğunda, o zamana kadar görülmüş olan en büyük imparatorluktu. devamını partlar ve sasaniler oluşturdu. bu imparatorluğu ait ve özellikle tarihsel süreç açısından mö 522'den sonrasını kapsayan şekilde bir kaynak bulmak oldukça zor. var olan kaynaklarının çoğu da yunan kökenli. yunan kaynakları da işe yaramazlar. çünkü o döneme ait yunan kaynakları tamamen yunan kültürünü yüceltmekle meşgul olduklarından dolayı, persler köhne, korkak, yozlaşmış ve kadınlar tarafıdan yönetiliyor olarak lanse ediliyordu.
  
  yunanlarla didişmeleri yüzünden iyice zayıfladılar. en son mısır'ın hakimiyetinin yitirilmesi ve bir dizi iç karışıklık düşmanlar için net fırsattı. akabinde de büyük iskender'in fethinden sonra imparatorluk son buldu.
  
  bana göre oldukça karizmatik bir imparatorluk. kökenleri buraya ve sasanilere dayanan bir milletin şimdi mollalar tarafından yönetilmesini oldukça acı buluyorum.
• en geniş sınırlarına darius i^* zamanında ulaşmış imparatorluk.
  darius i tarafından kurulan ve imparatorluğun başkenti olan persepolis o tarihlerde dünyanın en zengin ve şatafatlı şehirlerinden biriydi. büyük darius' un adını taşıyan darius iii' ü iki kez mağlup edip koca imparatorluğu yıkan büyük iskender aynı tarifeyi persepolis' e de uygulamış ve şehri yağmalayıp yıkmıştır.
• m.ö. 6. yüzyılda batı iran kökenli bir başka devlet olan (bkz: med devleti)ni yıkarak tarihsel varlığını başlatmış devlettir. bunu yapan kişi daha sonraları (bkz: büyük cyrus), cyrus ıı, anşanlı kyros ya da kiros olarak anılacaktır. cyrus'un kendisi de aslında medli bir vasaldı. cyrus daha sonraları egemenliğini genişletti ve lidya, babil ve saka devletine karşı zaferler kazandı. ardılı olan (bkz: cambyses) ise achaemenid egemenliğini mısır'a kadar genişletti. ondan sonra gelen darius ise trakya ve makedonya üzerine seferler yaptı.
  
  bu devletle ilgili temel kaynakları sıralamak gerekirse (bkz: avesta), (bkz: eski ahit) ve yunanlıların kayıtlarından bahsetmek gerekecektir. (bilhassa (bkz: herodot tarihi) ) avesta ile ilgili temel problem avesta'nın yazıya geçirilmiş en eski nüshalarının achaemenidlilerden çok daha sonraları kurulmuş sasani devrine ait olmasıdır. bu da burada karşımıza çıkan önemli bilgilerin ne denli eski olduğu konusunda kafamızda soru işaretleri yaratmaktadır. eski ahit'e baktığımızda ise achaemenid hükümdarlarından bilhassa büyük cyrus'tan söz edildiğini görüyoruz. bunun temel nedeni büyük cyrus'un, yahudilerin babil sürgününe son vermesi ve büyük tapınağın tekrar inşasına önayak olmasıdır. herodot tarihi ise şimdiye kadar batılı tarihçilerce yapılmış çalışmalarda epey geniş surette yer aldı. fakat burdaki bilgilerin güvenilirliği ve geçerliliği (bkz: behistun yazıtları)nın deşifresinden sonra sınandı. herodot tarihinin kötü tarafı, herodot'un ve dahi yunanlıların persleri yunan olmayan dolayısıyla da barbar bir kavim olarak nitelendirmesidir.
  
  achaemenid devleti'nin idaresinde aramice epey ön plana çıkmaktadır. çünkü bu devletin egemenlik sahası içindeki birçok yerde aramice biliniyordu ve yazıya aktarılması diğer dillere göre daha kolaydı. ama bunun haricinde bölgesel olarak diğer dillerin de ön plana çıktığını görüyoruz. mesela imparatorluğun önemli bir merkezi olan (bkz: persepolis)te elamca kullanılıyordu. farsça ise kralların kendilerinin ve onların persisli uyruklarının konuştuğu dildi. bu yazı da çivi yazısıyla yazılabiliyordu ama o zamanlar en az iki bin yıldır kullanılan mezopotamya çivi yazısından çok farklı bir karaktere sahipti. onun devamlılığını taşımıyordu, aksine aramice'nin ünsüz yazısının -bugünkü arapça'ya benzer şekilde- etkisi altında ve hece ile ünsüz yazısının bir karışımı olarak yeni bir icattı. bu dille ilgili bilgilerimizin önemli bir kısmını iskender'in persepolis'i ateşe vermesiyle gitgide katılaşan ve ömürleri uzayan tabletlere, duvar yazılarına ve rölyeflere borçluyuz.
• dunya psikolojik harp tarihinin en guzel orneklerinden birini sunan, ulkemizde daha cok persler olarak bilinen antik donemin super guclerinden biridir.
  
  mo 546'da lydia'nin gorkemli baskenti sardes'i yagmalayarak anadolu'da hâkimiyeti saglamislar ve yonlerini zenginlikleriyle unlu antik misir'a cevirmislerdir. o donemdeki pers krali olan kambyses ii, antik misir'in kulturu ve dini inanclari hakkinda detayli bir istihbarat calismasi yaptirarak genis bilgi sahibi olmustu. antik misir kulturunde, kediler kutsal varliklardi. bastet isimli kadin vucutlu ve kedi basli; ask, dogurganlik, kadin ve sir tanricasi bile mevcuttu. kedi oldurmek buyuk suclardan biriydi^* ve cezasi idamdi. hatta antik tarihci herodotus, eger bir ev yanginda yanarsa ilk kurtarilmasi gereken kedilerdir diye bir kanundan bahsetmektedir. iste tum bunlardan haberdar olan kambyses ii, cok kurnaz bir plan hazirlatti. askerlerinin kullandigi kalkanlara kedi figurleri cizdirdi ve sefere cikarken ordusunun yaninda binlerce kedi goturulmesini emretti.
  
  mo 525'de iki ordu pelusium savaşı'nda karsi karsiya geldi. firavun psamtik iii komutasindaki antik misir ordusu, kedilerle cevrili pers ordusuna saldirmakta tereddut etti ve perslerin hucumuyla geri cekilmeye zorlandilar. antik misir askerleri kedi oldurmenin cezasinin ölüm olmasi ve bastet'in kendilerine lanet edecegi korkusuyla dusmana saldiri konusunda kararsiz kaldilar, ardindan da bir garnizona kadar puskurtulduler.
  
  pers ordusu garnizonu kusatir ve kambyses ii, ordunun elindeki tum kedilerin kaleye dogru salinmasi emrini verir. onlerinde panikle kaleye dogru kacan kediler ve arkada hucuma kalkan pers askerlerine karsi, hayvanlara zarar verme korkusuyla antik misir okculari ates acmayi reddederler ve buyuk bir maglubiyete neden olurlar. savasin sonuna dogru ölümün kacinilmaz hale gelmesiyle ancak reaksiyon gosterebilen antik misirlilar icin sonuc husrandir. ~50.000 kadar antik misir askeri hayatini kaybederken, cogu son andaki direniste olmak uzere ~7.000 pers askeri yasamini yitirir. boylece misir'da yaklasik 200 yillik bir pers hakimiyeti baslamis olur. firavun psamtik iii ise savasin sonunda tutsak duser ve ayni yil icinde susa'da ölür.
  
  dusmani yakindan tanimanin ve zaafiyetleri hakkinda bilgi toplamanin ne kadar onemli oldugu bir kez daha anlasilirken, kediler de tipki ilginc karakterleri gibi dunya harp tarihine oldukca siradisi bir sekilde gecerler.
  
  ortadogu mu? binlerce yildir benzer hatalara imza atip, farkli sonuclar almayi ummakla mesguller.
  
  kaynak
• mö 550'de persler büyük kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki medler'i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir. bundan sonra kyros fetih hareketlerine girişmiştir. bu fetihlerde ise babil, fenike gibi zengin yerleri fethedip ülkeyi zengin bir krallık haline getirmiştir. urartu, manna devletini, lidya'yı ve krezus'un servetini ele geçirip tüm anadolu'yu hakimiyeti altında birleştirmiştir. anadolu'yu ele geçirdikten sonra babil'e saldırmış ve orayı da fethedip kendini babil kralı ilan etmiştir. bundan sonra ise mısır'a saldırma hazırlıklarına başlamış, kuzeydoğuyu sağlamlaştırmak için iskit-saka imparatorluğu ile savaş yapmış ve bu savaşların birinde kraliçe tomris'in ordusuna mağlup olarak hayatını kaybetmiştir.
  
  yerine ise oğlu kambis geçmiştir. kambis devrinde mısır fethedilmiş, kartaca'ya kadar pers ordusu ilerlemiş ancak kartacalıları geçememiştir. kambis döneminde iranlı kabileler ayaklanmışlardır, bunlar gomata isimli bir med rahibinin başını çektiği mecusilerdir.
  
  kambis mısır dönüşü ölmüş, yerine ise ünlü pers imparatoru ı. darius geçmiştir. ilk olarak kabile isyanlarını bastırmış ve çeşitli alanlarda devrim niteliğindeki hareketlere girişmiştir. ı. darius da fetih hareketlerine girişmiş, imparatorluk sınırları doğuda hindistan'a dayanmıştır. kafkasya'ya doğru iskitlere karşı da sefer yapmış ama başarısızlıkla sonuçlanmıştır. daha sonra batıya yönelip, trakya, makedonya ve ege'ye saldırıp buraları ele geçirmiştir.
  
  bunun üzerine spartalılar, darius ve oğlu ı. serhas'e karşı salamis deniz savaşı'nı yapmışlardır. salamis deniz savaşı'nda elde edilen ganimetlerin bütünü büyük iskender'in fethinde ele geçirilmiştir.
  
  ıı. artakserhas döneminde devlet hızla çözülmeye başlamış, imparatorluk'ta ayaklanmalar olmuş, mısır bağımsızlığını ilan etmiştir. isyanlar güçlükle bastırılmış ama daha sonra ııı. darius döneminde pers imparatorluğu'na büyük iskender son vermiştir.
  
  ahameniş imparatorluğu tarihte ortadoğu'da kurulmuş olan en büyük imparatorluklardan biridir. ege'ye ve hindistan'a uzanan, gerçek anlamda bir imparatorluk gerçekleştirilmiştir.
• mö 6. yüzyılda büyük kiros tarafından kurulan pers devletidir.
  
  mö 550'de persler büyük kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki medler'i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir.
  
  pers mimarisinin en güzel örneği, kalıntıları günümüze kadar ulaşan ve susa'da yer alan 100 sütunlu kraliyet sarayı'dır.
  
  persler çivi yazısı kullanmışlardır. yazıyı daha çok resmi kraliyet yazışmaları için kullanmışlar ve bu yazışmaların çoğunu da arami dilinde yazmışlardır. resmi belgeler dışında günümüze ulaşan yazılı edebi eserleri yoktur.
  
  perslerin dininde gökyüzü, su, ateş ve toprağın önemli bir yeri vardı. ahura mazda (ya da hürmüz) adlı tanrıya tapılan zerdüştlük (veya mazdaizm) dininin dışında yerel hint-avrupa dinleri de vardı. bu din özellikle pers soyluları arasında yaygındı. düalizm ilkesinin belirgin olduğu dinlerden biridir. eşit iki güç arasındaki savaşa, hürmüz yani iyilik ve ehrimen yani kötülük arasındaki savaşa, dayalı bir prensibi vardır.
• uygarlığa ilişkin ilk arkeolojik buluntular, 1921 yılında pakistan'ın pencap eyaletinde harappa ve 1922 yılında sind eyaletindeki mohenco-daro antik yerleşimlerinde bulunmuştur.
  bu iki kentin dışında yüzün üstünde kent, kasaba ve köyde hüküm sürdüğü bilinen indus uygarlığı’nın 250-500 kadar karakterden oluştuğu sanılan yazı dili henüz çözülememiştir.
  
  indus ırmağı’nın verimli ovalarında taşkınları önleyecek, daha verimli tarım yapılmasını sağlayacak teknikleri geliştiren uygarlıktır. indus vadisi boyunca yayılmıştır. ağırlıklı olarak buğday, arpa, bezelye, pamuk ve susam tarımı yapıldığı anlaşılmaktadır. kedi, köpek, sığır, kümes hayvanları, manda, domuz ve deve evcilleştirilmiştir. fildişi takılardan, filin de evcilleştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
  arkeolojik bulguların büyük bir bölümü, ince işlemeli mühürlerdir. mühürlerde insan, hayvan ve şiva figürleri kullanılmıştır. bulgular, mezopotamya ve mısır uygarlıklarıyla ticari ilişkilerde bulunulduğunu göstermektedir.
  
  uygarlık, mö 2000 ortalarında kentlere saldıran ari kabilelerce yıkılmıştır.
  
  mimaride evler; aynı boyuttaki pişmiş briketlerden inşa edilmiş ve 2 katlıdır.
  
  kaynak ve daha fazla bilgi için.[https://tr.wikipedia.org/…ki/ahameniş_İmparatorluğu ...
  
  edit: yıkılış tarihi 2000 yerine 200 olmalı. @erteler'e teşekkürler.
• mö 6. yüzyılda büyük kiros tarafından kurulan pers devleti.