büyük inka fetihleri

• öncelikle (bkz: cusco krallığı/@eachart muller)
  
  inka medeniyeti güney amerika'daki tek medeniyet değildir. yukarıdaki girdimde bahsettiğim gibi and dağlarının büyük okyanus tarafında kalan kurak alanda birçok başka kültür havzası zaten mevcuttu. hatta inka devleti (ya da kendi deyişleri ile tawantinsuyu- dört bölge) kurulmadan önce devlet oluşumları da vardı bölgede. (bkz: wari krallığı) (bkz: chimor krallığı) (bkz: tiwanaku krallığı).
  
  ilk inka devleti olan cusco krallığı dokuzuncu sapa inka (hükümdar - tam türkçesi ile 'biricik inka') pachacuti önderliğinde genişlemeye başladılar. tabii bu genişleme sırasında bölgedeki diğer kültürlerle çatışmak da kaçınılmazdı ancak genişlemenin ilk dönemi gayet barışçıl gerçekleşti. birçok kültür inkalarla iş birliği yapmayı ve onların yönetimine girmeyi kabul etti. bunun nedeni olarak inkaların organizasyonu, yaşadıkları yerlerin aşağıdaki bölgelere göre daha verimli olmasından diğer kültürlerin de faydalanmak istediği zannediliyor. zira pachacuti'nin ilk icraatlerinden biri de meşhur machu picchu'yu inşa ettirmek oluyor. ama machu picchu inşa edilmeden de inkalar gayet başarılı şehircilik örnekleri sergilemişler (bkz: saqsayhuaman) ve tarımda ilerleme göstermişlerdi.
  
  büyük inka genişlemesi neredeyse sadece iki nesilde gerçekleşip bitmiştir. pachacuti daha ılıman, dostluk ile genişlese de oğlu ve torunu daha agresif bir tutumla fetihleri gerçekleştirmiş ve imparatorluğu 2 milyon kilometre karelik koca bir coğrafyaya taşımışlardır. ama inka genişlemesine karşı olan devletler de vardı. nitekim chimor krallığı inka genişlemesine meydan okumuş ve pachacuti'nin oğlu tupac inka yupanqui döneminde (tam tarihi bilinmese de) 15. yüzyıl sonlarına doğru chimor-inka savaşı başlamıştır. bu savaşın tek bir savaş değil de bir süreç olduğu düşünülüyor. nihayetinde inkalar galip gelmiş ve chimor krallığı çökerken, 1500'lere gelindiğinde inkalar bugünkü kolombiya'nın güneyinden arjantin'in kuzey batısı ve şili'nin kuzeyine kadar peru, bolivya'nın batısı, ekvador'a hakim olmayı başarmışlardı.
  
  ispanyolların gelmesiyle genişleme durmuş ve imparatorluk kısa zaman içerisinde çökerek ispanya egemenliğine girmiştir. yalnız ispanyollar gelmese bile inka genişlemesi devam etmeyebilirdi zira fethedecek pek bir yer kalmamıştı (yani diğer araziler nispeten boştu, boş olan yeri de fethedip ne yapacaklardı - dönemin şartları düşünüldüğünde inkaların elinde yeterli bilgi birikimi ve hammadde yoktu. bu arada ispanyolların yedikleri naneleri haklı çıkarmak için söylemiyorum bunları, bir olgu olarak ortaya koyuyorum ki kafanızda canlandırabilin). ispanyollar geldiği sırada son sapa inka huayna capac (torun) hayatını kaybetmiş ve kardeşler arasındaki iktidar mücadelesi inka iç savaşını (bkz: #85029767) başlatmış ve bu iç savaş ispanyol fetihlerinin önünü açıp kolaylaştırmıştır.
  
  burada ilginç olan yaklaşık yüzyıllık ömrü içerisinde inka imparatorluğunun üç tane imparatoru olmuştur (iç savaşta karşı karşıya gelen kardeşleri saymıyorum zira kazanan da ancak iki üç yıl hüküm sürebilmiş ve ispanyollarca katledilmişlerdir). cusco krallığını da sayarsak toplam üç yüzyılı aşkın bir süredeki toplam kral sayısı 11'dir. inka medeniyetinin en büyük becerilerinden biri zirai üretimdir. üretimi ve yaptıkları çok geniş yol ağı sayesinde dağıtımı etkili bir biçimde yerleştirdikleri için bölgede refahı artırmışlar ve gayet adilane dağıtabilmişlerdir. at, eşek, deve gibi hayvanların bölgede olmaması büyük talihsizliktir onlar için. sadece dağıtım için değil, savaşta da en büyük eksiklikleri bunlar olmuştur. ispanyolların bu kadar geniş bir araziyi bu kadar kolay yutmasının nedenlerinden en büyüğü budur. diğer büyük neden ise tabii ki hastalıklardır. zira nüfusun hemen hemen yarısı sırf hastalıktan (tifo, tüberküloz, sıtma, veba ve daha nice bilmedikleri afetler) kırılmıştır.
  
  inkalar keçuva (quechua) konuşurlar. bu dilin iki ana alt kolu vardır. keçuva 1 ve keçuva 2 (bu alt kolların da alt kolları vardır). büyük inka fetihleri ile keçuva dili bölgenin lingua francası olmuştur ama diğer diller de inkalar tarafından korunmuş saygı duyulmuştur. asimilasyondan çok iş birliği yapmayı hedeflemişlerdir. genişlemenin amacı hükmetmekten çok bir birlik oluşturmaktır ve işe de yaramıştır aslında (ta ki ispanyollar gelene kadar). imparatorluğun en kudretli zamanında nüfusun 10 milyonu aşkın olduğu tahmin ediliyor. inkalar çok eşlidir (daha çok üst tabaka) ve ataerkil bir toplumdur. çok tanrılı bir dinleri olup, insan kurban etme gibi huyları da varmış. daha fazla bilgi için (bkz: inka medeniyeti). şimdilik burada kesiyorum ama medeniyetle ilgili ayrıca yazmayı düşünüyorum.
  
  ayrıca (bkz: inka medeniyetinin düşüşü/#85030031)
  
  tema: latin amerika tarihi