sommaren med monika

• bergman'in kimi feminist cevrede sevilmedigini, ee, bilen bilir. bu erken basyapitin da bu perspektiften hakli, yerinde bir kritigi yapilabiliyor. su sekilde.
  
  (bergaman filmine de spoylir yazdiriyonuz ya)
  --- spoiler ---
  monika ile harri tanisiyorlar. monika bunu ayartiyor, kacalim edelim diyor. harri de bir gun aile koduna, gelenegine ragmen isi birakiyor, botu aliyor, kaciyor gidiyor. neyse, kactilar gittiler. orada neseleri yerinde, sevisiyorlar, egleniyorlar, sonra bakiyorlar olmayacak. sehre donuyorlar. burada harri monikaya iyi bakmak icin ise giriyor, aksam okuluna gidiyor, muhendis cikasi oluyor. ama monika bildigin orospulugunu surduruyor. arabesk filmindeki kaya gibi her ortama isinlanma yetenegi olan lemme ile harri'yi aldatiyor, "benden adam olmaz, cocukta da gozum yok, benim derdim giysi, guzel hayat" diyor. harri cocugun sorumlulugunu aliyor, gecmis tecrubelerini de kendine katip, yalniz ama olgun bir adam olmaya dogru ilerliyor.
  
  simdi burada kusurlu hareket su. karakter gelisim ve degisiminde harri'ye gecilen iltimas, monika'ya gecilmiyor. monika orospi geliyor, orospu gidiyoir, harri ise cocuk basliyor, olgun adam bitiriyor. oysa ki ikisi de, farkli arka planlardan gelmelerine ragmen, ayni tecrubelerden geciyorlar. birisi baba oluyorsa, birisi ana oluyor, birisi dayak yiyorsa, digeri hirsizlik yaparken yakalaniyor. simdik, meseleyi formasyon boyutuna getirirsek, monika'nin yetistigi sinif ve cevre ile sekillendigini, bu sebepten dolayi da o degisimi gerceklestirecek inisiyatif ve iradi alana sahip olmadigini iddia edebiliriz. ama eger ki formasyon belirliyorsa o zaman harri'nin de kodu'nu kirip doga'ya kacmasini, o doga'dan kacip hayatta kaldiktan sonra da koda donmesini bir yere oturtamiyoruz. yani bu formasyon belirleyici olacaksa herkes icin belirleyici olur, olmazsa kimse icin belirleyici olmaz. isin egalitaryen dogasi boyle.
  
  burada buna karsi getirilebilecek bir elestiri var o da "ama boyle seyler olmuyor mu?" olabilir. oluyor, olmasindan da dogal bir sey yok. ve fakat "boyle seyler"in olusu, boyle seyler'in olusumune on ayak olan faktorlerle degil de, toplumda yaygin kanaat ve inanclarla atbasi gidiyorsa, gelenek'in ahlak ve etikasi ile uclu cekiyorsa orada duracaksin. kadin'in toplum bilinci ve deger atlasinda isgal ettigi ataerkil gelenekten olma, hristiyan ahlaktan dogma bir karikaturu, lansmani varsa, film de o karikature tarama yapiyorsa, orada duracaksin. filmden cikarilacak mesaj "kari kismi boyle oraspiliklar yapar, dogaya yakin, rasyoneliteye uzaktir"e meyyal oldu muydu bu izah da kendisinden ibaret durdu muydu tehlike canlari caliyor. bunu suna benzetmek mumkun. farz edelim ki filmde hirsizlik yapan, gasp eden bir zenci karakterden bahsedyoruz. eger ki zenci, zenciligi sebebiyle caliyor, zenciligi sebebiyle degisemiyor gibi cikarsa "e abi oyle zenci karakterler de yok mu?" diyerek yazar ve yonetmenin ozgurlugu ve lisansindan bahsedemeyiz. burada belirleyici olan artik "oyle oldugu bilinen zenci hirsizlardan bahsetmek" degil, zenci oldugu icin oyle oldugu varsayilan "zenci" kanaatine oynamak, onu onun tanimiyla beslemek oluyor.
  
  kanimca filmin cozumlemesine getirilmesi uygun dusecek bir kac opsiyon var. bir tanesi disney, holivud finali. sehre donuyorlar, sevginin gucuyle gucluklerin ustesinden geliyorlar, bir ara guvenlerini yitirecek gibi olsalar da o gecen yazin hatirasiyla silkinip kendilerine geliyorlar, gelecege umitle bakiyorlar.
  
  digeri kadinin bel verdigi gibi adamin da bel verdigi, israrla brokeback mountain'daki gibi kacis edebiyatina meyledisi, hayatta kaldigi, mutlu oldugu dogadan sonra bir turlu eski koda donemeyisi. beraber cilkini cikarmalari.
  
  son opsiyon ise ayni final, ama bu finale gelirken ki kisimda kadinin gerekceleri ve varolusunu daha net aydinlatan bir disa bakis araligi, kadinin donusmezligini destekleyen cevresel faktorler, adamin donusebilirligini destekleyen cevresel faktorler ile kafa kafaya gelis. kadinin bir hayalmis diye olaydan kacmak durumunda kalmasi, bunun bir secim ve "dogasi geregi" estetigine indirgenmemesi.
  
  --- spoiler ---
  
  neyse, bergman 4. duvari kirarsan oradan boyle senarist firlamalar da girer, demedi deme.