doğu rumeli

• osmanlı'nın bulgarlara kaptırdığı bir bölge.
  
  olaylar kısaca şöyle:
  93 harbi'nden sonra ilk olarak ayastefanos antlaşması gündeme gelmiştir. ayastefanos'a göre büyük bulgaristan prensliği kurulacaktı. ancak imzacı taraflar bir türlü anlaşamamıştır. ingilizler ile ruslar arasında geçen çetin müzakereler sonucunda; balkan dağlarının güneyindeki toprakların doğu rumeli adıyla özerk hale getirilmesi kararı alınmıştır. ayastefanos antlaşması iptal olmuştur. yerine berlin antlaşması imzalanmıştır. bu antlaşmaya göre bulgaristan, osmanlı'ya vergi yoluyla bağlı bir prenslik haline gelmiştir. doğu rumeli de askeri ve siyasi bakımdan doğrudan osmanlı'ya bağlı bir özerk bir vilayet haline gelmiştir.
  
  antlaşmaya göre doğu rumeli'nin yönetimi şöyle olacaktır: osmanlı, vilayete diğer devletlerin onay verdiği bir hristiyan vali atayacak, yönetimin esasları imzacı devletlerin temsilcilerinden oluşan bir komisyon tarafından hazırlanacaktı. 1879 senesinde de vilayetin yönetim esasları hazırlanmış, ikinci abdülhamit bu esasları bir fermanla duyurmuştur. vali olarak aleko paşa tayin edilmiştir.
  
  bulgaristan'ın yönetimi de şöyle olacaktır: bulgar halkı bir prens seçecek ve bu seçim önce osmanlı yönetimi tarafından, sonra da berlin antlaşması'nın imzacı devletleri tarafından onaylanacaktı. bir meclis kurulacak, bu mecliste bir anayasa hazırlanacaktı. bu hazırlıklar esnasında da bulgaristan, rusya'nın göndereceği geçici komiser tarafından yönetilecekti.
  
  rusya, bulgaristan'a doundoukoff isimli bir prensi komiser tayin etmiştir. doundoukoff yetkilerini sınırsız kullanarak bölgeye rus nüfuzunu yaymaya çalışmış, diğer yandan da kendisini prens seçtirmeye çalışmıştır. ancak prens seçilememiştir. nisan 1879'da rus çarının akrabası battenberg'i prens seçmiştir. ancak yeni prens hem yönetim konusunda tecrübesiz hem de ülkenin dilini bilmiyordu. o dönemde bulgar halkı berlin antlaşması dolayısıyla rusya'ya güvenmiyor, battenberg ise sırtını rusya'ya dayayarak ülkeyi yönetmeye çalışacaktı.
  
  battenberg'in seçildiği dönemde bulgaristan siyasetinde iki akım mevcuttu; muhafazakarlar ve liberaller. muhafazakarlar; ülkenin rusya himayesinde kalmasını istiyor, libareller ise; bağımsızlık ve millilik yanlısı idi. battenberg muhafazakarın yanında yer aldıysa da mecliste daima liberaller üstün olmuştur. bu yönetimi için sorun olmaya başlayınca meclisi feshedip, liberalleri hapse atma yoluna başvurdu. ancak halk ayaklanmaya başlayınca battenberg, geri adım atıp, liberallerin tarafına geçmiştir. üstelik başbakanlığa rus aleyhtarı zankoff'u getirmiştir. bu da rus-bulgar ilişkilerini git gide soğutmuştur.
  
  berlin antlaşması'na göre doğu rumeli'nin yönetim örgütlenmesi gerçekleşinceye kadar, bölgede rus askeri bulunacaktı. fakat bu askerler 9 aydan fazla kalmayacaktı. bu dönemde bulgaristan'daki rus komiser doundoukoff, doğu rumeli'ye casuslar göndermiştir. bu casuslar, bölgede bulgaristan'la birleşme, pan-bulgar propagandalar yapmıştır. bu propagandalar da bir vakitten sonra sonuç vermeye başlamıştır.
  
  doğu rumeli'de kriz ilk defa 1879 mayıs ayında patlak vermiştir. rus askerleri bölgeden çekildikten sonra osmanlı, bulgaristan ile doğu rumeli arasındaki sınıra asker göndermek isteyince, doğu rumeli halkı buna itiraz etmiştir. hatta ayaklanmalar yaşanmıştır. bu olaydan hemen sonra rus çarı, ikinci abdülhamit'e mektup göndererek şu teklifte bulunmuştur: general obruçef, doğu rumeli'ye gidip, halka padişaha itaat etmesi için nasihatte bulunacak, buna karşılık osmanlı yönetimi de doğu rumeli'ye asker göndermekten vazgeçecekti. padişah bunu kabul etti. bunun üzerine general obruçef bölgeye gidip, halkı sakinleştirdi. bu olayla osmanlı, berlin antlaşması'nın verdiği yetkilere rağmen, kendi topraklarına asker sokamamış ve doğu rumeli'yi korumasız bırakmış oldu. bölgede de rus ve bulgar nüfuzu git gide artmaya başladı.
  
  eylül 1885'te doğu rumeli'nin merkezi filibe'de darbe oldu. vali gavril paşa sınır dışı edildi. doğu rumeli geçici hükümeti kuruldu, bulgaristan prensi battenberg'e telgraf çekilip, doğu rumeli yönetimini devralması istendi. battenberg filibe'ye geldi ve ''kuzey ve güney bulgaristan prensi'' unvanıyla yayınladığı bildiride doğu rumeli'nin bulgaristan tarafından ilhak edildiğini ilan etti. ayrıca padişaha telgraf yollayarak, bu ilhakı onaylamasını istedi ve bu toprakların padişaha bağlı kalacağını bildirdi.
  
  bu ilhak olayına devletlerin tepkisi şöyle olmuştur.
  - rusya: bulgarların kendi kontrolünden çıkmasından rahatsızlık duyduğundan bulgaristan'ın aleyhine politika yürütmeye başlamıştı. (yukarıda da bahsettiğim gibi battenberg, rus yanlısı politikalardan vazgeçmişti) bu nedenle rusya bu ilhakı onaylamadığını açıklamıştır. osmanlı'yı da onaylamaması için teşvik etti. bir konferans toplanmısını önerdi.
  - ingiltere: rus nüfuzunda olmayan bir bulgaristan'ı kendi lehinde görüyordu. bir bakıma bu ilhakı destekledi.
  - osmanlı: orta yol bulmaya çalıştı. ikinci abdülhamit'e göre; devlet daha fazla toprak kaybetmemeli, eyaletler vergi vermeye devam etmeli, doğu rumeli sınırları, devletlerin ortak kararıyla yeniden belirlenmeli, yeni bir prens tayin edilmelidir.
  
  bu ilhak krizinin çözümü için kasım 1885'te istanbul'da bir konferans düzenlendi. bu esnada da sırbistan, bulgaristan'a savaş açtı. savaşın ilk safhasında sırplar üstün geldiyse de battenberg, sırp ordusunu yenmeyi başardı. mart 1886'da yapılan antlaşmayla barış sağlandı. bu sırp zaferi de battenberg'in prestijini arttırdı.
  
  1 şubat 1886'da babıali ile battenberg arasında bir antlaşma yapıldı. antlaşmaya göre; battenberg, doğu rumeli valisi olarak tanınacak, bu topraklara saldırı olduğunda bulgarlar ve osmanlı beraber hareket edecekti. bu antlaşmayla doğu rumeli ile bulgaristan fiili olarak birleşmiş oldu. fakat her iki bölge de osmanlı mülkü sayılmaktaydı. (sözde)
  
  rusya, battenberg'in ihanetini unutmadığından bulgaristan içindeki faaliyetlerine devam etti. 1886 yazında bir darbe girişimi yaşandı. darbe başarısız olduysa da bu olay battenberg'i telaşlandırdı. derhal rusya'ya yakınlaşmak istedi başarılı olamadı. bunun sonucunda da eylül 1886'da prenslikten feragat etti.
  
  bulgaristan 1908'de bağımsızlığa ulaşmıştır. doğu rumeli toprakları da bulgaristan'a kalmıştır.
  
  kaynak: bkz.