islam dünyası neden geri kaldı

• her ne kadar geri kalmışlık sorgulanırken en önemli faktörlerden birisi de olsa din asla geri kalmışlığın tek sebebi olarak gösterilemez. tarih boyunca toplumları en çok etkileyen faktörlerin başında gelen din, onları şekillendirmiş onların birbirleri ile olan ilişkilerini ilahi olduğu varsayılan bir düzene göre şekillendirmeye çalışmıştır. din kuralları ve getirdikleri sorgulanamaz bir kurum olduğu için toplumla beraber evrilmesi oldukça zordur. toplumun şekillenmesi ile birlikte gelen eksik kısımların düzenlenemesi ihtiyacı ise karşılanamamıştır. bu ise bir din tarafından şekillendirilmiş toplumların "zamana ayak uydurmasını" yani eksiklerini kapatamamasına, ve artık toplum ihtiyaçlarına cevap veremeyen hastalıklı bir yapının oluşmasına sebep olmuştur. elbette zaman boyunca belirli toleranslar gösterilmiş toplumu yeniden düzenlemek için çabalar gösterilmiştir fakat din faktörü yüzünden bunlarda asla yeterli ivmeye sahip olunamamıştır.
  
  yine de; geri kalmışlık dinden başka birçok faktöre bağlı olduğu için "eksik" sorulmuş bir sorudur.
  
  dinin toplumları nasıl şekillendirdiği konusunda şöyle birşey de var;
  
  (bkz: protestan ahlaki ve kapitalizmin ruhu)