phalanx

• eski bir yunan savaş dizilişidir. bu formasyonda askerler agır piyade birimine girerler. temel olarak bir kalkan ve bir mizrak ile donatılmış olan askerler, kalkanlarıyla hem kendi vücudunun yarısını, hemde soldaki arkadaşının yarısını kollarlardı. mızrakları ise öne dogru egili, arka saflardakilerin mızrakları ise git gide yukarı dogrulurdu. bir kirpi ile karşılaştırılabilir olan bu diziliş, frontal saldırıların (piyade veya süvari hücumları) tümünü geri püskürtebilirdi. özellikle süvari saldırıları karşısında (eskiden en tehlikeli olan birim) etkiliydi. arka safdakilerin mızrakları yukarıya dogrultmaları, havadan gelebilecek ok veya mızrakların çogunu etkisiz bırakırdı. bu formasyonun kökleri, spartaya dayanir. 300 kişiden oluşan birliklerin mensupları çogunlugu birbirine aşık erkeklerden oluşurdu, böylece birbirlerini ölümüne korurlardı. daha sonra, makedon ordusunda bu gelenek kaldirilip, birliklere aynı ailenin mensupları yerleştirilmeye baslanmıştır. ikinci phillip ve oglu büyük iskender zamanında bu piyade birligi, dünyanın en etkili birimi olmasıyla beraber, dagınık biçimde hücum eden asya birimlerine karşı pek etkili olmuştur.
  
  makedon ordusu phalanx ile birlikte "çivi ve çekiç" taktigini uygulamıştır: phalanx akınları durdurur, düşmanı sabitler (çivi), süvari ise kanatlardan hücum edip (genis bir manevra ile) ölümcül darbeyi indirirdi (çekiç). bu noktada bazen muazzam bir kanat hücumuyla, bazende geri çekilen piyadelerin üzerine çektigi düsmanlarin yarattıgı bosluga yönelik hücumla düsman ordusu dagıtılırdı. bunun en güzel örnegi için (bkz: charoneia savaşı)
  
  gaugamela savasında phalanx birligi sayıca azınlıkta oldugu için hücuma katılmamıs, sadece defansiv görevi üstlenmislerdi. nitekim pers kanadındaki süvariler yerinden oynatılıp ters (ve mucizevi) bir manevra ile merkezde bir bosluk yaratılmıstır ve makedon süvarisi bu noktaya hücum edip pers ordusunu darmadagın etmistir. (bkz: gaugamela savaşı).
  
  ayrıca, her asker solundaki arkadasını korudugu için hücum esnasında bu formasyon daima sag tarafa dogru kayardı, zira her asker sagdaki arkadasının kalkanının arkasina girmeye çalısırdı.
  
  zamanla degişime ugrayan bu birim, ilk olarak agır zırh kullanmasıyla beraber hızını kaybetti. zayıf noktası ise kanatların ve arkanın boş olmasıydı (bu son nokta zamanla giderilip bugünkü adiyla "kirpi" formasyonunu olsuturmustur). ayrıca olası bir yakın dövüş esnasındada çok kolay dagılabilirlerdi, çünkü uzun mızrakları (5 metre civarı) düsmanı uzak tutmak için tasarlanmıştı.
  168 yılında gerçeklesen pydna savaşında bu zayıf nokta, phalanx'in sonu olmuştur.