posta teşkilatı

• bir ülkenin altyapı hizmetlerinin kalitesini ve medeniyet derecesini anlamanızı sağlayan ölçütlerden biri.
  
  (bkz: ptt)
• osmanlı posta tarihi
  
  turhan turgut / posta tarihi kitabı
  
  yazar bu konuda bir kaynak eksikliği olduğunu saptamış bundan otuz yıl önce ve osmanlıca paleografyası üzerinde çalışarak kaynakları araştırmış. beş yıllık bir çalışma sonrasında 1840 yılından itibaren başlanan düzenli posta teşkilatını araştırmaya başlamış. her konu hakkındaki posta düzenine bakmış (havale , mektup, asker postaları vb.)
  
  yazar kitapta posta tarihini ikiye ayırmış ; tanzimat dönemi öncesi ve sonrası olarak. 1840 sonrası düzenli postayı halkın kullanması bu ayrımı doğurmuş. öncesi içinse osmanlı'nın kurum olarak saray içerisinde ki işleri kastederek zaten bir ulak ,tatar(atlı) postası gibi işçilerinin olduğunun kuruluştan itibaren görüldüğünü söylüyor.( genel itibariyle ise devlet işlerini ilgilendiren konular..)
  
  fatih döneminden itibaren ise osmanlı'da yaşayan yabancı bankerler ve tacirler için bir ahidname hazırlandığından bu gayrimüslim tebaa kendi ticaret ağı için bir haberleşme mekanizması oluşturdu. buradada şunu görüyoruz 15. yüzyıldan itibaren yabancı tüccarların haberleşme ağı daha düzenli bir şekilde osmanlı'da oluşuyor . pasarofça antlaşması ile de yani 1718 yılından itibaren elçiliklerin kurulması ile sefaret katiplerininde düzenli posta sistemi oluşuyor. (özellikle avusturyalılar bu işi yapıyor. lale devrinin bilindik özellikleri ve karlofçadan sonrası ki gerileme osmanlı'nın içerisine girişi kolaylaştırıyor.)
  
  osmanlı'da sivil posta tarihini ise 1840 ekim ayından itibaren çöküşe kadar sistemli şekilde devam ettiğini görüyoruz. okuma yazma oranının düşük olması ile bu yoğun bir çalışma ortamı oluşturmuyor.
  
  posta teşkilatı sandığımızdan daha önemli aslında padişah ölüp varislere taht müjdesi götürülürken posta tatarlarının süratleri burada müthiş bir rol oynuyor. yine posta menzilleri osmanlı içerisinde sefer hazırlıklarındada yardımcılardı. yol üzerinde ki posta menzilleri viyana'dan yemen'e uzanmış imparatorluk için iletişim ve yardımlaşma görevinide üstlenmiş oluyordu.
  her menzilin farklı ismi olmasıyla birlikte hepsinde farklı görevde insanlarda vardı. sadece askeri olarak değil hac vazifesi içinde özel bir posta sistemi ve menzil farklılıkları vardı. hatta hac postasında ki müjdeciler insanlara annen baban vazifesini tamamladı geliyor diyerekten halktan ufak bahşişler de alırdı.
  
  1840'tan sonraki ticaret ağındaki havale sisteminde postanında önemi çok ayrıydı. nakdi olarakta çalışıyordu ve güven sağlıyordu. doktorlar dahi bir yazhaneleri olmadığı için kartlarını postalarla dağıttırırlardı. demiryolu gelişmesi ile de posta hız kazanmaya başladı. ilk olarak istanbul- edirne arasındaki posta menzillerinin geliştiğini görüyoruz. istanbul'da sirkeci'de postaneyi amire kuruldu ve pulların üzerinde şuanda görüyoruz. genelde postahane sistemi devlet dairelerinin içerisinde bir oda idi. posta müdürlüğü konusunda ilk zamanlarda tereddüt yaşandı bu işin eğitimi alan kimse yoktu.
  
  bir mektup yazdığınızda postahanedeki haritalar üzerinden nereye ne kadar sürede gideceğini de daha yazmadan öğrenilebiliyordu. istanbul dünyanın merkezi sayıldığı içinde bütün uzaklıklar ve mesafe ile ölçülen fiyatlandırma konusunda burada gün yüzünü çıkmış oluyordu. (bursa-istanbul arası 30 para mesela çünkü istanbul'dan bursa'ya gidiş 30 saat ) postacının taşıyacağı eşya fazla ise zaman değişebiliyor. ayrıca postahaneci kendi özel eşyasını taşıyamazdı . taşıyacağı şeyler listelenirdi . bu şekilde cezalandırılanlarda oldu. yük fazla olduğunda postahane arabası kullanırdı.
  
  1884 yılında 1033 tane postahane varken 1892 yılında ise 1288 e çıktı bu sayı. 1914 ye savaş başladığında 2500 üzerinde postahane vardı. halkın güvenide postahaneye karşı arttı özellikle azınlıklarında...
  
  1874 evrensel posta sistemine geçilince ağırlık ölçü birimlerinin alafranga olduğunu görüyoruz ve bu ölçü takvim devriminden önceki süreç olduğu içinde posta sisteminin aslında yenilikleri takip ettiğini ve avrupa ile eşdeğer olduğunu açıklıyor. saat içinde aynı şey geçerli. osmanlı aynı zamanda dünya posta birliğinin kurucu üyeleri arasındadır. ilk posta pulunuda 1863 yılında osmanlı'da görüyoruz. evrensel posta sistemi tarifeleri de belirleyerek ülkeler içerisinde kolaylık sağladı. birde sıkıntı yaşadığımız bir diğer konu bizim arap harflerini kullanmanızda buda ülkeler arasında ki yazışmalarda zorluklar çıkarıyordu dağıtımlarda. bunun üzerine damgalarda ve pullarda osmanlıcanın yanı sıra fransızca yıda kullanmaya başladık. bu talep posta teşkilatında bir sıkıntı çıkarmadığı gibi kolaylıkla uyum sağladıklarını da görüyoruz.
  
  posta üzerindeki damgalara baktığımızda ise çok sanatsal olduğunu görüyoruz. yine postaları üzerinde tılsımlara bile rastlıyoruz. posta selametle gidip gelsin kötü bir durumlar karşılaşılmasın diye hem azınlıklar hem müslümanlar tarafından yapılmış çizimlerdir. tılsımsız mektup göremezdik neredeyse.
  
  osmanlı devleti dağıldıktan sonra 22 den fazla devlet kuruldu. bu devletlerin posta teşkilatı osmanlı posta teşkilatı ile örülüdür. bu devletlerin posta tarihi araştırılırsa muhakkak bize rastlanacak tır. balkan harbine kadar kuzey yunanistan'ın , bulgaristan'ın , bosna'nın posta tarihi tamamen osmanlı posta tarihidir. damgaların ayrımlarıda bize burada fikir veriyor. her kültürün milletin kendine has farklılıkları vardı ve damgalarada yansıyordu. yunanistan'ın ticaret ağı o kadar genişti ki bu da postahanelerin sayısını arttırıyordu. 500 ün üzerinde postahane vardı. ancak damgaları olmadığı için şuan onlarada dair birşeyler bulamıyoruz. damganın nasıl önemli bir faktör olduğunuda görmüş oluyoruz. bölgeye göre fikir sahibi olmamızı sağlıyor damgalar. damga bir nüfus cüzdanı aslında. bu yüzden damga koleksiyonerleri çoktur. şuan bir israil posta teşkilatında damga koleksiyonu yapsan osmanlı ile birlikte bir çok fikre sahip olabilirsiniz. damgaların ve zarfların çok ayrı hikayeleri olduğunuda görüyoruz tabiki. postaya dair herşeyi anlatabiliyor. bu taşınan posta nerelidir ? kime gider ? ne amaç taşır ? hepsini ayrı ayrı görebiliyorduk. bir barış postası dahi üzerinde taşınan damgadan anlaşılır. yine üzerlerinde tılsımlarınıda taşır. zarfın üzerinde ki her çizginin ayrı bir anlamı vardı. zarfın ağırlığı dahi ölçülürdü. herşey kayıt altına alırdı ve bilinirdi. postahaneyi devlet namus olarak görürdü. emanet edilen şeyi layıkıyla iletmeye çalışırdı. postaların üzerindeki takvimlerede dikkat edilirdi. biz hicrî takvimi kullanırken dünya gregoryen ( miladi) takvimi kullanırdı. farkı gözetmek ve posta sağlığını korumak için bunlar ayrı ayrı yazılırdı. hatta teslim edilecek posta sabah mı öğleden sonra mı iletilecek diye farklı bir çizgi yahut damgada işlenirdi zarfa. posta hareket ettikten sonra verilen zarfa badel azime denirdi. açıklamasıda şöyle idi ; kusura bakma postayı yetiştirmekte geciktim bir şikayet oluşmasın. devletin posta konusundaki titizliği burada gözüküyor.
  
  en aktif kullandığımız yabancı postahane ise avusturya postahanesi idi. 78 den fazla postahanesi vardı. hem siyasi hem ticari olarak yoğunluğu gösteriyor.
  
  imparatorluk dışına gönderilen postaların ise tarifeleri farklı idi. sınıra gidene kadar kendi para birimimizle sonrası ise postanın gittiği ülkeye göre değişiklik gösterirdi.
  
  imparatorluk içinde posta bonolarıda mevcut idi. ülke içinde para transferinide sağlayabilirdiniz. bir nevi havale ile para göndermek mevcuttu. bir çok örneğinide görüyoruz. yani seyahate çıktığınızda maddi olarak sıkıştığınızda bunu bir postahane üzerinden temin edebilirdiniz. seyahate çıkan insanlar üzerinde çok parada taşımak istemezdi eşkıyalardan dolayı bu güzel bir çözüm oluşturmuştu. posta çekide denilebilir . ki bundan otuz yıl öncesinde ülkemizdede mevcuttu.
  
  ordu mensuplarının yazışması içinde bir sahra postası oluşturdular. üzerlerinde askeriyeye ait sansürler vardı. yetkili kişi okuyup iletilmesini sağlardı.
  
  ı. dünya savaşı'nda ise posta kartları ile yapılan propagandalarda mevcuttu ve etkili idi. hatta 100den fazla bu şekilde posta kartı vardı. bir çok kez sergiside yapıldı. okuma yazma bilmeyen kesim içinde bu görsel kartlar çok etkili idi.
  
  yine imparatorluk içinde bir terzinin bir çok kesime ve azınlığa hitap etmek için birden fazla dilde ticaret posta kartı yaptırdığınıda görüyoruz. etkin bir şekilde postahane her alanda kullanılmıştır.
• 16. yy 'ın başında avrupada kurulmaya başlanan teşkilat.
  
  merry e. weisner hanks'in erken modern dönemde avrupa kitabında anlattığına göre;
  ""
  papa ve diğer italyan hükümdarlarına kuryelik yapmış olan taxis (veya tassis) ailesinden, habsburg egemenliği altındaki tüm topraklarda iletişim sistemi kurmaları istendi. bu bölge ispanya’dan bohemya'ya kadar uzanıyordu.
  
  yavaş yavaş düzenli posta rotaları oluşturulmaya başlandı. bu hizmet sadece belli mesleklerden insanlara veya hükümetle iş yapanlara değil, ücretini ödeyen herkese açıktı. posta hizmeti devlet tarafından sağlanmıyordu. özel girişimin elindeydi.
  
  taxis şirketi habsburglar dışında başka hükümdarlarla da anlaşmalar imzaladı 17. yüzyılın ilk yarısında fransa, ingiltere iskandinavya’da posta sistemi kuruldu ve postaneler açıldı. artan posta hacmi nedeniyle atlı postacılar yerine posta arabaları devreye girdi. 1700 yılında avrupa’daki bütün yolları, köprüleri ve postaneleri gösteren posta haritaları bulunuyordu
  
  ****
  posta hizmeti erken modern dönemde avrupa’da çok büyük bir yenilikti. yazı yazabilen insanlar birbirleri ile doğrudan iletişim kurabilmek için artık özel bağlantılara veya seyahate çıkanların keyiflerine tabi olmak zorunda değillerdi. düzenli iletişim kurmak için postayı kullanmaya başladılar.
  
  eski dönemlerde yazılan mektupların çoğunun çoktan yok olmuş olmasına ve dolayısıyla gerçek rakamlara ulaşmanın zorluğunu rağmen düzenli posta servisi ile birlikte, yazılı kişisel iletişim hacmi çarpıcı biçimde arttı. mektup yazanlar ve matbaacılar için kağıt ucuz bir yazı yazma aracıydı ve mektup yazma insanın günlük faaliyetinin önemli bir parçası haline geldi.
  
  ""
  posta teşkilatı, geri planda yazı yazma ve okuma kültürünü beslediği günlük uğraş haline gelmesini sağladığı, uzak coğrafyalarla bağlantı kurma ve kendi coğrafyası ile karşılaştırma yapma olanağı sağladığı anlaşılıyor. ticareti kolaylaştırdığını ve daha geniş katılıma neden olduğunu düşünmek de mümkün.
  
  bu başlıkta bir önceki entry'den de teşkilatın osmanlıdaki durumu hakkında bilgi almak mümkün. 1840 tarihinde osmanlı'da halkın kullanımına sunulan bir posta teşkilatı olduğu görünüyor.