akinari ueda

• onsekizinci yüzyılda yaşayan japon sanatçıdır. bir sokak kadınının oğlu olup babası belli değildir. dört yaşındayken annesi bırakıp kaçınca, asker kökenli bir aileden geldiği sanılan 'ueda' adlı bir tüccar tarafından evlat edinildi. 1738'de çiçek hastalığına yakalandı; parmaklarının çoğu felç oldu. bu hastalıktan sonra, babalığına göre iyileşmesini borçlu olduğu tilki-tanrı 'inari'ye derin bir sevgiyle bağlandı. gençliğinde burjuva tüccarlar arasında başıboş yaşadıysa da, içine düştüğü zevk ve eğlence yaşamından çabuk kurtulup, kültürünü geliştirmeye girişti; bu arada 'hayku'lar (17 heceli üçlükler) yazdı. 1760'ta evlendi; 1761'de babalığı ölüp ticarethanesini ona bırakınca, 1771'e kadar hiç hoşlanmadığı bu ticaret yaşamını sürdürdü. o tarihte çıkan bir yangında dükkânı yanınca, 1773'te tıbba yöneldi ve küçük bir kız çocuğunun yanlış teşhis koyma sonucu ölümüne yol açtığı 1778'e kadar hekimlik yaptı. o sıralarda bir yandan da klasik yapıtlarla ilgili yorumlar, şiirler ve masallar yayımlamıştı ama, kendini bütünüyle edebiyata adaması o tarihten sonra oldu. edebiyat yaşamına 'ukiyo-zoşf'ler yazarak başladı. buddhacılıkla ilgili bu terim, 'dalgalanan dünya üstüne', yani ölümlü dünya üstüne yazılmış öykü derlemeleri anlamına geliyordu. bu öykülerde sözgelimi seken makake-katagi (nikahsız kadınların karakterleri, 1776) toplumu alaycı bir dille betimleyerek şimşekleri üstüne çekti. ayrıca çok tutulan romanlar yazmasının ve çinceden çeviriler yapmasının yanı sıra, ülkesinin klasik kültür kaynaklarıyla ilgilendi ve filoloji alanındaki bu alışmalarıyla 'büyük düşmanı' motoori norigana'yı aştı. 'ukiyo-zoşi'yi bırakıp yeni bir tür olan 'yomibon'a yönelmenin gerektiğini ilk anlayanlardan biri oldu ve 1776'da "ay ve yağmur masalları"nı yayımladı. dokuz fantastik masaldan oluşan ay ve yağmur masalları'nda tilki-tanrının yanı sıra, japon folklorunda rastlanan bütün hayaletlerden söz edilir. ama, ay ve yağmur masalları'nı yalnızca japon tiyatrosu 'no'dan esinlenmiş klasik bir tür olarak görmemek gerekir: akinari bu yapıtında, eski öğelerden yararlanarak yeni bir tür yaratmıştır ve kitap, bir fantastik masal antolojisinden çok, yeni bir türün ilk örneğidir. yazarın, 1800'e doğru yazdığı "harusume-monogatari"yi (ilkbahar yağmurları üstüne masallar) de aynı tür doğrultusunda değerlendirmek gerekir. öğrenme tutkusu ve derin bilgisiyle tam bir onsekizinci yüzyıl yazarı olan akinari, japon fantastik sanatının en özgün ustasıdır. ayrıca, ay ve yağmur masalları ile japon yönetmen kenji mizoguchi'yi de etkilemiştir.
• 18. yüzyıl japon edebiyatının en önemli isimlerinden.
  
  (bkz: yağmur ve ay öyküleri)