alp er tunga

• orhun yazıtları, kutadgu bilig, divanü lugati’t-türk, şecere-i terakime ve şehname’de adı geçen türk hükümdarı.
  
  alp er tunga ya da afrasyab’ın kimliğiyle ilgili (kapgan kağanın oğlu tonga tigin, bayan çor kağan’ın oğlu bögü kağan ya da turan komutan peşenk’in oğlu?) çeşitli rivayetler varsa da en bilinen ve kabul göreni efsanevi bir saka hükümdarı/komutanı olduğu yönünde.
  
  göktürkler, uygurlar, karahanlılar, selçuklular onun soyundan geldiklerine inanırlar.
  
  sadettin gömeç, orhun yazıtları’nda bahsedilen tonga tigin ile afrasyab’ın aynı kişi olmadığını ama kaşgari’nin bahsettiği tonga alp er ile aynı kişi olabileceğini söyler ki bu durumda bütün bu karışıklığın nedeni kaşgari’nin tonga alp er ile afrasyab’ı aynı kişi göstermesi olabilir…
  
  “üçüncü olarak cuş (ırmağı) başında savaştım. türk halkının ayağı dendeledi. fena olacak idi. (saflarımızı) yarıp dağıtarak gelen ordusunu (geri) püskürttüm. (bu sayede) pek ço ölecek (kişi) hayatta kaldı. orada tongra (boyu) alplarından bir grubu tonga tigin’in cenaze töreninde çevirip kuşatarak dövdüm.”
  (orhun yazıtları, bilge kağan yazıtı)
  
  “bu türk beglerinde atı belgülüg
  toña alp er erdi kutı belgülüg
  
  (bu türk beyleri arasında adı meşhur ve ikbali ayan beyan olanı tonga alp er idi)
  
  bedük bilgi birle üküş erdemi
  biliglig ukuşluğ bodun ködrümi
  
  (o yüksek bilgiye ve çok faziletlere sahip idi; bilgili, anlayışlı ve halkın seçkini idi)
  
  ne üdrüm ne ködrüm ne ersig eren
  ajunda tétig er yédi bu cihân
  
  (ne seçkin ne yüksek ne yiğit adam idi zaten alemde ferasetli insan bu dünyaya hakim olur)
  
  tejikler ayur anı efrasiyâb
  bu efrasiyâb tuttı éller talap
  
  (iranlılar ona efrasiyab derler; bu efrasiyab akınlar salıp ülkeler zaptetmiştir.)
  
  idi artuk erdem kerek ög bilig
  ajun tutğuka ötrü sunsa elig
  
  (dünyaya hakim olmak ve onu idare etmek için pek çok fazilet akıl ve bilgi lazımdır.)
  
  tejikler bitigde bitimiş munı
  bitigde yok erse kim ukğay anı
  
  (iranlılar bunu kitaba geçirmişlerdir; kitapta olmasa idi onu kim tanırdı.)”
  (kutadgu bilig – 277-282)
  
  “tonga/bebür(babür): kaplan cinsinden bir hayvandır; fili öldürür, asıl olan budur. bu ad türklerde yaşamaktadır; anlamı kaybolmuştur. çok kere kişi adı olarak kullanılır.
  tonğa xan, tonga tigin denir. buna benzer böyle adlar çok kere verilir. türklerin büyük hakanı afrasyab'ın asıl türk adı tonga alper'dir; bebür gibi kuvvetli, yiğit bir adam
  demektir.
  divanü lugati’t-türk (3. cilt, s. 368)”
  (bkz: türk mitolojisinde ad koyma/@ay hatun)
  
  “alp er tunga destanı : saka türklerinin komutanı alp er tunga'nın iranlılarla yaptığı savaşlar anlatılır.
  şu hepimizin kafasına nakşetmiş 'alp er tunga öldü mü ıssız acun kaldı mı' dizeleri bu destandadır. zaten destandan elimizde kalan sağlam birkaç parçadan biri de işte lisede okuduğunuz o sagudur.
  alp er tunga, iran kaynaklarında efrasiyab olarak geçer.”
  (bkz: türk destanları/@ay hatun)
  
  “alp er tunga’nın bayrağı siyahtır. aslında pek çok türk boyunda siyah bayrak kullanılmış, bayraktaki kullanımı gücü kuvveti sembolize ediyor, burada şunu da belirtmekte fayda var, diğer kavimler için türkler kuzeyliydi. gücü kuvveti simgelemesinin bununla bağlantısı olabilir. hsiung-nular çinlilerin tersine güneşe değil gök tanrı’nın makamı sayılan kuzey yıldızı/kutup yıldızına saygı duyarlardı.”
  (bkz: türk mitolojisinde renkler/@ay hatun)
  
  “katun: afrasyab kızlarından olanların adıdır.
  şu savda dahi gelmiştir:
  ‘han ışı bolsa katun ışı kalır./hanın işi, emri olunca hatunun işi geri kalır.’
  divanü lugati’t-türk (1. cilt, s. 410)
  (karahanlı hanedanı, afrasyab/alp er tonga soyundan geldiğine inanırdı.)”
  (bkz: katun/@ay hatun)
  
  “sakaların ön asya seferi sırasında başlarında bulunan hükümdarın adı heredotos'a göre midias, şehname'ye göre afrasyap, türk efsanelerine göre ise alp er tunga' dır.”
  (ahmet taşağıl - kök tengrinin çocukları)
  
  “alp er tonga öldü mü?
  ısız ajun kaldı mu?
  ödhlek öcin aldı mu?
  emdi yürek yırtulur.”
  (divanü lugati’t-türk, 1.cilt, s.41)