finlandiya iç savaşı

• sovyet devrimin ardından bağımsız olmaya çabalayan finlandiya'da 1917 - 1918 yılları arasında komünistler ve monraşi yanlıları arasında çıkan bir iç savaştır. beyaz muhafızlar olarak adlandıran ve daha çok alman yanlısı olan bu grup kendisini finlandiya'nın ulusal ordusu olarak deklare etmiştir ve böylelikle kızıl muhafızlarla ortaya çıkan ihtilaf bir iç savaşa dönüşmüştür.
  
  bu mücadele sonunda beyazlar kızıllara üstün gelmiş ve parlamento monarşik bir anayasa oluşturmuştur ve böylelikle hessen prensi friedrich karl'ı tahta çıkmıştır. almanya'nın savaşın sonunda yenilmesi bu monarşinin ömrünün kısa olmasına yol açmıştır. ardından 1919 yılında cumhuriyetçi bir anayasa oluşturulmuştur.
  
  uzun süre finlandiya'nın politik kültürünü etkileyecek sağ ve sol gerginliğini yaratan bu iç savaşın sonucunda yaklaşık 40000 insan hayatını kaybetmiştir.
  
  ^* kulkke
• vaino linna' nın under the north star (kuzey yıldızının altında) üçleme eserinde anlatılmıştır. üçlemenin ikinci kitabı the uprising, çoğunluğu işçi olan kızıl muhafızlar ve toprak sahibi olan beyaz muhafızların savaşını anlatır. uprising'in bir önemi de iç savaşı, savaşı kaybeden kızılların gözünden anlatması. iç savaş, bugün bile finlandiya'da büyük tartışma yaratan bir konu. ama olan biteni biraz da yazarların yardımıyla açıkça değerlendirip, tartışabilecek durumda bir toplum olmayı başarabilmişler.
• yaklasik 40000 kisinin, sadece 3 bucuk aylik bir surede öldügü savastir ayni zamanda. (27 ocak -15 mayis 1918).
• fin halkının radikal ideolojilere art niyetle bakmasının en büyük sebebi.. gamalı haç ve orak-çekiç arasında hiç fark yoktur onlar için.
• o zamanki deyimle, amatörlerin savaşı.
  bu tanılamanın nedeni, özellikle savaşın başında iki tarafın da savaşmayı bilmemesinden kaynaklanmaktadır.
  kızıl güçleri sıradan işçiler ve fakir köylüler oluşturur.
  beyazların arasında ise sermaye sahipleri, onların adamları ve az ya da çok toprağa sahip köylüler yer alır.
  
  gerçekten iki taraf da amatör birz ruh ile birbirine girer. bu durumda da sadece sayıca fazla olan fark yaratır.
  o taraf da kızıllardır ve savaşın ilk günlerinde ilerleme kaydederler.
  coğrafi olarak, finlandiya'nın sanayileşmiş ve işçi nüfusu yüksek güneyi kızılların elindedir, böylelikle arkalarını da
  bolşeviklere dayamış olurlar. kuzey ise daha ziyade beyazların elindedir.
  savaşın seyrini ise amatörler değil profesyoneller belirlemistir.
  beyazlara profesyonel askerler yardim etmistir.
  bu yardim oncelikle almanya'da eğitilmiş finli jager birliklerinden gelir.
  13.000 kişiye yakın alman askeri beyaz finlerin yanında savaşa girer.
  daha sonra isveç'ten profesyonel askerler katılır beyazların saflarına.
  rusya'nın beyaz ordusunda yer alıp bolşeviklere yenilen askerlerden de katılım olur.
  zaten beyaz kuvvetlerin başındaki mannerheim rusya ordusunda görev almış deneyimli bir generaldir.
  bu arada beyazlar düzenli olarak almanya'dan silah yardımı da almaktadır.
  
  kızılların başında iseilk olarak ciddi alkol problemi olan ali baba lakaplı ali aaltonen vardır.
  ki kendisi zamanında sosyalist ayaklanmalar katılmadan önce çarlık ordusunda ancak teğmenliği görebilmiştir.
  kızılları önce bu ali baba yönetmeye çtalışır, olmaz tabi. sonra da sık sık komutan değişir.
  kızıllara en büyük destek bolşeviklerden gelir elbet. ancak bu destek silah desteğidir genellikle.
  iç savaşın başlarında finlandiya'da hali hazırda yer alan rus askerleri ise bu iç savaşa pek ilgi göstermez.
  sosyalist eğilimli askerler dahi fin kızıllarını yanında yer almaz. sayısı ancak 1000-2000 arasında değişen
  rus askeri kızılların yanında, cephede yer alır.
  savaşın sonlarına doğru da bu destek tamamen kesilir.
  
  sonuçta profesyonel asker, subay ve erata sahip beyaz ordu kızılları alt eder ve kızılların hayatta kalanları ya esir düşer,
  ya sovyet rusya'ya kaçar. bu arada fin kızıllar bolşevik değildir. bir çoğu bağımsız ve milliyetçi bir finlandiya'dan yana tavırlarını koyar.
  
  savaşın en büyük trajedisi, cephede yaşanan değildir.
  asıl yoğun ölümler esin kamplarında ya da cephe dışı idamlarda yaşanır.
  
  beyazlar tarafında:
  3,414 ölü
  1,400–1,650 idam edilen
  46 kayıp
  4 esir kampında ölüm
  
  450–500 alman can kaybı (cephede)
  
  söz konusu iken,
  kızılların tarafında:
  
  5,199 ölüm
  7,000–10,000 idam
  2,000 kayıp
  11,000–13,500 esir kampında ölüm
  
  700–900 (rus can kaybı)
  
  gerçekleşir.
  
  bu sayılar arasında fark asıl olarak esir alınan ev kurşuna dizilenler öluşturur.
  bu da beyaz güçlerin ne kadar acımasız olduğunu gözler önüne serer.
  özellikle esir kamplarında onbinleri aşan sayıda insan açlığa terk edilmiştir.
  
  bu iç savaşın en iz bırakan yanı da budur.
• can kaybinin yuksek oldugu savastir. yarali finli askerlerin tedavisi isvec stockholm'de sankt göran hastanesinde yapilmistir.
• 40.000e yakin insanin yasamini yitirdigi ic savas.
  
  bu ölümlerin 13.000 den fazlasi ise savas meydaninda degil esir kamplarinda olmustur. beyazlar tarafindan yakalanan kizillardan rus olanlar genellikle hemen olay mahallinde infaz edilmistir. fin kizillarin sonu ise ruslarinkinden daha iyi olmamistir. bir cogu esir kamplarinda hastalik, aclik gibi sebeplerden dolayi ölmüstür.
• bağımsızlığını yeni elde etmiş olan finlandiya'nın demokratik olarak seçilmiş hükümetini alaşağı eden komünistlerin başlatmış olduğu iç savaş. beyazlar bağımsızlık yanlısıyken kızıllar lenin önderliğinde yapılan bolşevik devrimi sonucunda kurulan sovyetler birliği'ne katılmak istiyordu. kızılların liderleri bolşevik devriminin gerçekleştiği rusya'dan gelen radikal düşüncelere sahip insanlardı. diğer taraftan beyazlar ise isyanı bastırmak ve işgalci rusları ülkelerinden atmak isteyen bağımsızlık yanlısı vatanseverlerdi.
  
  lenin ve rusların yardımını alan kızıllar ilk başta helsinki'yi sonra da tüm güneyi ele geçirseler de beyazların karşı saldırısıyla bozguna uğramışlardır. savaşın sonucunda ülkelerini başkalarının hakimiyeti altına sokmak isteyen kızıllar mağlup olmuş, finler bağımsızlıklarını korumayı başarmıştır.
• mannerheim reyizin, kızılları analarının *mna geri gönderdiği savaş.