• devletin atı...
  • "temyiz mahkemesi" olarak da adlandırılan ve kural olarak alt derece mahkemelerinden gelen dosyaların hukuka uygunluğunun kontrolünün yapıldığı, en kıdemli hakim ve savcılardan oluşan yargı mercii.
  • adliye mahkemelerince verilen ve yasanın başka bir adli yargı mercine bırakmadığı karar ve hükümleri son merci olarak incelemekle görevli yargıtay. "divani ahkâmi adliye" adıyla 6 mart 1868'de padişah (abdülaziz) iradesi ile kurulmuştur . hemen belirtelim ki yargıtay'ın kuruluş tarih üzerinde ittifak yoktur. bazı hukukçular , padişah iradesinin açıklandığı 6 mart 1868'i divan'ın (yargıtay) kuruluş günü kabul ederken, bazılan da "divani ahkâmi adliye nizamnamei esasi"nin padişah tarafından onaylandığı 1 nisan 1868'i yargıtay'ın kuruluş günü olarak kabul ederler. divanı ahkâmı adliye nizamnamesi esasisi'nde divan'ın (yargıtay) kuruluş amacı şu şekilde ifade edilmektedir: "devlet ve milletin durumunun düzelmesi ve halkın haklarının güven altına alınması konusunda padişahın, her zaman ve aralıksız gösterdiği çabalar ve bu yoldaki azimli yürüyüşün hayırlı sonuçlarından olmak üzere, adalet işlerinin yürütme ile görevli hükümetten büsbütün ayrılması yolu ile yargılama ve duruşmalarda kul haklarının bir kat daha güvenliğe kavuşturulması yani yürütme ile görevli hükümetin bu türlü işlere karışma yetkisinin adalet ve hakkaniyetin gereği gibi yürütülmesi için çıkabilecek engellerin doğmasının önlenmesi padişah katında doğru ve uygun görülmüş bulunduğundan dolayı çıkarılacak irade ile kanuni davalar için en büyük mahkeme olarak divanı ahkâmı adliye kurulmuştur" . divan (yargıtay), iki daireden oluşmuştur. dairelerden biri ceza, diğeri hukuk. divan başkanı, başkanvekilleri, üyeleri ile mümeyyizleri padişah iradesi ile atanıyordu. 6 mart 1868 günlü irade ile "meclisi ahkâmı adliye" kaldırılarak onun yerine "dlvani ahkami adllye" ve "şurayi devlet" adlarıyla birer kurum meydana getirilmiştir. iradede divan başkanlığına, bu göreve lâyık olması ve yeter bilgisi dolayısıyla halep valisi cevdet paşâ' nın, şurayı devlet başkanlığına ise yeni hukuki esaslar ve mülki işleri eksiksiz bildiği, başarısı ve yeterliliği denenmiş ve tanınmış olduğu ileri sürülen tuna valisi mithat paşâ'nın getirildiği yazılıdır. "divanı ahkâmı adliye" adıyla kurulan yargıtay, 18.6.1879 tarihli nizamımahkemeler kuruluş kanunu ile "mahkeme-i temyiz" adını almıştır. tbmm. hükümetince sivas'ta kurulan yüksek mahkemeye "muvakkat temyiz heyeti" denilmiş, sivas'taki bu mahkemenin kaldırılıp eskişehir'e nakli ile "temyiz mahkemesi" adını almıştır. 20.4.1340 (1924) gün ve 491 sayılı teşkilatı esasiye kanunu 'nun adı 10.1.1945 gün ve 4695 sayılı kanunla anayasa olurken, temyiz mahkemesinin adı da yargitay, şurayı devlet'in adı da danıştay olmuştur. kararı uyarınca üyelerin üçte ikisi müslümanlardan, üçte biri müslüman olmayanlardan seçilmiştir . divan'da savcılık müessesesi yoktur.divan'ın 14 şubat 1870'de (nizamnamei dahili)'si (iç tüzük) çıkarılmıştır. nizamnamei esasi ile nizamnamei dahili'de divan'ın (yargıtay), görevleri ve hakimlerine verilen ek görevler belirtilmiştir. biz burada, bunlardan önemli gördüğümüz birkaçına işaret etmek istiyoruz. : a- nizami mahkemelerdeki hakimlerin, hakimliğe yakışan hal ve gidişte bulunmalarını denetleme ve aykırı davranışlarda bulunanlara inzibati ceza vermeleri. b- divan, yürürlükte bulunan kanunlarda, uygulama sırasında gördüğü eksiklerin tamamlanması ve değiştirilmeye muhtaç olan hükümlerin düzeltilmesi için her sene bir yazı hazırlayıp yetkililere arz edecektir. c- divan'a, 1876 tarihli kanuni esasi ile divanı ali'ye (yüce divan) katılma görevi verilmiştir. 18 haziran 1879 tarihli "nizamiye mahkemelerinin" kuruluş kanunu ile divan, "mahkemei temyiz" adını almış ve yeni bir düzene kavuşmuştur. bu kanunda yargıtay'ın en yüksek mahkeme olduğu vurgulanmıştır. yargitay'ın bir "reisi evvel" ve bir "reisi sani"si vardır. yargitay, birisi ceza, diğeri hukuk olmak üzere iki daireden oluşmaktadır. ceza dairesinin on, hukuk dairesinin altı üyesi olacağı belirtilmiştir. yargıtay üyeliğine atanabilmek için kırk yaşında bulunmak ve ilk mahkeme başkanlığı ile istinaf mahkemesi üyeliğinde veya bu görevlerin ikisinde dört yıl çalışmak gerekiyor. yargıtay'ın bir başsavcısı vardır (mad. 59). böylece savcılık ilk defa bu kanunla yargıtay'daki yerini almıştır. 15 temmuz 1887 tarihli mehakimi nizamiye teşkilatı kanunu muvakkati'nin dördüncü faslı muaddeli adlı kanunla mahkemei temyiz'e istida (dilekçe) dairesi ilâve edilmiştir. böylece yargıtay hukuk, ceza ve istida olmak üzere üç daireden oluşmuştur. 23 aralık 1876 tarihli kanuni esasi'nin 92-95. maddeleri uyarınca yüce divan 30 üyeden meydana geliyordu. bu üyelerden 10'u ayan (senato), 10'u şurayı devlet (danıştay) ve geri kalan 10'u da divan (yargıtay) başkan ve üyeleri arasından ad çekme yolu ile seçiliyordu. 20.4.1924 gün ve 491 sayılı teşkllati esasiye kanunu ve 10.1.1945 tarih ve 4695 sayılı anayasa'nın 62. maddesine göre divanı ali (yüce divan) onbir'i mahkemei temyiz (yargıtay) on'u şürayı devlet (danıştay) rüesa (reis) ve azası (üyesi) nden meydana geleceğini hüküm altına almıştır. 9.7.1964 tarih ve 334 sayılı türkiye cumhuriyeti anayasası'nın 147. maddesine göre yüce divan görevini anayasa mahkemesi'nin yapacağı ve mahkemenin yüce divan sıfatıyla yargılamasında savcılık görevini cumhuriyet başsavcısının yapacağını belirtmiştir. 7.11.1982 tarih ve 2709 sayılı türkiyc cumhuriyeti anayasası'nın 148. maddesiyle de yüce divan görevi yine anayasa mahkemesi'ne verilmiştir. 1917 yılına kadar şer'i ilâmların temyiz incelemesi yargıtay'ın görevi dışında bırakılmış iken 12 mart 1917'de çıkarılan bir kanunla yargıtay'a dördüncü bir daire olarak şer'iye dairesi eklenerek, şer'i ilâmların temyiz inceleme yerinin yargıtay'da kurulan şer'iye dairesi olduğu belirtilmiştir. meşrutiyet döneminde (1913-1914) çıkarılan kanunlarla, yargıtay üyeliğine atanma özetle şöyle oluyordu: hakimlik görevini en az beş yıl iyi olarak yerine getirmiş, sağlam ahlâkı ile tanınmış ve hukuk bilimlerinde tam uzman olmuş kimselerden en az altı kişinin adını taşıyan bir listeyi bakanlık kapalı zarf içinde özel bir yazı ile yargıtay birinci başkanlığına yollar. birinci başkan, başsavcının dahil olduğu genel kurul önünde zarfı açıp listeyi okur. bundan sonra adaylar üzerinde görüşler bildirilir. gizli oyla ve kurulun 2/3 çoğunluğu ile adaylar arasından üç kişi seçilip tutanakla bakanlığa bildirilir. bakan bunlardan birini iradeye (padişaha) arzeder. yargitay sivas'ta istanbul'da osmanlı yargıtay'ı varlığını devam ettirirken tbmm hükümetinin 7 haziran 1920 gün ve 4 sayılı kanunla sivas'ta "muvakkat temyiz heyeti" adıyla yeni bir yargıtay oluşturmuştur. geçici sivas yargıtay'ı şer'iye, hukuk, ceza ve istida dairelerinden oluşmaktadır. her dairenin bir başkanı ve dört üyesi bulunmaktadır. ayrıca bir başsavcı ile iki yardımcısı vardır. başkanlar, başsavcı, üye ve başyardımcı adalet bakanı tarafından seçilir ve görevleri tbmm. bakanlar kurulunca onaylanır. yargitay eskişehir'de çalışmalarını üç yıl dört ay kadar sivas'ta sürdüren milli hükümetin ilk yargıtay'ı cumhuriyetin ilânından onbeşgün sonra çıkarılan bir kanunla (11) kaldırılarak yerine eskişehir'de (12) "mahkemei temyiz" adıyla yeniden kurulmuştur . istanbul'un milli hükümete bağlandığı 4. 11. 1922 tarihine kadar osmanlı yargıtay'ı varlığını sürdürmüştür. osmanlı yargıtay'ı 1933'de yanan ve şimdi lstanbul sultanahmet'teki ayasofyâ nın deniz yanındaki arsada bulunan binanın üçüncü katında çalışırdı. aynı katta, adliye nazırlığının da bulunduğu, orta katta istanbul mahkemeleri, alt katta ise istanbul valiliğinin yer aldığı, cumhuriyet döneminde sırf adliye sarayı olarak kullanılan bina 1933 yılı arılık ayında tamamiyle yanmıştır. sivas'taki yargıtay (temyiz heyeti), sivas hükümet konağında çalışmıştır. bu konak bugün mevcut değildir yargıtay c. başsavcı yardımcısı ünvanı, 24.1.1990 gün ve 3611 sayılı kanunla yargıtay cumhuriyet savcısı olmuştur. 14 kasım 1923 gün ve 371 sayılı kanunun adı: "hey'eti temyiziye merkezinin eskişehire nakline ve teşkilatının tevsiine dair kanun"dur. eskişehir yargıtay'ı (temyiz mahkemesi)'nin çalıştığı bina, bugün eskişehir hacı süleyman çakır kız lisesi'nin yanında, türe sokağı üzerindeki adalet ilkokulu binasıdır. yargıtay c. başsavcı yardımcılığı, 24. 1. 1990 gün ve 3611 sayılı kanunla kaldırılmıştır. yargıtay'ın eskişehir'e nakli, istanbul, izmir ve edirne bölgelerinin düşmandan kurtarılmaları sonunda buralardan yargıtay'a gelen işlerin sayısının diğer bölgelerden gelen işlerin toplamdan çok olması ve sivas'ın merkezi durumdan çıkmış bulunması nedenine dayanmaktadır. eskişehir yargıtay'ı şer'iye, hukuk, ceza, istida ve sulh daireleri olmak üzere beş daireden oluşmaktadır. her dairede bir başkan, dört üye bulunmaktadır. yargıtay'da üç'te yedek üye vardır. yargıtay birinci başkanlığı adalet bakanlığınca daire başkanlarından birine verilir. başsavcı burada da var, ancak yardımcılarının sayısı ikiden dörde çıkarılmış bir de başyardımcı kadrosu ilave edilmiştir . 8 nisan 1924 gün ve 469 sayılı kanunla şer'iye mahkemelerinin kaldırılması üzerine yargıtay'daki şer'iye dairesi de kaldırılmış, onun yerine bir ikinci hukuk dairesi ile bir istida dairesi eklenmiştir. bu kanunla istinaf mahkemeleri de kaldırılmıştır. eskişehir'deki yargıtay çalışmalarına devam ederken yurdumuzda cumhuriyetin ilk hakimler kanununun yürürlüğe girdiğini görüyoruz. 3 mart 1926 gün ve 766 sayılı bu yeni kanunla yargıtay hakimlerinin hukuki durumlarında bazı önemli değişiklikler olmuş, hakimler iki sınıfa ayrılmış, yargıtay üyeliğine hukuk profesörleri ve avukatların da kanunda yazılı nitelikleri bulunmak kaydıyla seçilebilecekleri hükmü getirilmiştir (md. 13-14). yine bu kanuna göre yargıtay birinci başkanı, yargıtay ikinci başkanları ile c.başsavcısı arasında adalet bakanınca, c. başsavcısını ise yine adalet bakanı birinci sınıfa ayrılmış hâkimler arasından seçiyordu. yargıtay ikinci başkanları, yargıtay genel kurulunca yargıtay üyeleri arasından en çok oy alan üç adaydan birisi adalet bakanınca seçilirdi ki, bunlar daire başkanları oluyordu. yargıtay üyelerinin seçimine gelince: 766 sayılı hakimler kanununun 15. maddesinde bunu şu şekilde düzenlemiştir: "yargıtay üyeliği boşaldığında adalet bakanı tarafından kanunun aradığı şartları haiz altı hakimin isimleri bir yazı ile yargıtay başkanlığına bildirilir. bu yazıda avukatlar ile hukuk ilmi okutan ihtisas sahiplerinden aday gösterildiği taktirde bunların sayısı üçte biri geçemez. yargıtay başkanı genel kurulu toplayıp zarfı genel kurulun önünde açarak müzekkereyi okur. sonra gösterilen adaylar için gizli olarak ve başsavcının da oylamaya katılması ile oylama yapılır. adaylardan en çok oy alan üç hakimin ismi bir tutanakla adalet bakanlığına bildirilir. adalet bakanı bu hakimlerden birini seçerek üyeliğini yüksek tastike arz eder". 10 mayıs 1926 gün ve 834 sayılı "temyiz mahkemesinin teşkilatının genişletilmesine dair kanun'la yargıtay'ın bünyesinde yeni bir değişiklik oluşmuştur. bu yeni düzenleme ile yargıtay'da üç hukuk, üç ceza dairesi vardır. dairelerin her birinde bir başkan ve altı üye bulunacağı, dairelerin beş kişi ile oluşacağı hüküm altına alınmış ve ilk defa yargıtay'a içtihadı birleştirme kararlan verme işi ile cezada başsavcının itirazlarını ve karar düzeltme işlemlerini inceleyip karara bağlama görevi verilmiştir. yukarıda sözü edilen kanundan iki yıl sonra çıkarılan 4 nisan 1928 gün ve 1221 sayılı "temyiz mahkemesi teşkilatina dair kanun"la yargıtay'daki daire sayısı dört hukuk, dört ceza ve bir ticaret olmak üzere dokuza çıkarılmıştır. bu kanunla ilk defa yargıtay genel kurulu: hukuk ve ceza olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. bu arada yürürlüğe giren 4.10.1927 gün ve 1086 sayılı hukuk usulü muhakemeleri kanunu ile 4.4.1929 gün ve 1412 sayılı ceza muhakemeleri usulü, kanunu yargıtay'ın hukuk ve ceza dairelerinin çalışmalarına ilişkin yeni düzenlemeler getirmiştir. humk. ile getirilen adli tatil (md. 175), ilk defa 1928 yılında yargıtay ve tüm mahkemelerde uygulanmıştır. 18.4.1929 gün ve 1424 sayılı icra ve iflas kanunu ile yargıtay'da bir başkan ve iki üyeden oluşan bir "temyiz heyeti" kurulmuştur. bu kurul, adı geçen kanun gereğince temyiz edilen kararları incelemekle görevlendirilmiştir. bu kurulun başkanını ikinci başkanlar içinden ve üyelerini de üyeler içinden, birinci başkan seçer. bu seçim her yıl yapılırdı. 9.6.1932 gün ve 2004 sayılı yeni icra ve iflâs kanunuyla "temyiz hey'eti" kaldırılmış yerine "icra ve iflas dairesi" kurulmuştur. yurdumuzda nüfusun hızla artışı, bunun getirdiği bir çok sosyal ve ekonomik sorunlar ile medeni kanun ve borçlar kanunu' nun yürürlüğe girmesi ve hukuk inkılâbının iyice oturması sonucu adli işlerde ve yargıtay'daki iş hacmi süratle artmıştır. bu nedenle yargıtay'a kadro ve daire ilâvesi zorunlu olmuştur. bu arada yargıtay'ın güçlendirilmesi amacıyla 1221 sayılı yargıtay kuruluş kanunu değiştirilmiş, bu kanunun 3. maddesine 2314 sayılı ve 12.6.1933 günlü kanunla bir fıkra eklenerek raportörlük kabul edilmiştir (14). 14.7.1934 gün ve 2556 sayılı hakimler kanunu yargıtay birinci başkanının, başsavcı ile yargıtay ikinci başkanları arasından bakanlar kurulunca. başsavcının ise yargıtay üyeleri ve ikinci başkanlar arasından, yargıtay daire başkanlarının yargıtay üyeleri arasından adalet bakanınca seçileceği hükmünü getirmiştir (md. 65-66) . 11.6.1936 gün ve 3032 sayılı "temyiz raportörlükleri hakkında kanun" ile bu 2314 sayılı kanun yürürlükten kaldırılarak raportörlerin hakim ve savcılar arasından atanacağı kabul edilmiştir. 1960 yılına kadar uygulama bu şekilde devam ederken 18.7.1960 gün ve 28 sayılı kanunla raportörlük yerine üye yardımcılığı getirilmiş üye yardımcılığı da 26.5.1973 gün ve 1730 sayılı yargıtay kanunu ile (md. 58) kaldırılarak tekrar tetkik hakimliğine dönülmüştür (md. 35). halen yürürlükte olan 2797 sayılı yargıtay kanunuyla tetkik hakimliği devam ettirilmiştir. 9.7.1961 gün ve 334 sayılı anayasa ile yargıtay üyelerinin yüksek hakimler kurulunca, yargıtay birinci başkanı ile ikinci başkanlar ve cumhuriyet başsavcısının yargıtay büyük genel kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçileceği (md. 139) belirtilmiş ve anayasa uyarınca yargıtay'da ilk seçim 3.1.1962 tarihinde yapılmıştır. bu seçimle; 20 kasım 1961 günü ceza genel kurulunda dairesinin işini savunurken aniden vefat eden 3. ceza dairesi başkanı tevfik dinçel'in yerine seçim yapılmış ve 2. ceza dairesi üyesi cevdet özden yargıtay ikinci başkanlığına (3. ceza dairesi başkanlığına) seçilmiştir. yargitay ankara'da 10 haziran 1935 gün ve 2769 sayılı kanunla yargıtay ankara'ya nakledilmiştir. yapımı yıllardır devam eden modern binası bitmiş, yargıtay mensuplarını beklemektedir. 1935 yılında şimdiki binasına taşınan yargıtay 1935 eylülünde burada çalışmalarına başlamıştır. cumhuriyet yargıtay'ı artık başkent'tedir. ankara yargıtay'ının ilk birinci başkanı ihsan ezgü'dür. ezgü, 1925'de eskişehir yargıtay'ının başkanlığına atanmış olup onun bu görevi emekli olduğu 13.7.1943'e kadar devam etmiştir. ilk başsavcı ise yusuf nihat perker'dir. o da bu göreve 1923'te eskişehir'de başlamış, emekli olduğu 13.7.1943'e kadar devam etmiştir (16). yargıtay ankara'ya eskişehir'deki kadrosuyla gelmiştir (17). bu kadronun ihtiyaca cevap veremiyeceği görüldü bu yüzden yargıtay'a yeni daire ilaveleri birbirini takip etti. 6.7.1945 gün ve 4784 sayılı kanunla 5. hukuk dairesi, 12.1.1948 gün ve 5162 sayılı kanunla da 5. ceza dairesi, bundan dört yıl sonra 1221 sayılı kanunun 14.1.1952 gün ve 5859 sayılı kanunla değişik 3. maddesiyle 6. ve 7. hukuk daireleri kurulmuştur. bir ara daire sayısı artırılmasından vazgeçilerek üye kadrosu alınması yoluna gidilmiş ve 23.2.1954 gün ve 6274 sayılı kanunla yargıtay'a 12 üye kadrosu eklenmiştir. bu da yetmemiş daire kurulmasına devam edilmiştir. bu nedenle: 1221 sayılı kanunun 11.5. 1959 gün ve 7264 sayılı kanunla değişik 3. maddesiyle 8. hukuk dairesiyle 6. ve 7. ceza daireleri kurulmuştur. 1961 anayasası gereği olarak çıkarılan 22.4.1962 gün ve 45 sayılı yüksek hakimler kuru1u kanununun 100. maddesiyle değiştirilen 1221 sayılı kanunun 3. maddesiyle yargıtay'da iş davalarına bakmak üzere 9. hukuk dairesi kurulmuştur.

    (16) yargıtay'ın 1943'den sonraki birinci başkan ve cumhuriyet başsavcılar şunlardır : birinci başkanlar cumhuriyet başsavcıları 1 halil özyörük (13.7.1943-22.5.1950) 1- fahrettin karaoğlu (13.7.1943 - 16.6.1946) 2- fevzi bozer (5.6.1950 - 13.7.1952 2- m. kazım berker (9.7. 1946 - 22.11. 1952) 3-selim n. akyollu (22.9.1952 - 17.7.1953) 3- i. etem ertem ( 16.1.1953 - 13.7. 1954) 4-bedrettin köker (28.8.1953 - 12.6.1956) 4- ali rıfat alabay (30.9. 1954 - 12.6. 1956) 5-münir akyürek (12.10.1956 - 13.7.1959) 5- ihsan kökne (20.6.1957 - 24.7. 1959) 6-ihsan köknel (24.7.1959 - 15.6.1960) 6- i. hakkı ketenoğlu (1959 - 1960) 7-recai seçkin (14.6.1960 - 23.2.1966 7- a. hikmct gündüz (1960-10. 10.1975) 8-imran öktem (mart 1966 - 1.5.1969) 8- m. kazım akdoğan (16.10.1975 - 4.10.1979) 9-ferruh adalı (22.5.1969 - 24.6.1972) 9- fahrettin kıyak (15.10.1979 - 1.7.1981) 10-cevdet menteş (13.9.1972 - 13.7. 1980) 10- firuz çilingiroğlu (4.7.1981 - 1.7.1989) 11-m.derviş turhan ( 15.9. 1980 - 3.8. 1984) 11- haluk yardımcı (3.7.1989 - ..............) 12-nihat renda (17.9.1984 - 1.11.1986) 13-ahmet coşar (11.11.1986 - 1.7.1989) 14-ismet ocakçıoğlu (4.7. 1989 - .................) (17) bu kadro şöyledir: 4 hukuk, 4 ceza, 1 icra ve iflâs, bir de ticaret dairesidir. 12 1928'den beri, muhtelif değişikliklerle yürürlükte bulunan 1221 sayılı '"temyiz mahkemesi teşkilatına dair kanun" 16.5.1973 gün ve 1730 sayılı yargitay kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. yeni yargıtay kanunu ile yargıtay'a 4 hukuk (10, 13, 14 ve 15) iki ceza (8 ve 9) dairesi daha ilâve edilerek yargıtay'da daire sayısı 15 hukuk, 9 ceza olmak üzere 24'e çıkarılmıştır. 1730 sayılı kanunla yargıtay daireleri hukuk ve ceza olmak üzere numaralanmış ve her dairenin görevleri belirtilmiştir. bu kanunla ayrıca yargıtay'da iki birinci başkanvekilliği ihdas edilmiş (18), yargıtay ilk defa aynı bütçeye sahip olmuş, her adli yılın ankara'da bir törenle, yargıtay başkanı'nın açış konuşması ile açılacağı kabul edilmiş (md. 59), yargıtay üyelerinin mesleki incelemelerde bulunmak üzere yurt dışına gönderilmeleri hükmü kanuna konmuş (md. 62) ve yargıtay'da bir yayın işleri müdürlüğü kurulmuştur. 1971 yılında anayasa'da yapılan bir değişiklikle taa divan'dan beri uygulanan bir sisteme son verildi. 1971 yılına kadar yargıtay başkan, başsavcı ve daire başkanları emekli olana veya kendi istekleriyle ayrılana kadar bu görevlerinde kalırlardı. yani şimdi olduğu gibi yargıtay'da sık sık başkan seçimi olmazdı. 1961 anayasası'nın 139. maddesi 20.9.1971 gün ve 1488 sayılı kanunla değiştirilerek bu uygulamaya son verildi. 139. maddenin 4. fıkrası aynen şöyledir: "yargıtay birinci başkanıyla, ikinci başkanlarının ve cumhuriyet başsavcısının görev süreleri dört yıldır". 1730 sayılı yargıtay kanunuyla seçimlerin esasları saptandı ve 1973 haziranında dört yılını dolduran başkanların seçimleri yenilendi. böylece ilk defa, 1971'de anayasa ile konulan devrilik sistemi, bugün de yürürlüğünü sürdürmektedir. 1730 sayılı yargıtay kanununa 25.6.1981 gün ve 2483 sayılı kanunla eklenen geçici madde ile cumhuriyet başsavcıvekilliği ihdas edilmiştir. cumhuriyet başsavcıvekilliği 1982 anayasası'na da girmiş ve daha sonra çıkarılan 2797 sayılı yargıtay kanununda da yerini almıştır (19). yargıtay birinci başkanvekilliklerine seçilenler (sırasıyla): 1-cevdet özden (6.6.1973 - 23.10.1973) (ceza) 2-abdülkadir özoğuz (6.6.1973 - 15.3.1978) (hukuk) 3-kâzım akdoğan (15.11.1973 - 16.10.1975) (ceza) 4-rifat beyazıtoğlu (3.11.1975 - 13.7.1977) (ceza) 5-m. sabıt livanelioğlu (20.9.1977 - 1.7.1983) (ceza) 6-fevzi palabıyık (30.3.1978 - 13.7.1979) (hukuk) 7-firuz çilingiroğlu (17.9.1979 - 4.7.1981) (hukuk) 8-semih korkmaz (4.7.1983 - 1.7.1986) (ceza) 9- nihat renda (10.7.1981 - 17.9.1984) (hukuk) 10- ismet ocakçıoğlu (25.9.1984 - 4.7.1989) (hukuk) 11-mehmet uygun (2.7.1986 - ................) (ceza) 12- i. teoman pamir (19.9.1989 - ..............) (hukuk) yargıtay c. başsavcıvekilleri (sırasıyla) : a-nadir yüzbaşıoğlu (6.7.1981 - 13.5.1983) b-ibrahim polat (14.6.1983 - 4.6.1987) c-halük yardımcı (4.6. 1987 - 21.7.1989) d-hakkı yaşar (21.7.1989 - 1.7.1992) e- yılmaz alasu (1.7.1992 - ...............) halen yürürlükte bulunan 7. 11. 1982 gün ve 2709 sayılı türkiye cumhuriyeti anayasası, yargıtay için yeni düzenlemeler getirmiştir. yargıtay birinci başkam, birinci başkanvekilleri ile daire başkanlarının kendi üyeleri arasından yargıtay genel kurulunca dört yıl için, yargıtay cumhuriyet başsavcısı ve cumhuriyet başsavcıvekili'nin yargıtay genel kurulu'nun kendi üyeleri arasından belirleyeceği beşer aday arasındancumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilmesini öngörmüştür. 8.2.1983 gün ve 2797 sayılı yürürlükteki yargıtay kanunu, ikinci başkanlık sıfatını kaldırarak ''daire başkanlığı"nı getirmiş, yargıtay'ın her adli yılı bir törenle açılacağım ve bu törende birinci başkanı bir konuşma yapacağını belirtmiştir (md. 59) (20). ayrıca her yıl temmuz ayının birinci günü yargıtay'ın "onur günü" olarak kabul edilmiştir (md. 65) . hukuk dairesi'ne gelen dosya sayısının 40 bini aşması üzerine bu dairenin yükünü hafifletmek amacıyla yeni bir daire kurulması zorunlu olduğundan 20.5.1987 gün ve 3368 sayılı kanunla yargıtay'da 16. hukuk dairesi kurulmuştur. bu dairenin kurulması ile yargıtay'a üye kadrosu verilmemiş, mevcut üyelerle bu daire oluşturulmuştur. yetkililer, yargıtay'ın iş yükünü azaltmak veya tetkik hakimi sayısını artırmak suretiyle köklü ve kalıcı tedbirler alacakları yerde yeni daireler ilavesi yoluna giderek bugün üye kadrosu bakımından dünyada bir eşi daha olmayan bir yargıtay yaratmışlardır. bu cümleden olarak 22 mayıs 1991 gün ve 3744 sayılı kanunla yargıtay'a beş daire eklemek suretiyle yargıtay'daki daire sayısı 30'u ve üye sayısı 236'yı bulmuştur. yargıtay'da 78 cumhuriyet savcısı ve 267 tetkik hakimi görev yapmaktadır. yargıtay'ın tarihinden söz ederken yargıtay'a verilen ek görevlerden de sözetmek gerekir. dr. recai seçkin, yargıtay başkanlarının bu açış konuşmalarıyla ilgili öyküyü şöyle anlatmaktadır: "birinci başkanlara düşen adalet yılını açış söylevi verme görevi - bu görevin hukuki bir dayanağı yoktur. bu, geleneğe dayanmaktadır. yalnız, ilk kez ali rıza türel'in adalet bakanlığı sırasında 6 eylül 1943'te 1943-1944 adalet yılının başlaması dolayısiyle düzenlenen açılış töreninde birinci başkan halil özyörük'ün verdiği söylev, bunun başlangıcı olmuştur. bu ilk törende adalet bakanı ali rıza türel, törenin amacını belirten bir söylevle töreni açmış ve sözü birinci başkan özyörük'e bırakmıştır (adliye ceridesi, yıl 1943, s. 836-843). açılış törenleri, adalet bakanlığınca düzenlenmekte ve çağrılar bakan tarafından çağrılanlara gönderilmektedir. törenler genellikle ankara hukuk fakültesi konferans salonunda yapılmaktadır. yalnız, 1955 eylül'ündeki tören yargıtay'da (kubbealtı) denilen yerde yapılmıştır. bu törenlere istiklal marşı ile başlanır. marştan sonra yargıtay birinci başkanı yoksa veya bir mazeret yüzünden bulunamazsa, birinci başkana vekillik eden daire başkanı bir söylev verir ve tören biter. 1943 eylül'ünden 1955 eylül'üne değin bu törenler her adli yıl başında yapılmıştır ancak 1956 eylül'ünde bakanlık böyle bir töreni, her nedense, gerekli görmemiş ve bu iyi geleneğe dört yıl uymamıştır. 27.5.1960 devriminden sonra zamanın adalet bakanı abdullah pulat gözübüyük bu geleneği canlandırmıştır (yargıtay tarihçesi, s. 149). (21) onur günü uygulamasından vazgeçilmiş ve onur günü ile yeni adli yıl açılışı birleştirilmek suretiyle 7.9.1992'de iki tören bir arada yapılmıştır. hâkim gözetiminde yapılan 14 mayıs 1950 seçimlerinden önce çıkarılan 5545 sayılı milletvekilleri seçimi kanunu ile yüksek seçim kurulu'na yargıtay'dan 6, danıştay'dan 5 hakimin seçileceği, bunların da kendi aralarında gizli oyla bir başkan ve bir başkanvekili seçecekleri hüküm altına alınmıştır (md. 123-125) (22). yüksek seçim kurulu'nun ilk başkanı bedri köker'dir. 1954'de yapılan değişiklikle yargıtay birinci başkanının kurulun başkanı olması ilkesi benimsenmiştir. 27 mayıs 1960 ihtilalinden sonra çıkarılan 12.6. 1960 gün ve 1 sayılı kanunla, 1924 anayasası'nın yüce divan'a ilişkin hükümleri kaldırılarak yüksek adalet divanı kurulmuştur. ayrıca, bir de yüksek soruşturma kurulu oluşturulmuştur. bu kurullarda yargıtay mensuplarına da görev verilmiştir. 27 mayıs 1960 ihtilâlinden sonra kurucu meclis kurulmasına ilişkin olarak çıkarılan 157 sayılı kanunun öngördüğü, 158 sayılı temsilciler meclisi kanunuyla yüksek seçim kurulu kurulmuştur. bu kanunun 20. maddesi uyarınca bu kurula yargıtay genel kurulu 6, danıştay genel kurulu'nun 5 üye seçeceği belirlenmiştir (24). 26.4.1961 tarih ve 298 sayılı seçimlerin temel hükümleriyle ilgili kanun yine yüksek seçim kurulunu öngörülmüş ve 334 sayılı anayasanın 75. maddesiyle yüksek seçim kurulu bir anayasa müessesesi olmuştur (25). yüksek hakimler kurulu'nu getirmiştir (md. 143-144). 18 üyeden oluşan bu kurula 25.6.1962'de yargıtay üyeleri suphi örs, sabri güçlü, adil esmer, nuri tarhan, atillâ yurdakul; asil üyeliklere, cahit türesay ve hulusi özden yedek üyeliklere seçilmişlerdir. yüksek seçim kurulu'na yargıtay'dan ilk kez 22.2.1950'de şunlar seçilmiştir: bedri köker, suat bertan, rıfat alabay, sunuhi arsan, arif güngör ve rahmi anadol. milli birlik komitesince; yüksek adalet divanına : salim başol (1. ceza d. bşk.), ferruh adalı (4. ceza d. bşk.), abdullah üner (1. ceza d. üyesi), selman yörük ( 1. ceza d. üyesi), vasfi göksu (5.hukuk d. üyesi), adil sanal (5. ceza d. üyesi), başkan ve üye olarak seçilirlerken, divan başsavcılığına da yargıtay 1.ceza dairesi üyesi altay ömer egesel seçilmiştir. m.b.k.'ce yüksek soruşturma kurulu başkanlığına yargıtay 6. ceza dairesibaşkanı celal kurulunca seçilmiş, onun bu görevi kabul etmemesi üzerine yargıtay 2. hukuk dairesi başkanı hayrettin şakir perk kurul başkanı olmuştur. (24) bu kurula 17.12.1960'da yapılan seçimde: yargıtay birinci başkanı recai seçkin, yargıtay üyeleri: nurettin gürsel, abdülkadir özoğuz, şevket müftügil, fuat erdoğan ile 5. ceza dairesi başkanı ihsan keçecioğlu seçilmiş olup kurulun başkanlığına recai seçkin, başkanvekilliğine de danıştay 9. daire başkanı ihsan ecemiş seçilmişlerdir. (25) bu yeni yüksek seçim kuruluna yargıtay'dan: recai seçkin, cemal köseoğlu (6. ceza d. bşk.), osman yeten (5. hukuk d. bşk.), avni ataışık (yargıtay üyesi), muhittin taylan (yargıtay üyesi) ve kazım akdoğan (yargıtay üyesi) seçilmişlerdir. 1961 anayasası 145. maddesiyle türkiye ilk defa anayasa mahkemesi'ni kurmuştur. onbeş asil ve beş yedek üyeden oluşan bu mahkemeye yargıtay'dan asıl üyelik için 4, yedek üyelik için iki üyenin seçileceği hüküm altına alınmıştır. 1982 anayasası 146. maddesiyle anayasa mahkemesi'nin onbir asil ve dört yedek üyeden kurulacağını saptadıktan sonra bu mahkemeye yargı-tay'dan iki asil ve iki yedek üyenin cumhurbaşkanınca seçileceği hükmünü koymuştur. 2822 sayılı toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt kanununun 53. maddesi "yargıtay'ın iş davalarına bakan daire başkanının, yüksek hakem kurulu başkanı olacağını" hüküm altına almıştır. bu nedenle yargıtay 9. hukuk dairesi başkanı aynı zamanda yüksek hakem kurulu başkanı olmaktadır. 22.6.1979 gün ve 2247 sayılı uyuşmazlık mahkemesinin kuruluş ve işleyişi hakkındaki kanun uyarınca bu mahkemeye yargıtay'dan 5 asil, 5 yedek üye iştirak etmektedir. 4.11.1981 gün ve 2547 sayılı yüksek öğretim kanunu (yök) nun 8. maddesi, yök. yüksek denetleme kuruluna yargıtay'dan bir temsilcinin katılmasını hüküm altına almış bulunmaktadır.. 1926'da 47, 1928'de 53, 1965'de 122 olan yargıtay kadrosu bugün 1 birinci başkan, 1 yargıtay cumhuriyet başsavcısı, 2 başkanvekili, 1 başsavcıvekili, 30 daire başkanı ve 201 üyesiyle toplam 236'ya ulaşmıştır. 125. yılını geride bırakan yargıtay'ın geçmişiyle ilgili yazılarımızı burada noktalarken kendilerinden ve hizmetlerinden söz edemediğimiz hatta resimlerini dahi koyamadığımız muhterem hâkimlerimizden aramızdan ayrılanları rahmetle, kalanları saygıyla anıyoruz. anayasa mahkemesi'ne 2.5. 1962'de yargıtay'ca asil üyeliklere: 1- sunuhi arsan (3. hukuk d. bşk.) 2- ekrem tüzemen (6. hukuk d. bşk.) 3- lütfi akatlı (2. ceza d. bşk.) 4- salim başol (1. ceza d. bşk.) yedek üyeliklere: 1-ihsan keçecioğlu (5. ceza d. bşk.) 2- osman yeten (5. hukuk d. bşk.) aynca türkiye büyük millet meclisi'nce de: 1- fazıl uluocak (8. hukuk d. bşk.) 2- lütfi ömerbaş (üye-genel sekreter) seçilmişlerdir.

    kaynak :http://www.turkcebilgi.com/
  • eskiden divan-i ahkam-i adliye olarak da bilinirdi.
  • iskenceci polislere verilen cezayi az bularak karari bozup,sonrada suclularin uzayan mahkeme sureciyle zaman asimindan yirtmalarina neden olan kurum.hep boyle oluyo nedense.
    kardesim eger zaman asimi devreye girerse ve mahkeme sonuclanmamissa ilk verilen ceza uygulanir seklinde bi yasa cikarsaniza artik.
  • hukukun pardonudur.
hesabın var mı? giriş yap