ilteriş kağan

• gerçekleştirdiği isyan, nedenleriyle, sonuçlarıyla ve tam anlamıyla bir bağımsızlık hareketidir.
  
  lev nikolayeviç gumilyov şöyle diyor: "ne çinliler ne de türk tarihçileri küskünlükler ve boyunduruk altında tutulma konusunda hiçbir şey söylemiyorlar. halbuki kitabe türklerin daha iyi bir hayat için değil, hür yaşamak ve kendi devletlerini kurmak amacıyla isyan ettiklerini kaydetmektedir: kendi emeğini ve gücünü tabgaç devletine^* vermeyi istemeyen türk halkı, 'kendimizi öldürüp yok olalım daha iyi.' dedi. ve onlar ölüme gittiler."
  
  türkler çin tarafından mağlup edildikten sonra, ötüken'i dokuz oğuz-uygur ittifakına kaptırdı. imparatorluk tarafından esir edildiler ve çin içlerine sürüldüler. kür şad'ın başarısız isyanı türklerin bu çemberden kurtulmalarına yardımcı olduysa da, kutlug şad'ın başlattığı kurtuluş savaşına kadar türklerin ne çevreden yardım almaları mümkündü ne de vatanlarına dönmeleri...
  
  kuzeydeki çıkış yolları uygurlar tarafından tutulmuştu. batıyı çöl bekliyordu. doğuda ve güneyde çin askeri kuvvetleri asayişi sağlamakla meşguldü. diplomatik hamlelerle yardım almak, türkler için imkânsızdı.
  
  böyle bir ortamda isyan başlatmak, bir intihar girişimi olarak da görülebilirdi. ancak gumilyov buradaki motivasyonun kaynağını şöyle açıklıyor: "hakarete uğramışlık duygusu bütün türk halkını şiddetli bir isyana sevk etti."
  
  türk kaynaklarının 700, çin kaynaklarının 100.000 kişi olarak saydığı isyancılar (gerçekte 10.000 civarında olsa gerek) birkaç mağlubiyet ve birçok zaferle kuzeydoğuya, ordos'a doğru ilerlediler. büyük muharebelere girmediler, çin ordularının lojistik desteğini kırarak, çin ordularını açlığa mahkum ederek ilerlediler. nihayet ordos'tan sonra, çinlilerin türk ordularını kovalamasının anlamı kalmamıştı. hoş, kovalamak isteseler de ellerinden bir şey gelmezdi. zira türk isyanını bastırmaya çalışırken alınan mağlubiyetler, çin'de bir kaosa neden olmuştu ve düzenden eser kalmamıştı. türkler, altaylara ulaştılar.
  
  kutlug şad, kağan ilan edildi ve ilteriş kağan unvanını aldı. yeniden kurulan devlet, bir asya geleneği olarak, kısa sürede eski gücüne erişti.