merdiven otomatiği

• apartmanların, binaların yorgun savaşçıları. (bkz: merdiven otomatiği ile empati kurmak)
  
  bu cihazda üç ya da dört bağlantı noktası bulunur.
  
  1. faz : şebekeden gelen faz ucu buraya bağlanır.
  2. lamba : bu uç, otomatik tarafından kontrol edilecek tüm lambalara faz olarak dağıtılır.
  3. düğme (buton) : bu uç da, otomatiği devreye sokacak düğmelere faz olarak dağıtılır.
  4. nötr : şebekeden gelen nötr ucu buraya bağlanır. (bu bağlantı noktası her merdiven otomatiğinde bulunmayabilir).
  
  düğme ve lambalara şebekeden gelen nötr de nötr olarak dağıtılır (fazları otomatiğin ilgili çıkışından geliyordu zaten). böylece sistemdeki bütün düğmeler ve bütün lambalar kendi aralarında birbirlerine paralel olarak bağlanmış olur.
  
  ilk durumda merdiven otomatiğinin rölesi, şebeke faz ucunu düğmelere dağıtmış, öylece beklemektedir. düğmelerden birine basıldığında röle çekilir ve şebeke fazını düğmelerden alıp lambalara verir (anahtarlama [switching]); lambalar yanar. düğmelerden faz bağlantısı kesildiği için otomatik yandığında ışıklı düğmelerin ışıkları sönmektedir. otomatik sönmeden düğmeye basılmasının süreyi uzatmamasının sebebi de düğmenin otomatik ile başka bağlantısı olmaması, bağlantının da röle serbest kalıp otomatik söndüğünde geri gelmesidir.
  
  merdiven otomatiğinin piyasada az rastlanan ve pek çoğu da "tam elektronik" olan bazı tipleri, fazı lambalara verirken düğmelerden kesmez. bizim apartmanda bir zamanlar bunlardan bir tane vardı ve ışıklar yanarken düğmesine basıldığında süreyi uzatma yeteneğine de sahipti.
  
  merdiven otomatiğinin seçiminde, rölesinin kaç amper (elektrik akımı ölçü birimi) akım taşıyabildiği çok önemli bir faktördür. bizim türkiye'de, apartmanlar dikiş nakış atelyesiymiş gibi 60 wattlık, 100 wattlık ampullerle aydınlatıldığı için beş katlı bir apartmanda bu, kat başına iki ampul var ise 600-1000 wattlık bir güç kullanımı demektir ki bu da yaklaşık olarak 3 ilâ 5 amperlik bir akım şiddetidir.
  
  elektrik ampulünün sönük durumdaki direnci çok küçüktür. iletkenler ısındıkça dirençleri arttığından yanma anında direnci çok büyür. (220 volt 100 wattlık bir ampulün telini 12 volt ile de kızartabilirsiniz. direnci çok küçük olduğu için 12 volt'ta da yeterli akımı geçirecektir). elektrik ampulu bu yüzden yanarken değil, ilk yakışta bozulur. yine aynı sebepten elektrik ampulü bağlı bir devrenin anahtarında, yakarken daha çok, söndürürken daha az ark (kıvılcım) çıkar.
  
  merdiven otomatiğinin röle kontakları zamanla kirlenebilir. oluşan kir iletkenliğin azalmasına ve rölenin ısınmasına yol açar. bu ampullerden on tane bağlı olan bir merdiven otomatiğinin rölesi de arktan nasibini alacaktır. röle içerisinde, iki uç ile temas etmesi gereken üçüncü bir metal parça vardır. yani röle, iki ucu, elektrik anahtarı gibi tek kontak ile değil iki kontak ile birleştirir. ark da bu iki kontaktan en son temas edende çıkar. ark çıktıkça kontak aşınır ve temas yüzeyi (kontağın iletken kesiti) daralır. bu da zamanla rölenin ısınmasına, yapışmasına neden olur. temas yüzeyi küçük ve akım da yüksek ise röledeki yapışıklık "kaynama"/"kaynaşma" boyutuna ulaşır. bizim apartmandaki komşular, 2001 yılında, ahşap pano tutuştuktan sonra olayı farkedip yoldan geçen bir araçtaki yangın söndürücü ile müdahale etmişler. ben gördüğümde panoda merdiven otomatiği diye bir şey kalmamıştı ve yerinde de çizgi filmlerdeki ütülerin ütü masasında açtığı gibi bir oyuk vardı.
  
  merdiven otomatiğinin verimli kullanımı için;
  - merdiven otomatiğinde düşük güç sarfiyatlı ampuller kullanılmalıdır. meselâ katta iki duy varsa birine 100 wattlık ampul takıp diğerini boş bırakmak yerine ikisine de 15'er ya da 25'er wattlık birer ampul takılmalıdır. hem apartmanda fazla ışığa gerek yoktur, hem de bu şekilde az ama dengeli bir aydınlatma sağlanmış olur.
  - röle kontakları, bu amaç için üretilmiş olan "kontak spreyi" sıkılmak sureti ile belirli aralıklarla temizlenmelidir.
  - binada rölenin akım taşıma kapasitesine göre belirlenen ampul ya da kat sayısı aşılıyorsa, binada iki-üç ayrı merdiven otomatiği kullanılmalıdır. meselâ 10 katlı bir apartmanda 5'er kat için iki ayrı otomatik konulabilir. aksi takdirde otomatiğin 10 kat iniş/çıkış süresi kadar yanması, ya da insanların kat aralarında otomatiğin sönmesini bekleyip bir daha düğmelere basması gerekir. iki ya da daha fazla merdiven otomatiği ortak katlarda buluşturularak süreklilik de sağlanabilir.
  
  otomatiğe bağlı ışıklar yanarken röle yakından dinlendiğinde cızırtı (ark cızırtısı) duyuluyorsa ya da ışıklar zaman zaman vaktinde sönmüyorsa alarm çanları çalıyor demektir. elektrik kontağından çıkan yangın haberine konu olmak istemiyorsanız merdiven otomatiğinizi değiştiriniz.