kursk savaşı

• 1943 yılının haziran sıcağında sovyet orduları alman ordularını berlin'e doğru sürerken, almanlar yeni bir karşı taarruz yaparak kızıl ordunun ilerleyişini durdurmaya çalışmıştı. wehrmacht bu karşı saldırıyı belgorod kuzeyi, oryol güneyi, hulikiv doğusundan, sovyetleri üç tarafından kuşatmış oldukları kursk'ta yapacaktı.
  taarruz için almanlar 780,000 piyade, 3000 tank, 10,000 top ve 2000 uçağı sahaya sürecekken, onları karşılayacak olan sovyetler 2,000,000 piyade, 5,000 tank, 25,000 top ve 3,000 uçağa sahip olup, devasa bir orduyla almanları sabırsızlıkla beklemekteydi. alman hatlarının gerisinde gerilla savaşı taktiğini uygulayan sovyet partizanları almanlara kolay kolay taarruz yaptırmayacak şekilde stratejik önemdeki üs bölgelerine, stratejik yollara ve iletişim hatlarına saldırarak almanları arkadan vuruyordu. partizanlar alman kuvvetlerinin 298 lokomotifini ve 44 köprüyü bir daha kullanılmamak üzere yok etti. bu saldırılar almanların cepheye takviye için göndereceği tank sayısını, piyadeyi ve morali etkiledi. kızıl ordu daha sonra almanların başına bela olacak mayınları ve sahra toplarını kursk ve çevresine tahkim etmişti. kızıl ordu bunlarla yetinmemiş, alman hattından başlayarak rusya topraklarına kadar 7 savunma hattı oluşturmuştu. bu savunma hatları ise derin ve genişliği 1,5-2 metre arasında değişen hendeklerle, toplarla ve tanklarla tahkim edilmişti.
  kızıl ordunun savunma hatları
  alman kuvvetlerinin başındaki mareşal erich von manshtein bu sovyet hatlarından keşif uçakları sayesinde haberdardı. önce bir keşif uçağı filosu yollanıyor ardından (bkz: stuka) pike bombardıman uçaklarıyla mevziler bombalanıyordu. sovyet general mareşal jhukov bu bombardımana bir çare olması için ise aldatma yöntemini kullandı. sovyetler bir tankın yolları ezerek geçmesini taklit edecek biçimde çimleri kesti, toptan çıkan gazın çimleri yakmasını, top namlusuna benzer bir boru yardımıyla bir top veya tank mevzisini taklit etmeye çalıştılar. bu taklide ise sovyetler (bkz: maskirovka) diyordu. bu taklit etme ile alman uçaklarının yanlış mevzileri vurması ve kayıp vermemeleri, asıl güçlerini gizlemeleri sağlanıyordu.
  alman taarruzu taktiksel harita
  4 haziran günü ''hisar harekatı'', orgeneral hermann hoth komutasındaki 4. panzer ordusunun kursk'un güneyindeki butova ve gertsovka'ya taarruza geçmesiyle başladı. böylece tarihin en muazzam tank muharebesinin kıvılcımı ateşlendi. naziler ünlü tiger ve panther tankları ve tecrübeli panzergrenadier birlikleriyle ilk başta sovyet mevzilerinde büyük bir ilerleme sağladı. almanlar mayınlı araziyi temizlemek için kendi asker ve mühendislerini kullanmak yerine (bkz: goliath) adını verdikleri araç ile geçmeye çalıştılar fakat yine de sahaya yayılmış binlerce mayın sayesinde 36 panzer savaş dışı hale getirilmişti. yine de, butova ve gertsovka ağır taarruzlar ve sert geçen mücadele sonunda almanların eline geçmişti fakat ilerleme burada durdurulmuştu.
  almanlar takviye güç olarak 3. ''ss'' panzer kolordusu ve piyade tümeni göndermişti. 3. ''ss'' piyade tümeninin yaptığı taarruz sovyet 6. ordusu tarafından durdurulmuştu. alman general w. kampf, komuta ettiği kempf ordu müfrezesi grubundan 3 birlik sürerek belgorod şehrinin kuzey ve kuzeydoğu yönünde 10 km ilerlemişti ancak mayınlar ve sovyetlerin yüksek savunması ile durdurulmuştu.
  211 taret nolu tiger ı belgorod kentinde
  kuzey kolunda ise mareşal walter model komutasındaki 47. panzer kolordusu 5 haziran günü oldhovatka kentine saldırıya geçmişti. w. model'in karşısında 5. kızıl ordusunun 15. tümeni bulunmaktaydı. almanların kararlı ilerleyişini sahaya döşenen mayınlar ve arazi koşulları yavaşlatmıştı. buna birde kızıl ordunun güçlü savunması da eklenince ortaya dehşetli bir muharebe çıktı.
  kusk muharebesi dioraması
  alman tiger tankları ve sovyet t-34 tanklarının 3 saat süren dehşetli karşılaşmasında sovyetler 40 tank kaybederken almanlar sadece 7 tank kaybetti. kızıl orduyu yenilgiye uğratan w. model bunun sonucu olarak sadece 10 km ilerleyebilmişti. kızıl ordu savunma ve takviye için 6 haziran günü general alexey rodin komutasındaki 2. tank ordusundan 16. tank kolordusunu ileriye sürmüştü nitekim takviye için sahaya sürülen 505. alman ağır panzer tugayıyla oldhovatka'nın kuzeybatısında karşılaşmışlardı. bu düelloda sovyetler 69 tank kaybetti. neticede ağır kayıplar veren kızıl ordu 16. tank kolordusu geri çekmek zorunda kaldı. aynı gün yani 6 haziran günü mareşal w. model komuta ettiği 9. ordusuyla oldkovadka ve ponyri'deki kızıl ordu savunmasını yarmayı amaçladı fakat kızıl ordu adeta kale gibi karşılarında durdu ve geçmelerine asla izin vermediler.
  alman piyadesi sdkfz 251 aracında muharebeyi takip ediyor.
  geri kalan 3 gün boyunca almanlar oldkovadka ve ponyri'ye taarruz etmeye devam etti ama ele geçen çok fazla bir şey olmadı, kızıl ordunun 2. tank ordusuna bağlı birliklerin devamlı bölgeyi takviye etmesiyle almanların ilerlemesi durduruldu. ancak 10 haziran günü alman 9. ordusu ponyri'nin kuzeyinden girdi ve göğüs göğüse geçen sokak çatışmaları ile ponyri tren istasyonunun almanlar tarafından alınması sonrası 12 haziran günü ele geçirdi. bu arada batıda almanlar 48. panzer kolordusunun sovyet korgeneral ıvan galanin komutasındaki 70. ordu mevzilerine saldırmasıyla, fatehz kentinin kuzeyinde ilerledi. almanlar, kızıl ordunun prohorovka'dan takviye güç gönderse dahi ilerlemeyi başarmışlardı.
  güneyde ilerleyen kempf ve ''ss'' panzer birliklerine karşılık general nikolai vatutin komutasındaki 10. ve 2. tank kolordusunu, 5. ve 2. ordusunu karockha'ya konuşlandırdı ve 8 haziran'da karşı saldırıya geçti. luftwaffe düzen halindeki 50 sovyet tankını cepheye ilerlerken imha etti. bu hava kuvvetlerinin tüm tank birimini yok ettiği ilk saldırıydı.
  güneyde alman ilerleyişi taktiksel harita
  11 haziran günü kempf ordu gücü karockha'ya saldırdı, güçlü sovyet savunmasını yarmayı ve karockha ve prokhorovka kentlerinin yakınlarına gelmeyi başardı. ve işte tarihin en büyük tank muharebesi de burada oldu.
  prokhorovka muharebesi
  prokhorovka kızıl ordu için kilit önemdeydi çünkü bu hattan sonra kursk'a kadar henüz tahkim edilemeyen savunma hatları bulunuyordu. eğer burada durduramazlarsa cephe yarılacak, almanlar kursk kentine kadar ilerleyecekti. kızıl ordunun yapılacak alman taarruzunu ne olursa olsun bertaraf etmesi gerekiyordu ve öyle de oldu.
  12 haziran günü 294 tank ve topa sahip ve paul hausser komutasındaki 2. ''ss'' panzer kolordusu 616 tank ve tank destroyerine sahip 5. kızıl ordu tank ordusunun savunduğu prokhorovka'ya taarruza geçti.
  alman 1. ''ss'' panzer ''liebstandarte'' tümeni oktyabrisky yakınlarındaki 29. tank kolordusunun 31. ve 32. tank tugaylarıyla karşılaştı ve prokhorovka muharebesinin ilk kıvılcımı burada atıldı. alman panther ve tiger tanklarından oluşan tümen kızıl orduya kan kustururken kızıl ordu askerlerince açılan hendekler ve döşenen binlerce mayın almanlara geçit vermemişti.
  1. ''ss'' liebstandarte tümenine air 331 taret nolu tiger ı
  3 saatlik motor ve top seslerinin ardından kızıl ordunun 69 tankı imha edilmişti. ortalık kesif bir duman ve egzoz kokusuyla bürünmüştü. öğleden sonra 31. kızıl ordu tank tugayı ve 53. motorize tugayı 1. ''ss'' panzer keşif kolunun mevzilerine saldırdı ve buradan püskürttü. ardından komsomolets kenti yakınlarına ilerledi.
  piyade desteğiyle ilerleyen sovyet t-34 tankları
  bu hattın kuzeyinde sovyet 181. tank tugayı 3. totemkopf ''ss'' birliğine ağır zayiatlar verdirmişti. kızıl ordu elindeki süratli t-34 tanklarını kullanarak alman mevzilerine hızlıca yakınlaşmış ve hantal ve yavaş alman panzerlerini yakın mesafeden vurarak yok etmişti. 1. ''ss'' panzer alayından 4 tiger tankı bu çökmekte olan hatta destek kuvvet olarak gönderildi ve kızıl ordunun saldırısını tam zamanında savuşturdu.
  prokhorovka yakınlarında alman tankları
  alman karşı saldırısı başarılı olmasaydı bu hızlı mücadele başlamadan kızıl ordunun üstün gelmesiyle bitecekti. kızıl ordu taarruzu durdurulmuştu ancak sovyetler durmak bilmiyordu, sanki almanlar adeta bir karınca sürüsüyle mücadele ediyordu. kızıl ordunun 170. tank tugayı aynı hatta yeniden saldırdı ve 1. ''ss'' alayını buradan andrevsky'e kadar sürdü. 1. ''ss'' tümeninden de bir birim yönünü andrevsky'e çevirdi ve sovyet saldırısını durdurmayı amaçladı ve başarılı da oldu. karşılıklı taarruzlarda iki tarafta ağır kayıplar verdi.
  alman panther tankı prokhorovka muharebesi sırasında
  tiger ı tankı mühimmat yüklemesi sırasında. belgorod
  akşam üstüne doğru durmak bilmeyen sovyet taarruzlarına dayanamayan ve kayıpları ağırlaşan alman birlikleri arkalarında neredeyse tüm gökyüzünü kaplayan, yanan tank enkazlarından çıkan dumanlarla beraber geri çekildi. eğer almanlar muharebeye devam etseydi ellerinde işleyen tank kalmayacaktı. işte kızıl ordu böylesine saldırmış ve almanların prokhorovka'yı almasını engellemişti. bu muharebede kızıl ordu 330 ila 650 civarında bir tank kaybederken almanlar 60-70 tank kaybetti.
  imha edilmiş alman panzerleri
  503. panzer tugayına bağlı terk edilmiş tiger tankı
  12 haziran günü de kursk kuzeyinde kızıl ordu kutuzov harekâtına başladı. sovyet hava ordusu, geniş çaplı bir hazırlık topçu bombardımanı ile birlikte alman mevzilerine yoğun bir saldırıya girişti.
  kızıl ordu askerleri saldırıya geçerken
  hava akınları, alman geri hatları üzerine 360 çıkış yaptı ve sonuçta 210 ton bomba bıraktı. luftwaffe'nin 1. hava tümeni 16-13 temmuz arasında sovyetlere bazı ezici yenilgiler verdi ve güneyde alman 9. ordu'su üzerinde hava hakimiyeti kurdu. ancak çatışmaların 6. gününde ağır çatışmalar sonunda luftwaffe’nin gücü tükendi. sonuçta sovyet hava ordusu 868 çıkış yapmışken alman hava tümeni bunları karşılamak için 74 görev uçuşu yapmıştır. sovyet pilotlarının deneyimsizlikleri nedeniyle taktik çatışmalarda kayıplara uğrasalar da hava hakimiyeti kurdular. alçak irtifada girişilen çatışmalar, onlara taktik bir dezavantaj getirdi. yine de sovyet hava unsurları, 11. muhafız ordusu'na kritik bir yarma için gereken hava desteğini sağladı. bu arada 11. muhafız ordusu ulionava yakınlarındaki zayıf alman birliklerine 16 km'lik bir hattan saldırdı ve 23 mil(37 km) kadar ilerledi, böylece ilk olarak kromy'i ele geçirdi. alman 53. kolordusu 13 temmuz'da karşı saldırıya geçse de ağır kayıplarla geri çekildi. aynı şekilde sovyetlerin stalingrad'dan sonraki en büyük harekatı rumyantsev harekatı 3 ağustos günü başlatıldı. kızıl ordunun kursk'un güney kolundaki alman hatlarına saldırdığı bu harekat ile, zaten bitkin ve moral olarak düşük olan 4. panzer ordusunu ve kempf müfrezesini ağır kayıplar verdirerek ve vererek ilerleme sağladı.
  kızıl ordu 23 temmuz günü belgorod'a taarruza geçti. burada yapılacak hazırlık ateşinde (bkz: stavka) farklı bir yol izlemiştir. normalde hazırlık ateşi 1-2 saat sürer ve ardından piyade saldırıya başlar. ancak bu düşmana bir taarruz olacağı yönünde şüphelendirir ve onları hazır tutar. bu nedenle sovyet topçuları düzensiz bir hazırlık ateşi öngörmüştür. sovyet topçuları 5, 30, 60, 70 ve 5 dakikalık atış aralıkları belirlemiş ve atışlarını bu zaman içinde yapmışlardı.harekâtın ilk gününde iyi düzenlenmiş alman savunma mevzileri karşısında step cephesi kuvvetleri, voronej cephesi kuvvetleri ölçüsünde derin ilerlemeler sağlayamadı, taarruzlar ağır gelişti. 1. mekanize kolordu, muharebelere erken sokulmuştu ve bu durum, büyük ölçekli tank manevralarını sınırladı. bununla birlikte 3 – 4 km.lik ilerlemeler dahi, alman savunmasında zaaflar yarattı ve alman birlikleri yer yer geri çekilmek zorunda kaldılar. gün sonunda sovyet 53. ordu birlikleri 8 km. kadar ilerlemişler ve alman 167. piyade tümeni’nin büyük bir kısmını imha etmişlerdi. sovyet ilerlemesi sınırlı kalmakla birlikte alman birlikleri 3 ağustos gecesi, donets nehrinden daha gerideki savunma hatlarına çekildiler. 4 ağustos sabah saatlerinde 53. ve 69. sovyet orduları belgorod'un kuzey kesimindeki alman mevzilerine saldırıya başladı. belgorod'un kuzeybatısında bulunan streletskoye kasabası almanların akşama kadar süren karşı taarruzlarına karşılık ele geçirildi ve sovyetler belgorod sokaklarına girdi. step cephesi komutanı general konev'in, 5 ağustos sabahı kentin kuzeybatı kesiminde başlattığı taarruz, donet'in bu bölgedeki bir kolunu geçmeyi amaçlıyordu. bu ileri harekât, saat 11:00'de alman topçusunun yoğun ateşiyle belgorod - harkov şosesinin kuzeyinde durduruldu ancak daha sonra kızıl ordu belgorod - harkov şosesini kesti. bu yol, belgorod'u savunmakta olan alman 11. kolordu'sunun ana ikmal ve geri çekilme hattıydı. kent, üç yönden sarılmıştır ve ana ikmal hattı kesilmiştir. öte yandan kentin etrafındaki çember de iyice daralmaktaydı. kentin doğusunda ve kuzeyinde dış mahallelere girilmiş olması üzerine general konev, son darbeyi vurmak amacıyla genel bir taarruz başlatmaya karar verdi. bu amaçla saat 13:30'da başlatılan ve 15 dk. süren topçu ateşi ardından genel taarruz başlatıldı. ancak, alman 11. kolordu'su zaten, sokak çatışmalarına girmekten kaçınarak kenti tahliye etmeye başlamıştı. saat 14:00'de, 89. muhafız piyade tümeni ileri unsurları kentin merkezindeki narodni ve lenin caddelerine inmişlerdi. kızıl ordu, 14 ağustos saat 18:00 itibarıyla belgorod'u ele geçirmişti. kızıl ordu daha sonra almanların tahliye ettiği harkiv'i 23 ağustos'da ele geçirdi.
  belgorod kenti yakınlarında imha edilmiş t-34
  almanlar 50,000 piyade, 760 tank ve top, 681 uçak kaybetmiş, sovyetler ise 257,470 piyade, 6,064 tank ve top ve 1961 uçak kaybetmişti.
  tarihin en büyük tank karşılaşmasından sonra ise geriye askerlerin anıları ve mezarları kaldı. bir daha böylesine bir tank muharebesi olur mu bilinmez ama kursk daima öyle hatırlanacak.
  eğer prokhorovka'ya yolunuz düşerse uğramanız gereken prokhorovka kursk muharebesi müzesi