portekizce

• (bkz: #94373705) numaralı girdimde genel bir girizgah yapmıştım. bu yazıda ise belli başlı bazı dilbilgisi/gramer kurallarını açıklayacağım. bir yazı dizisi şeklinde olabilir (nihayetinde tek bir girdi ile her şeyi açıklayamam, giriş şeklinde bile olsa). bu vesile ile ben de tekrar gözden geçirmiş ve hatırlamış olurum:
  
  1) hemen bütün latin dillerinde olduğu gibi portekizce'de de eril - dişil ayrımı var. eril için takı (artikel) o (çoğulu os), dişil için gereken takı a (çoğulu as). bütün detayları ile yazamayacağım ama sonu 'o' ile biten kelimeler eril, sonu 'a' ile biten kelimeler dişil oluyor genelde (menino - oğlan, menina-kız gibi). çoğul yapmak için kelime sonuna 's' getiriyoruz (yalnız bu genel kural. istisnalar var: 'l' harfi ile biten kelimelerde genelde 'l' harfi düşürülüp 'i' yapılır. örn.: animal-hayvan, animais-hayvanlar gibi. ayrıca 'm' harfi de 'n' harfine dönüşür: um/uns gibi). takılar/artikeller hem erillik/dişillik ile hem de tekillik/çoğulluk ile uyumlu olmalıdır (korkacak bir şey değil, hemen kapıyorsunuz). örn.: a cama - yatak, as camas - yataklar. o carro - araba, os carros - arabalar, şeklinde. ayrıca belirsiz takılar ise; um/uma, uns/umas şeklindedir.
  
  2) sayı saymak nisbeten kolay ama önce yirmiye kadar saymayı öğrenmeniz lazım (tıpkı ispanyolca ve ingilizce'de olduğu gibi) ve ardışık doğal sayılar ispanyolca'daki sayılara çok benziyor. yalnız bazı sayıların dişi halleri de var dikkat etmek lazım: zero, um/uma, dois/duas, três, quatro, cinco, seis, sete, oito, nove, dez, onze, doze, treze, quatorze, quinze, dezesseis, dezessete, dezoito, dezenove, vinte. buradan sonra tıpkı ingilizce ve ispanyoca'da olduğu gibi yirmi bir, yirmi iki diye devam ediyorsunuz ama tek fark araya sürekli 've' getiriyorsunuz (yani 'yirmi ve iki' der gibi). örneğin; vinte e um, vinte e dois, vd.
  
  3) tabii hemen ondalık ve yüzdelikleri de yazayım ki tam olsun: 30 - trinta, 40 - quarenta, 50 - cinquenta, 60 - sessenta, 70 - setenta, 80 - oitenta, 90 - noventa, 100 - cem. bundan sonrası için 'yüzlükleri' çoğul yapıyoruz. örn.; 200 - dozentos, 300 - trezentos, 400 - quatrocentos (500 biraz garip ama anlaşılır: quinhentos). bin - mil, milyon - milhão, milyar - bilhão. az önce bahsettiğim araya 've' getirme ameliyesi üç ve daha fazla basamaklı sayılarda en son iki basamak arasına getirilir: 229 - duzentos e vinte e nove, 1229 - mil dozentos e vinte e nove, şeklinde.
  
  4) sıra sayılarda ise eril olan 'o' ile, dişil şeylerden bahsediyorsak 'a' ile bitiririz: primero/a, segondo/a, terceiro/a şeklinde (ilk on şu şekilde: quarto, quinto, sexto, septimo, oitavo, nono, decimo). bazı kullanışlı ifadeler ise şöyle: düzine - dúzia, yüzde - por cento.
  
  5) zarflar genelde kolayca farkediliyor: türkçe'de '-ce/-ca' ile ifade edebildiğimiz hemen her kelime portekizce'de -mente ile ifade ediliyor. örn.: kolayca - facilmente. yani bu eki gördüğünüzde hemen zarf olduğunu ve '-ce/-ca' gibi bir anlama geldiğini anlayabilirsiniz. işin güzel tarafı zarfların büyük çoğunlu böyle. bunun haricinde en belli başlı zarflar şunlar: önce/antes, sonra/depois, hep/sempre, hiç/nunca, içinde/dentro, dışında/fora, zaten/ja, -iken/enquanto, daha (çok)/mais, çok fazla/bastante, dahi (bile)/também, hala/ainda, güzel/bonita, kötü/mal, şimdi/agora.
  
  6) portekizce'de epey bir nazal ses var ve türkçe konuşanlar için bu sesleri çıkarmak/telaffuz etmek biraz zor olabilir çünkü biz daha düz sesler kullanıyoruz (bu yüzden ispanyolca konuşmak daha kolay geliyor bize) ama hevesiniz kaçmasın, öğreniyorsunuz. bu sesler daha çok kelime sonlarında oluyor ve bir ek görevi görüyor ama kelimenin her yerinde olabilirler. teknik olarak portekizce'deki her sesli harf nazal bir sese dönüşebilir. önce kolay olanlardan başlayalım: sesli harfin yanına 'n' veya 'm' harfi geliyorsa, bu hece nazal sese dönüşür: falam, sem, sim. görüldüğü gibi bu dilde en sık kullanılan kelimelerden bazıları nazaldır dolayısıyla bu konuyu hatmetmek dili öğrenmek için epey önemli.
  
  7) kelime ortasında ise; 'nh' gördüğünüz yerlerde ispanyolca'daki ñ sesine benzer bir ses çıkaracaksınız. aslında çok yabancısı değiliz, futbolcu isimleri gibi: ronaldinho, aranha, trabalha, tenho, gibi. yine sık kullanılan çekimlerden (şimdiki zaman birinci tekil şahıs) biri nazal ve bu nazal sesleri öğrenmek elzem. ilk başta biraz sinir bozucu olabilir ama sebat ederseniz gerisi gelecektir. ayrıca sesli harflerin üzerinde bulunan '~' işareti de nazal yapar: pão, estação, maçã, são, gibi.
  
  8) portekizce'de kelime sonlarında 'n' harfi bulunmaz ama sondaki 'm' harfi 'n' gibi okunur. ayrıca kelime sonlarındaki 'o' harfi 'u' gibi okunur (aslında genel olarak 'o' harfi 'u' gibi okunur ama her zaman değil): todo bem sanki 'tudu ben' gibi okunur.
  
  9) üç tip fiil vardır (-ar/-er/-ir ile biten fiiller: amar/sevmek, comer/yemek, abrir/açmak, gibi) ve bu fiillerin çekimleri farklıdır. ayrıca her zaman kipi için değişik çekimleri vardır (merak etmeyin türkçe kadar zor değil)^*. bu konuya daha sonra tekrar geleceğim.
  
  10) son olarak: toplam 15 zamir vardır ama bunların en sık kullanılanları 9 tanedir (ben/eu, sen/tu ve você, o/ele ve ela, biz/nòs, siz/vocês, onlar/eles ve elas). bunların yanı sıra pek sık kullanılmayan ama yine de bilmekte fayda olan hitap şekilleri vardır: biz/a gente, sen (bay/bayan kullanımıyla)/o senhor ve a senhora, siz (bayanlar baylar kullanımıyla)/os senhores ve as senhoras (bir de vos/siz var ispanyolca'dakine benzeyen ama pek kullanımda değil, arkaik kalmış bir zamir ama yine de bilin siz).
  
  şimdilik bu kadarı kafi gelsin. zevkli dildir, birçok insan ispanyolca'dan daha seksi bulur. hatta kibarlıkta fransızca ile kıyaslarlar ki konuşma dili framsızcayı andırır. öğreniniz, öğretiniz efenim...