ashab-ı kehf

• arapça kehf lâfzı, türkçe'de mağara ve sığınacak yer demektir. işâret ilminde ise allah'dan emânet olarak insanlara verilmiş olan şu beşeriyet çerçevesidir.
  
  bunların kaç kişi olduğuna dair ihtilâf vardır: kimi üç, kimi beş, bâzısı da yedi kişi, sekizincisi kapılarında bekleyen köpekleridir demişlerdir ki bu hakîkate uy­gundur. ilim medînesi'nin kapısı olan hazreti ali de so­ranlara bu yolda cevap vermişlerdir.
  
  bunların isimleri ibranî dilinde: yemlîha, mekselînâ, mislînâ, mernûş , debernûş, şâzenûş, kefeştetayyûş ve kö­peklerinin adı da kıtmîr'dir.
  
  bu isimler mânâsız, mühmel[2] kelimeler değildir. bun­lar tertib sırasiyle arapça'ya çevrilirse hayat, ilim, semi, basar, irâdet, kudret, kelâm mânâlarında olmak üzere ye­di sıfat olur. sekizincisi tekvindir ki ibranî'si, kıtmîrdir. işâret diliyle de nefs demektir.
  
  bu ashâb-ı kehf'in evsâfını kur'ân-ı kerim şöyle bil­diriyor: "sen onları görsen uyanık sanırsın, hâlbuki onlar uykudadır. onları sağa sola biz çeviririz. onların köpek­leri de bileklerini mağara kapısının eşiğine yaslamış ol­duğu hâlde durur"[3]
  
  işte beşeriyet garında [4] yatan ashâb-ı kehf dediğimiz bahtiyarlar bu sıfat-ı subûtiye'ye mazhar olmakla beraber mâbudlarına karşı kendilerinde bir varlık tevehhüm etmeyen allah'ın hâlis mü'min kullarıdır ki bunları uykuları esnâ­sında sağa sola çeviren mâbudları olan allah' tır.
  
  kim ki "mâzâğalbasar[5] sultânı"nın tıflı ola,
  mısrıyâ şol feyz-i akdes nûru oldu dâyesi[6] ,
  
  mısrî niyâzî
  
  [1] "ashâb-ı kehf "ya da "mağara dostları" grek, süryânî, arap, alman, ingiliz, fransız, hindû ve çin kültürlerinin ortak bir mazmûnu olarak karşımıza çıkmaktadır. filozof aristo dahî, lidia devletinin başkenti olan ve manisa'nın bugünkü sâlihli ilçesi sınırları içinde harâbeleri bulunan sardeis şehri civârındaki "yedi uyuyanlar"dan bahsetmektedir. bunlara batı edebiyâtı'nda verilen isimler değişiktir. meselâ katolik kilisesi'ne göre bunlar: maksimyanus, malkus, martinianus, dionisiyus, joannes (yuannis, yahyâ), serapion ve konstan-tinus'tur. katolik kilisesi her sene 27 temmuz gününü, şehid addettiği bu zevâtın kutlanmasına tahsîs etmiştir. fakat grégoire de tours'a (ms. 538-594) göre bunların isimleri: ahilidis, diomedis, diogenus, probatus, stefanus, sambatus ve kuiriakus'tur. doğu kilisesi'ne göre ise bunlar: maksimilyanos, yamblikos, martinos, yuannis, diyonisos, eksakostadinos ve antonios'tur ve bunların kutlanmasına 4 ağustos ve 22 ekim günlerini tahsis edilmiştir. fakat hıristiyan kaynaklı "ashâb-ı kehf" anlatımlarında bunların köpeklerinden hiç söz edilmemektedir. söz konusu mağaranın ise türkiye'de efes'de olduğundan söz edilmektedir. bununla berâber pekçok yerde (bu arada türkiye'de tarsus'da, fransa'da brötanya bölgesinde, yemen'de de...) ashâb-ı kehf'e izâfe edilen mağaralar bulunmaktadır. merhûm fehmi tandaç'ın ashâb-ı kehf'in ibrânîce olduğunu beyân ettiği isimlerinin ibrânîce değil de süryânîce kökenli olmaları, yaptığımız incelemeye göre, daha kuvvetli bir ihtimâl olarak görünmektedir. bunların hayat, ilim, semi, basar, irâde, kudret, kelâm ve tekvîn'e delâlet ettikleri iddiası ise kuvvetli görünmemekle birlikte belirli bir te'vil zevkini yansıtmaktadır.
  [2] mühmel : mânâsız, boş.
  [3] "ve tahsebühüm eykaden ve hüm rukadün ve nükallibühüm zâte-l yemîn ve zâte-ş şimâl; ve kelbühüm bâsıtun zirâ ayhi bil vasıyd..." (xviii/18).
  [4] gar : mağara.
  [5] "mâzâğalbasaru ve mâ tağâ" (liii/17). "gözü kaymadı ve sınırı aşmadı" anlamındaki bu âyet cenâb-ı peygamber'e işâret etmektedir.
  [6] dâye : dadı, dayı.
  
  kaynak: merhûm fehim tandaç'ın "özsöz" isimli kitabı