jus primae noctis

• lat ilk gece hakkı
  
  prima nocte başiığı altında incelenmiş olan kavram
• george orwell'in 1984unde kapitalizmi somurgeci bir sistem olarak gostermek icin, fabrika sahiplerinin iscileri uzerinde "ilk gece hakki" oldugunu gostermek icin kullandigi kavram.
• daha gılgamış destanı'ndan itibaren birçok metinde yer alan teamüli uygulama. fransızlar droit du seigneur olarak adlandırdıkları bu ilk gece hakkını ifade eden başka ifadelerde kullanmışlardır, droit de jambage, droit de cuissage gibi. almanlar ise das recht der ersten nacht veya das herrenrecht olarak bu hakkı tanımlarken, italyanlar ii diritto feudale, ispanyollar derecho de pernada ifadelerini kullanmışlardır. ilk gılgamış destanı'nda bu hak şekillendirilmeye başlanmış ardından birçok metinde yer verilmiştir. babylon talmud'unda bir genç kızın kocasından evvel prensle yatacağı belirtilmiş, herodot adirmachides bakirelerini anlatırken, bu kabileden ve onun iktidar sahibi kralından bahsetmiştir. roma'da senatonun ceasarlara verdiği kadınlar üstündeki mutlak yetkiyi caligula'nın kullandığına dair rivayetler vardır. anlaşılan manyaklıkları dışında praegustatorluk ile de uğraşıyormuş... irlanda'da 12. yüzyıl elyazmalarında ulster kralı'nın görevi böyle tanımlanmış. zavallı adamın görevi bu imiş, yoksa zevk için yapmıyormuş. iskoçya'da 1089 yılından itibaren yürürlükte olan bir kanunun olduğu da belirtilebilir. boethius'un (hector boece) "ane othir law he (king evenus) maid, that wiffis of the commonis sal be fre to the nobilis; and the lord of the ground sal have the madinheid of all virginis dwelling on the same" ifadesi dikkat çekmektedir. doğuda da benzer uygulamaların varlığından bahsedilebilir. marco polo da bundan bahsetmiş ve her rahibin her sene bir kızı taçlandırmasını anlatmış...
  bu hakkın dünyanın değişik yerlerinde yüzyıllarca kullanıldığı maalesef ki belirtilmelidir.
• tarihçilerin büyük bir bölümü böyle bir hakkın varlığını inkâr etmekte ve bunun olsa olsa oldukça küçük gruplarda uygulanmış olabileceğini vurgulamaktadırlar. hatta bazıları bu uygulamanın, erkeklerin en büyük fantezisi olduğunu da belirtmişlerdir...
  ayrıca (bkz: pierre augustin caron de beaumarchais)
• ilk gece hakkına sahip olan lord, kral vb güruhun, hatun kişinin bu kurala uygun yaşayıp yaşamadığını öğrenmesinin yolu elbetteki kızlık zarı,kan vs. idi. günümüzde gelişmemiş toplumlarda kızlık zarına verilen önemin kuvvetle bu ortaçağ adetine dayandığını düşünüyorum. ama eminim ki ortaçağda yaşayıp bu hakkı savunan kitle bugün yaşamış olsaydı çağın getirdiği bilimsel veriler ışığında kadının kızlık zarı veya ilk gece kanaması ile ilgili sabit bir durumun olmadığını öğrendiklerinde bu anlamsız hak olayında ısrar etmezlerdi. vahim olan ise işte tam burda. bu zamanlarda hala bazı toplumların bu hakkın kadının evleneceği erkekte olması gerektiğine inanışı. ha ortaçağdaki lordda olmuş kadının tamamen kendisini ilgilendiren kendi bedeniyle ilgili durumdan çıkan hak ha günümüzde evleneceği erkekte olmuş. birinci durumun varlığıyla ilgili dönemsel verilerden dolayı çeşitli mazeretler üretebilsem de ikinci durumun hakikaten vahim patolojik bir durum olduğunu düşünmekteyim...
• braveheart'ta uzun bacaklı edward'ın yapmaya çalıştığı şey. hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak için fransızcasını araştırmalısınız: droit de seigneur
  
  4 yıl sonra edit: amk nasıl bir entry girmişim sanki herkes fransızca biliyor.
  
  7 yıl sonra edit: 2011 yılında ben de fransızca bilmiyordum ki.
  
  9 yıl sonra edit: 2020 yılındayız ve şimdi de fransızca bilmiyorum. ama sanırım 2011 yılında biliyormuşum.
  
  11 yıl sonra edit: olayı çözdüm. fransızca hali phrase olarak zaten oxford ve merriam-webster gibi kaynaklarda bile yer alıyor. tabi siz fransızca phrase'i aratınca da bu kaynaklar çıkıyor ve ingilizce kaynaktan okuma yapabiliyorsunuz. 2011 yılında ingilizcem şimdiki kadar olmasa bile iyi olduğu için ben de bu şekilde araştırmışım. fun fact: ingilizce'de günlük kullanımdaki sözcüklerin %30 gibi büyük bir kısmı fransızca kökenlidir ve bunun kaynağı 11. yy'daki norman conquest'e kadar uzanır. obsolete sözcükleri falan katarsanız bu oran bazı kaynaklarda %40'a kadar çıkabilir. hatta türkçe'ye de güya "dilimize ingilizce'den geçmiş" dediğimiz mesela televizyon gibi sözcükler de aslında fransızcadır ve türkçe'ye yabancı dillerden geçen sözcüklerin sayısını araştırırsanız bu yüzden fransızca'nın ingilizce'nin çok üstünde olduğunu görürsünüz çünkü ingilizce'den geçmiş gibi görünen sözcüklerin çoğu aslında fransızca'dır.
• (bkz: göz hakkı)
• ortacaga kadar evlilik gerceklestirecek olan ciftin "kadin" olani ustunde ilk gece icin ilk önce aşiret veya gens başkanının, şamanin, rahibin, prensin geri kalan topluluğu temsil ederek "hak sahibi" olmasını ifade eden bir tanım.
  
  tarihçilerin bir kısmı kabul etmezken bir kısmı ortaçağ boyunca hala alaska'da, meksika'nin kuzeyinde, kelt asıllı topluluklarda var olduğunu öne sürer.
  
  muhtemelen tek-eşlilik sürecine girilmesine sebep olan tarihsel olaylar kadınların etkisi ile gerçekleşmiştir. işte tam bu noktada ataerkil yapı da oluşmaya başlamış kadın tek-eşlilik kavramının sadece kendisi üstünden tanımlanmasına bilmeden müsaade ederken asagilanmis kolelestirilmis evde bile yönetimi elinde tutamamis erkeğin keyif ve çocuk doğurma makinasına dönüşmüştür.
• (bkz: seks ve ceza)
  
  seksin bir başka türü de asil toprak sahiplerinin kadın kölelerini düğün gecelerinde alıkoyma ayrıcalıklarıydı, droit de seigneur (lordun hakkı) veya jus primae noctis (ilk gece hakkı)
  büyük ihtimalle asillere kadın kölelerinin bekaretini kocalarından önce bozma hakkı veren yazılı bir yasa hiç olmamışsa da pek çok lord en ufak bir korku duymadan emri altındaki kadınlardan istifade ediyordu. toplumsal hiyerarşide üsttekiler alttakilere istedikleri gibi davranabiliyorlardı. bu durum, yasa ne derse desin, feodal yaşamın bir gerçeğiydi.
  yalnızca ilahi otorite araya girebilirdi. 9.yüzyılda yaşamış olan geleceğin azizi aurillaklı kont gerald, çekici bir köle kızı görmüş ve doğuştan hakkı olduğu için kıza sahip olmaya karar vermişti. hikayenin bir versiyonuna göre tanrı, kızı kurtarmak için değil gerald’ın kutsallığını korumak için son anda devreye girmişti: [gerald] kör ateşin yakıcı cazibesiyle kavruldu. sonunda nefsine yenik düşüp kızın annesine geceleyin ziyarete geleceğine dair haber gönderdi. (her ne kadar şeytana uymamak için dua etse de)… kararlaştırılan yere gitti ve ocağın yanında durup beklemeye başladı. kız odaya girer girmez [gerald] ilahi lütfa erdi ve kız ona eciş bücüş göründü. kızın babası gerçeği söyleyene kadar bunun gördüğü kız olduğuna inanamadı.
  gerald oradan hemen sıvışmış ve kızın mucizevi çirkinliği sayesinde günaha bulaşmamıştı.
  hikayenin aslı daha yavan olsa gerek. muhtemelen kızın ailesi onu tecavüzden kurtarmak için son bir çabayla çirkinleştirmişlerdi. bu kurnazlıkların ne sıklıkla kullanıldığını veya kaç soylu tecavüzcünün gerald gibi enayi olduğunu bilmiyoruz. her yerde olduğu gibi ortaçağ avrupa’sında da alt sınıftan kızlar –kaydedilmemiş- sayısız cinsel saldırıya maruz kalıyordu.
  
  ruth mazo karras, sexuality, 86, 127; bullough, “jus primae noctis"
• ingilizce "right of the first night" anlamına gelen ve george orwell'in kitabında da bahsettiği kapitalistlere fabrikalarında çalışan kadınlarla yatma hakkı tanıyan yasadır.