meclis-i meşveret

• ar. danışma meclisi
• (bkz: iii. selim)
• bunlardan bir tanesi de, 1687'de toplanmıştır. o zaman ilmiyeye mensup olan, fazıl mustafa paşa önderliğinde ayasofya camiinde toplanan ulema, dördüncü mehmet'in hal' edilmesine karar vermiş, nitekim, padişah kısa bir süre sonra tahtan indirilerek, kardeşi ikinci süleyman hükümdar olmuştu.
• osmanlı imparatorluğu'nda iç ve dış siyasete dair önemli konuların görüşüldüğü danışma meclisidir.
  
  öncelikle meşveret'in türk dil kurumu'na göre iki tanımı vardır. birinci tanımı: bir konu hakkında birinin düşüncesini sorma, danışma. ikinci tanımı: iki veya daha fazla kişinin birbiriyle fikir alışverişinde bulunmasıdır.
  
  hunlar'dan itibaren hemen hemen her türk devletinde; adı yapısı, ve görüşme konuları farklı olsa da devlet işlerinin görüşüldüğü ''danışma, müzakere etme, karar alma özelliğine sahip kurullar olmuştur. toy, kurultay olarak bilinen bu meclisler devlet teşkilatında hükümdardan hemen sonra gelir, yasama ve kısmen yürütme yetkisine sahiptiler.
  türklerin islam sonrasındaki döneminde toy, kurultay olarak bilinen bu türk danışma meclisleri, artık şura ve meşveret gibi islamî kökenli kavramlarla anılmaya başlanmıştır. islam devlet geleneğinde önemli bir yeri olan meşveret uygulamasına osmanlılar'ın hemen her devrinde başvurulmuştur. divan-ı hümayun'un mevcut olduğunu dönemde zaman zaman oluşturulan meşveretler, divan toplantılarının ortadan kalkmasıyla daha sık toplanmaya başlamıştır. pek çok kesimden görüşülecek konuyla ilgili insanların bir araya gelmesiyle gerçekleşen geniş kapsamlı bu toplantılar özellikle de birinci abdülhamit (1774-1789) saltanatında düzenli olarak yapılmaya başlanmıştır.
  
  osmanlı padişahlarınca meşveret uygulamasına öncelikle savaş zamanlarında başvurulmuştur. daha sonraki dönemde mali ve diğer konular da bu toplantılarda görüşülmeye başlanmıştır. meşverete katılacak şahıslar ve görüşülecek konular padişahın emriyle önceden belirlenirdi. ayrıca sadrazam da meclisin toplanmasını padişaha önerebilirdi. bu toplantılar padişah başkanlığında, padişah olmadığında da sadrazamın başkanlığında düzenlenirdi. toplantılarda alınan kararlar mazbata halinde hazırlanıp, padişaha sunulurdu. padişah da çoğunlukla alınan kararla uyardı.
  
  birinci abdülhamit, 1783’te yayımladığı bir fermanla meşveret meclislerine üst düzey devlet görevlilerinin düzenli olarak katılmasını emretmiştir. bu fermanla meclis-i meşveret meşruluk kazanmış olsa da bazı toplantılarda katılımcı sayısının fazla olması bazı sorunlar doğurmaya başlamıştır. örneğin üçüncü selim döneminde toplanan meclise 200'den fazla kişi katılmıştır. sayının çokluğu hem meclisin işleyişini zayıflatmıştır hem de tartışılan konular ve alınan kararların meclis dışına yayılmasını kolaylaştırmıştır. en büyük sorun da meclisten çıkan kararların yabancı devletlerin elçileri tarafından öğrenilmesi olmuştur. bu sorunları önlemek adına sadrazamların liderliğinde ''meşveretçik'' denilen az katılımlı toplantılar düzenlenmiştir.
  
  meşveret meclisi'nin toplanma günleri zamanla haftada iki gün olarak düzenli hale getirilmiştir. böylelikle meclis daimi olma özelliği kazanmıştır. meclislerde görüşülen konuların şer'iliği konusunda fikirler belirten şeyhülislam öncülüğündeki ulema grubunun nüfuzu hayli yüksekti. bu nedenle sadrazamların öncülüğündeki bürokrat grubunun düzenlediği 'meşveretçik' toplantılarına ulema grubu çağrılmamıştır. ulema grubunun toplantılardaki bu nüfuzu 1830'lara kadar sürmüştür.
  
  bu meclisleri birinci abdülhamit, üçüncü selim ve ikinci mahmut çok etkin kullanmıştır. örneğin; 1806-1812 osmanlı-rus savaşı'nın sürdüğü esnada ikinci mahmut'un emriyle 1810 senesinde fatih camii'nde umumi bir meşveret toplanmıştır. bu meşverette ruslar'ın osmanlı'ya sunduğu teslim olma şartları görüşülmüş, teslim şartları reddedilip, savaş kararı alınmıştır. alınan bu karar ertesi gün tüm ülkeye duyurulmuştur.
  
  ikinci mahmut'un devletin merkezî yapısında gerçekleştirdiği reformlarla meclis-i meşveret, meclis-i vükela'ya dönüşmüştür. böylelikle daha modern bir hükümet yapısına geçilmiştir. fakat yapılan reformlarla kalıcı meclisler kurulmuş olsa da meşveret meclisleri büyük buhranlı dönemlerde toplanmaya devam etmiştir. osmanlı imparatorluğu'nun son meşveret meclisi; sevr antlaşması'nın imzalanıp, imzalanmaması konusunu tartışmak üzere sadrazam damat ferit paşa ve sultan vahdettin liderliğinde 1920'de toplanan saltanat şurası'dır.
  
  kaynaklar:
  1- türk hukuk tarihinde meşveret uygulaması ve düşüncesi
  2- osmanlı'da meşrutiyet öncesi merkezî meclisler literatürü
  3- tdv islâm ansiklopedisi, meclis-i meşveret maddesi
• orhan bey döneminden itibaren var olan özellikle üçüncü selim'in yapacağı ıslahatlara yardım etmek amacıyla faaliyetleri yoğunlaşan bir danışma organıdır.
• (bkz: privy council)