• çukurova hakimiyeti için 5 yıl boyunca süren savaştır.

    iki devlet arasındaki ilişkiler 15. yüzyılın ortalarına kadar dostane sürmüştü. fatih sultan mehmet (1451-1481) devrinde ise ilişkiler bozulmaya başlamıştı. ii. mehmet'in öldüğü 1481 yılı itibariyle iki devlet arasındaki tampon beyliklerden karamanoğulları ve dulkadiroğulları osmanlı'ya tabi, ramazanoğulları ise memlükler'e tabi durumdaydı. (1481 yılı haritası) ii. mehmet son dönemlerinde hindistan sultanına bir elçi göndermişti. hindistan sultanı da buna karşılık osmanlı padişahına değerli hediyeler göndermişti. elçi dönüş yolundayken ii. mehmet ölmüştü, memlük sultanı kayıtbay da elçiyi alıkoyup, hediyelere el koymuştu. diğer yandan ii. mehmet'ten sonra tahta çıkan ikinci bayezit, kardeşi cem sultan'la saltanat mücadelesine girişmişti, cem sultan yenilip, memlükler'e sığınmıştı. bu gelişmeler iki devlet arasındaki ilişkileri fazlasıyla germişti.

    1483 yılında osmanlı himayesindeki dulkadiroğlu beyi alaüddevle bozkurt bey memlükler'e ait olan malatya'ya saldırdı. bunun üzerine memlük sultanı kayıtbay büyük bir orduyu dulkadiroğulları üzerine gönderdi. memlük ordusu ilk olarak malatya'ya girdi, ardından maraş ve elbistan'ı tahrip etti. memlük ordusuna karşı koyamayan dulkadiroğlu beyi ikinci bayezit'ten yardım istedi. ikinci bayezit de kayseri sancakbeyi yakup paşa'yı bölgeye gönderdi. eylül 1484'te gerçekleşen savaşta dulkadiroğlu-osmanlı kuvvetleri, memlük ordusu karşısında yenilgiye uğradı.

    bu savaştan sonra memlük sultanı kayıtbay, istanbul'a bir elçi göndererek barış teklifinde bulundu. fakat aynı zamanda osmanlı'ya karşı ittifak arayışına girip, akkoyunlu hükümdarıyla temasa geçti. ikinci bayezit bu teklifi kabul etmedi. bundan sonra sultan kayıtbay, papa'ya elçiler göndererek osmanlı'ya karşı ittifak kurma teklifinde bulundu. memlükler'in bu girişimlerinden sonra ikinci bayezit savaş kararı aldı.

    1485 yılında karaman beylerbeyi karagöz paşa ordusuyla hareket geçti. ramazanoğulları topraklarına girerek, tarsus'u ve adana'yı ele geçirdi. ardından memlüklere ait olan gülek kalesi'ni ele geçirdi. ramazanoğulları'na bağlı aşiretleri itaat altına aldı. osmanlı'nın bu hamlesinden sonra sultan kayıtbay, ordusunu çukurova'ya doğru yola çıkardı. diğer yandan ramazanoğulları'na para ve teçhizat göndererek memlük ordusu gelene kadar direnmelerini istedi. memlük ordusu gelmeden evvel ramazanoğulları ve aşiretler bölgedeki osmanlı muhafız kuvvetlerine yenildiler, ramazanoğlu beyi esir düşerek istanbul'a gönderildi. aynı dönemde alaüddevle bozkurt bey, son yenilgisinden sonra baskıya dayanamayıp memlükler'e itaat etti.

    şubat 1486'da memlük ordusu adana'ya geldi. bölgedeki osmanlı muhafız kuvvetlerini kolayca yendi. bu mağlubiyetten sonra ikinci bayezit, anadolu beylerbeyi hersekzade ahmet paşa komutasındaki bir orduyu o bölgeye gönderdi. diğer yandan karaman beylerbeyi karagöz paşa ve rumeli beylerbeyi de bölgeye gönderildi. osmanlı kuvvetleri birleşti ve adana önlerine geldi. 15 mart 1486'da gerçekleşen savaşta osmanlı ordusu ağır bir şekilde mağlup oldu. hersekzade ahmet paşa esir düştü. memlükler bu zaferle çukurova bölgesini ele geçirdi. tarsus naipliğine bir sonraki memlük sultanı kansu gavri atandı.

    bu ağır yenilgiden sonra ikinci bayezit, 1487 senesinde vezir-i azam davut paşa komutasındaki büyük bir orduyu anadolu'ya gönderdi. ayrıca alaüddevle bozkurt bey de osmanlı ordusuna dahil oldu. vezir-i azam ilk olarak memlükler'e ve ramazanoğulları'na bağlı olan varsaklar ve turgutoğulları'na saldırdı. yapılan savaşta turgutoğulları yok edildi. memlükler'e bağlı olan türkmen beyleri, aşiret reisleri itaat altına alındı. bu esnada memlük ordusu geri çekildiğinden, memlükler'le doğrudan bir savaş olmadı. adana, tarsus tekrar osmanlı'nın eline geçti.

    1488 senesinde ikinci bayezit, vezir hadım ali paşa komutasındaki bir orduyu çukurova üzerine yolladı. diğer yandan esaretten kurtulan hersekzade ahmed paşa, kaptan-ı derya olarak atandı ve yüz parçalık bir filo ile gelibolu'dan yola çıktı. osmanlı ordusu ilk olarak namrun kalesi'ni ele geçirdi. ardından hadım ali paşa çukurova'ya geldi ve ramazanoğulları kuvvetlerini dağıtarak bölgeyi kontrol altına aldı. bundan sonra osmanlı ordusu parçalara ayrılarak ayas, anazarva ve kozan kalelerini ele geçirdi. osmanlı ordusunun bu faaliyetlerinden sonra sultan kayıtbay, büyük bir orduyu adana'ya gönderdi. emir özbek komutasındaki bu ordu ağustos ayında çukurova yakınlarına geldi. osmanlı istilasından kaçan ramazanoğulları ve diğer türkmen askerleri de bu orduya katıldı. memlük ordusu ilerlemeyi sürdürerek, adana ve tarsus arasındaki ağaçayırı mevkiine geldi. 16 ağustos 1488 tarihinde ağaçayırı'nda iki büyük ordu karşı karşıya geldi. osmanlı ordusu bu savaşta mağlup oldu ve dağıldı. askerlerin bir kısmı adana'ya sığındı. zaferin ardından memlük ordusu adana'yı kuşatıp ele geçirdi ve osmanlı askerlerini katletti. aynı zamanda tarsus da memlükler tarafından ele geçirldi. (bkz: ağaçayırı muharebesi)

    bu hezimetten sonra ikinci bayezit, memlükler'le barış yapma girişimlerinde bulundu. sultan kayıtbay, osmanlı'nın çukurova'dan tamamen çekilmesi karşılığında barış yapacağını belirtti ve bu barış girişimi havada kaldı. diğer yandan osmanlı-memlük çekişmesinden beslenen alaüddevle bozkurt bey de tarafları savaşa kışkırtmayı sürdürüyordu. nihayetinde 1490 senesinde memlük ordusu dulkadiroğlu kuvvetleriyle birlikte kayseri'yi kuşattı. birtakım memlük kuvvetleri de niğde, ereğli, karaman topraklarını yağmaladı.

    1490 yılı itibariyle memlük devleti'nin ekonomisi çökme noktasına gelmişti. uzun süren savaşlar, bu durumu daha da kötüye götürüyordu. bu nedenle ordu bu seferi sürdüremeyerek geri döndü. sultan kayıtbay, istanbul'a elçisini gönderdi ve barış müzakereleri başladı. nihayetinde osmanlı ile memlükler arasında bir barış antlaşması yapıldı. bu antlaşmayla tarsus ve adana memlükler'de kaldı, gülek kalesi osmanlı-memlük sınırı olarak belirlendi. (1491)

    kaynaklar:
    + sydney nettleton fisher - sultan bayezid han 1481-1512 - çeviren: hazal yalın - kitap yayınevi - ocak 2014.
    + fatma akkuş yiğit - osmanlı-memlûk mücadelesinde beş yıl savaşları - türk kültürünü araştırma enstitüsü yayınları - 2017.
    + ismail hakkı uzunçarşılı - osmanlı tarihi - cilt: 2 - türk tarih kurumu yayınları - 1995.
    + refet yinanç - dulkadir beyliği - türk tarih kurumu yayınları - 1989.
hesabın var mı? giriş yap