1923 zindeliği

• balyoz darbe planında geçen bir kavram. bir çeşit laik asr-ı saadet durumu olsa gerek.
  tam olarak şu şekilde ifade edilmiş: "devlet ve kamu erkinde, en üst kademeden en alt kademeye kadar bütün kadroların temizlenmesi ve 1923 zindeliğine ulaşılması esas alınacak" kaynak
• istanbulda halifenin oturduğu devletin dinin islam olduğu bir döneme duyulan asker özlemi olması dolayısıyla da enteresasn bir zindelik türüdür.
• (bkz: cumhuriyetin ilk günleri gibiydi yüzün)
• (bkz: sözlüğü yaratan muhalif ruh)
• en kötü koşullarda* başlayıp ana başlıklarıyla az zamanda çok ve büyük işler başarmış** zindeliktir [tabi çetin doğan'a atfedilenle ilgisi yoktur.]. aslında bir ivmelenmedir. devam etmeliydi...ettirmediler
  
  *
  "cumhuriyetin ilanıyla birlikte başlatılan toplumsal ilerleme mücadelesi, 'baş edilmesi güç' yokluklar ve yoksunluklar içinde sürdürülmüştür. gerçekleştirilmesi istenen her yenilikçi girişim, önce o girişimi yapacak kadroların yetiştirilmesini gerekli kılıyordu. hemen hiçbir alanda çağdaş eğitim görmüş yetişmiş kadro yoktu. tarımsal ürünlerden başka bir geliri olamayan ülkede, yüksek öğrenim görmüş ziraat mühendisi sayısı yalnızca 20'ydi. türk doktor, mühendis, eczacı, diş hekimi, tüccar, bankacı, sanatçı, teknisyen, ekonomist vb. yok denecek kadar azdı."
  
  "1923 yılında, ilkokuldan üniversiteye toplam öğrenci sayısı, genel nüfusun ancak yüzde 3'ünü oluşturuyordu. okur yazar oranı yüzde 6'ydı. darülfünun'da. okuyan toplam öğrenci sayısı yalnızca 2088'di ve bunların ancak yüzde 8'i, yani 185'i kız öğrenciydi. tüm ülkede; 1011'i erkek 230'u kız, 1241 lise öğrencisi; 5362'si erkek 543'ü kız, 5905 ortaokul öğrencisi; 1743'ü erkek 783'ü kız, 2526 öğretmen okulu öğrencisi vardı. ilkokulda okuyan öğrenci sayısı, 273107'si erkek 62954'ü kız, yalnızca 336 061'di. "
  
  **
  "türk devrimi'nin, toplumun her alanında gerçekleştirdiği devrimci dönüşümleri ayrı ayrı incelemek, çok geniş bir konudur. burada, 15 yılda yapılan işleri, yalnızca başlıklarıyla belirtsek bile, önümüze uzun bir liste çıkar:
  demokratik bir anayasayla halk egemenliği üzerinde yükselen, yeni bir yönetim biçimi olarak cumhuriyet yönetimine geçildi-
  saltanat ve hilafet kaldırıldı-
  kapitülasyonlara son verildi-
  din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı, laiklik ilkesi yerleştirildi-
  köylüye toprak, makina, tohumluk vb. dağıtıldı, tarım okulları, tohum ıslah istasyonları, örnek devlet tarım çiftlikleri kuruldu, yüksek ziraat enstitüsü açıldı, ziraat bankası aracılığıyla köylüye kredi olanakları arttırıldı-
  anadolu'nun içlerini denizlere bağlayan yeni demiryolları yapıldı, yabancıların elindeki demiryolları bedelleri ödenerek kamulaştırıldı-
  duyun-u umumiye'nin elindeki petrol, tuz, şeker, kibrit, tütün tekelleri devlet tekeli haline getirildi-
  üretim ve tüketim kooperatifleri kuruldu, kooperatifçilik teşvik edildi-
  dış ticaret devletleştirildi-
  ülkenin sanayileşmesi için kit'ler kuruldu (sümerbank, etibank, tki, m.t.a. vb.)-
  özel sektör teşvik edildi-
  özellikle liman şehirlerindeki, azınlıklardan oluşan tüccarlara ağır vergiler getirildi-
  5 yıllık kalkınma planları yapıldı ve uygulandı-
  şeriat vergisi öşür kaldırıldı-
  tekke ve tarikatlar kapatıldı-
  eğitim birliği temelinde eğitim parasız hale getirildi ve yaygınlaştınldı-
  halkın kültürel gelişimi ve örgütlenmesi için halk evleri kuruldu-
  köy aydınlanması ve toprak sorununu çözme amacıyla köy enstitüleri planlandı, ön uygulamaları yapıldı-
  millet mektepleri açıldı, okuma-
  yazma seferberliği ülkenin her yanına yayıldı-
  fikir ve sanat eserlerini koruma yasası çıkarılarak, tarihsel ve kültürel değerler koruma altına alındı-
  medeni kanun kabul edilerek vatandaşlık hakları yerleştirildi-
  yeni ticaret yasası çıkarıldı, çağdaş ticari kurumlar kuruldu-
  soyadı yasası çıkarıldı-
  ulusal bankacılık geliştirildi, iş bankası, emlak bankası kuruldu-
  türk tarih ve türk dil kurumları kurularak, ulusal tarihe ve türkçeye sahip çıkıldı-
  uluslararası takvim ve saat kabul edildi-
  kabotaj hakkı ulusallaştırıldı, yerli üretim gümrük korumasına alındı-
  "arapça yazıdan vazgeçildi, latin alfabesi getirildi-
  toprak yasası çıkarılarak, aşiretlerin bir kısım arazileri kamulaştırıldı ve yoksul köylülere dağıtıldı-
  kılık kıyafet yasasıyla peçe,' çarşaf, sarık, fes vb. kaldırıldı-
  ağırlık ve mesafe ölçüleri uluslararası standartlara getirildi, okka, dirhem,arşın vb. yerine kg., gr. metre vb. kabul edildi-
  enerji santralları, barajlar, şeker, çimento ve tekstil fabrikaları kuruldu-
  hafta tatili cuma'dan pazar'a alındı-
  ordu modernleştirildi-
  kadın hakları geliştirildi, seçme seçilme ve çalışma hakları getirildi-
  kültürel gelişme devlet desteğine alındı, devlet tiyatro, bale ve operası kuruldu-
  yeni üniversiteler açıldı-
  büyük adli reformlar yapıldı, seri mahkemeler kapatıldı, çağdaş hukuk kurumları getirildi, mecelle kaldırldı-
  defin ve mezarlık işleyişi yeni ve çağdaş kurallara bağlandı-
  madenler devletleştirildi-
  ormanlar ve göller kamulaştırıldı ve korumaya alındı-
  gerici ve ayrılıkçı isyanlar bastırıldı-
  barışçı dış politika egemen kılındı, özellikle komşu ülkelerle dostça ilişkiler geliştirildi-
  duyun-u umumiye borçları düzenli olarak ödendi-
  karşılıksız para basılmadan, denk bütçe her yıl gerçekleştirildi-
  halk sağlığı ve kitle sporu geliştirildi, hastaneler, hemşire okulları ve spor tesisleri yapıldı-
  türk tarihinin ilk nüfus sayımı yapıldı-
  toprak envanteri çıkarıldı, kadastro örgütü kuruldu-
  sivil havacılık geliştirildi, uçak sanayi yatırımlarına özel önem verildi-
  iletişim yatırımları yapıldı, radyo, telgraf ve telefon işletmeleri kuruldu, devlet posta örgütü yeniden yapılandırıldı."
  ___
  metin aydoğan - türkiye üzerine notlar
  
  ayrıca sağlık konusunda şöyle br durumdan başlamış:
  
  (bkz: #18273764)
• başlangıç koşullarına* bakıldığında sağlam başarılar** elde etmiş zindeliktir. [tabi çetin doğan'a atfedilenle ilgisi yoktur.]. aslında bir ivmelenmedir. devam etmeliydi...ettirmediler
  
  ___
  
  1925 - 1927 yıllarında enflasyon % 1 oldu. fiyat artışları olmadığı gibi bazı ürünlerde ucuzlama görüldü. türk parası, yabancı paralar karşısında değer yitirmedi, tersine bazılarına karşı değer kazandı. 1924 yılında 9,5 kuruş olan fransız frangı 7.7 kuruşa, 187 kuruş olan abd doları 127 kuruşa düştü. 3
  
  1923 yılında 3700 ton olan pamuklu dokuma, 1927'de 9055 tona, 597 bin ton olan maden kömürü 1 milyon 593 bin tona çıkarıldı. 1923'de hiç üretilmeyen şeker, 1923 yılında 27,5 ton üretildi. 1927 - 1932 arasında çimento 24 bin tondan 129 bin tona, kösele 1974 tondan 4105 tona, yünlü mensucat 400 tondan 1695 tona çıkarıldı. 1923 yılında hemen tümü ithal edilen kösele ve un, 1932'de hiç ithal edilmedi, ihtiyaç yerli üretimle sağlandı. şeker ithalatı % 37, deri ithalatı % 90, çimento ithalatı % 96,5, sabun ithalatı % 96,6 oranında azaldı. 1923 yılında 36 milyon dolar olan dış ticaret açığı, 1931 yılında 0,3 milyon dolara düşürüldü. 1936 yılında ise 20,1 milyon dolar dış ticaret fazlası verildi. bu, 200 yıllık türk tarihinde ilk kez gerçekleştiriliyordu. 1937 yılında hazinede 26,107 ton altın, 1938 yılında 28,3 milyon dolar döviz stoğu birikmişti.
  
  [metin aydoğan - ekonomik bunalımdan ulusal bunalıma]
  
  ___
  *"hazinenin elinde hiç altın ve döviz stoğu yoktu"
  
  **"1937 yılında hazinede 26,107 ton altın, 1938 yılında 28,3 milyon dolar döviz stoğu birikmişti."
• soner yalçın bu konuda alıntıladıklarımızı (bkz: #18193737) şöyle detaylandırıyor:
  
  "yıl: 1923
  -kapitülasyonlar kaldırıldı.
  -osmanlı’nın borçları (1854 itibariyle) kabul edilip yıllar içinde ödenmesine karar verildi. osmanlı dönemi iç borçlar ve kurtuluş savaşı’nda yapılan “tekalifi milliye” denilen borçlar da ödenecekti.
  -ergani bakır madeni’nin devlet tarafından işletilmesine karar verildi.
  -atatürk, hindistan’dan kendi şahsına gönderilen paralarla iş bankası’nı kurdurdu.
  -savaş yorgunu köylüye 8 milyon lira kredi dağıtıldı.
  
  yıl 1924
  -bütçenin önemli gelirlerinden olan ancak köylüyü ezen, geleneksel osmanlı aşar vergisi kaldırıldı.
  -1937 yılına kadar aralıklarla sürecek kürt isyanları, şeyh said ayaklanmasıyla başladı.
  -istanbul’dan kalkan deneme uçağı 3 saat sonra ankara’ya indi.
  -üstünde türkiye cumhuriyeti yazan madeni 10 kuruşluk paralar tedavüle çıktı.
  -samsun-çarşamba demiryolu temeli atıldı.
  
  yıl: 1925
  -son 30 yılda kaçakçı-kolcu çatışmalarında 400 bin kişinin öldüğü tütün rejisi fransızlardan alınarak lağvedildi.
  -ankara-yahşiyan; kütahya-tavşanlı demiryolu açıldı.
  -sanayi ve maadin bankası kuruldu.
  -atatürk, -köylülere örnek olması için- kendi parasıyla atatürk orman çiftliği yapılmasını sağladı.
  -izmir liman ve körfez işleri inhisarı taş kuruldu.
  -menderes köprüsü üzerine ilk betonarme köprü yapıldı.
  
  yıl: 1926
  -emlak ve eytam bankası kuruldu.
  -kayseri’de uçak fabrikası açıldı.
  -alpullu şeker fabrikası açıldı.
  -uşak şeker fabrikası açıldı.
  -samsun limanının inşaatına başlandı.
  -samsun-kavak demiryolu açıldı.
  -serbest bölge kurma girişimlerine başlandı.
  
  yıl: 1927
  sayım yapıldı. nüfus 13.5 milyon. bunun yüzde 83.7’si köyde yaşıyor. okuryazar oranı yüzde 11 idi.
  -bursa dokumacılık fabrikası açıldı.
  -yerköy-kayseri; ankara-kayseri; samsun-amasya; samsun-havza demiryolu açıldı.
  -devlet demiryolları ve limanları idaresi kuruldu.
  -bünyan dokuma fabrikası açıldı.
  -cumhuriyet’in ilk kağıt paraları tedavüle çıktı.
  -ankara radyosu yayına başladı.
  
  yıl: 1928
  -ankara çimento fabrikası açıldı.
  -amasya zile; kütahya-tavşanlı demiryolu açıldı.
  -sirkeci-haydarpaşa arasında feribot seferi başladı.
  
  wall street krizi
  
  türkiye daha savaş ekonomisinin ağırlığından kurtulamadan, 1929 dünya (wall street) büyük ekonomik kriziyle sarsıldı. krizin etkisine bir örnek vermeliyim: ilkel geleneksel teknikten kurtarılması için makine ithaline büyük kolaylıklar sağlandı. bunun sonucu 1929’a kadar türkiye’ye 2500 traktör girdi. fakat krizden sonra büyük düşüş yaşandı. makine ithali 1928’de 2 milyon 298 bin lira iken 1933’te 224 bin liraya kadar düştü!
  
  yıl: 1929
  -istanbul’da otomobil fabrikası kuruldu.
  -zirai kredi kooperatifleri’nin kurulmasına karar verildi.
  -ankara demiryolu hattı ve haydarpaşa limanı millileştirildi.
  -doğu anadolu’da muhtaç çiftçilere arazi tevziine (toprak reformuna) karar verildi.
  -mersin-adana demiryolu fransızlardan satın alındı.
  -ankara-istanbul arasında telefon bağlantısı kuruldu.
  
  yıl: 1930
  -milli iktisat ve tasarruf cemiyeti kuruldu; ilk üyesi mustafa kemal oldu.
  -kayseri-şarkışla; ankara-sivas; emirler-balıköy; bolkuş-filyos; zile-kunduz demiryolu açıldı.
  -türk parasını koruma kanunu çıktı.
  -batı’nın “kuramazsınız” dediği merkez bankası kuruldu.
  -istanbul galata köprüsü’nden geçiş ücreti alınması kaldırıldı.
  -düyun-u umumiye binası hükümete teslim edildi.
  
  yıl: 1931
  -devletçilik ilkesi sadece chp’nin altı oku olmadı; anayasa’ya da girdi.
  -ankara’da ziraat kongresi toplandı.
  -ithalatın sınırlandırılmasına karar verildi.
  -malatya-doğanşehir; mudanya-bursa demiryolu yapıldı.
  -kelkit irmağı üzerine akçağıl köprüsü yapıldı.
  
  yıl: 1932
  -tütün kongresi toplandı.
  -kütahya-balıkesir; samsun-sivas; kunduz-kalın; ulukışla-niğde demiryolu yapıldı.
  -türkiye sanayi kredi bankası kuruldu.
  
  yıl: 1933
  -samsun-çarşamba; adana-fevzipaşa tren hattı satın alındı.
  -afyon-antalya demiryolu yapıldı.
  -mevduat koruma kanunu kabul edildi.
  -sümerbank faaliyete geçirildi.
  -tefecilerle mücadele etmek için halk bankası kuruldu.
  -denizyolları devletçe işletilmeye başlandı.
  - eskişehir şeker fabrikası açıldı.
  - izmir rıhtım şirketi devletçe satın alındı.
  -ankara-istanbul tarifeli uçak seferi başladı.
  
  devlet baba dönemi
  
  cumhuriyet kadrolarının tüm çabalarına rağmen, osmanlı’dan beri sürüp gelen dışa bağımlılık, ulusal özel sektörün bir türlü geliştirilmemiş olması, sanayinin kurulmasına pek olanak vermedi. bu da devlet eliyle gerçekleştirildi.
  
  yıl: 1934
  -sovyetler birliği ile kredi antlaşması imzalandı
  -ankara, sivas, konya, eskişehir’de buğday siloları inşasına başlandı.
  -kayseri uçak fabrikasında yapılan 6 uçak ankara’ya uçtu.
  -bursa’da süt tozu fabrikası açıldı.
  -bakırköy bez fabrikası açıldı. konya ereğli’de bez fabrikasının temeli atıldı.
  -izmit kağıt fabrikası kuruldu.
  -zonguldak’ta kömür yıkama fabrikası işletmeye açıldı; antrasit fabrikasının temeli atıldı.
  -keçiborlu kükürt fabrikası işletmeye açıldı.
  -isparta gülyağı fabrikası işletmeye açıldı.
  -kayseri mensucat fabrikası kuruldu.
  -halk için ucuz ve dayanıklı ayakkabı üretmek amacıyla beykoz fabrikası kuruldu.
  -turhal şeker fabrikası işletmeye açıldı.
  -afyon-antalya; diyarbakır-fevzipaşa; ortaköy-bolkuş; fırat-yolçatı demiryolu yapıldı.
  -üsküdar-kadıköy tramvay hattının ilk denemesi yapıldı.
  
  yıl: 1935
  -istanbul liman şirketi devletçe satın alındı.
  -aydın demiryolu hattı devletçe satın alındı.
  -gediz ve göksu nehirleri üzerine köprüler inşa edildi.
  -maden teknik arama enstitüsü ve elektrik işleri etüt idaresi kuruldu.
  -etibank kuruldu.
  -türkiye şeker fabrikaları anonim şirketi kuruldu.
  -diyarbakır-fevzipaşa; fevzipaşa-ergani; ergani-osmaniye; çankırı-atkaracalar; sıvas-eskiköy demiryolu yapıldı.
  -tarım satış kooperatifleri kuruldu.
  -paşabahçe şişe ve cam fabrikası işletmeye açıldı.
  -ankara’da fındık kongresi toplandı.
  -nazilli basma fabrikası kuruldu.
  -istanbul telefon şebekesi devlet tarafından satın alındı.
  -ankara-zonguldak telefon hattı açıldı.
  -ankara’da gaz maskesi fabrikası kuruldu.
  
  yıl: 1936
  -ankara’da endüstri kongresi toplandı.
  -deutsche bank’ın elindeki ergani bakır madeni işletmesi satın alındı.
  -ankara çubuk barajı yapımına başlandı.
  -izmir havagazı şirketi devletçe satın alındı.
  -izmit’te ikinci kağıt fabrikasının temeli atıldı.
  -ereğli kömür işletmesi devletçe satın alındı.
  -erzurum-sivas; afyon-karakuyu; isparta-bozönü; eskiköy-çetinkaya; yazıhan-hekimhan demiryolu yapıldı.
  -ilk kömür treni ankara’ya geldi.
  -edirne-sirkeci demiryolu hattı ve şark demiryolları devletçe satın alındı.
  -gaziantep buz fabrikası açıldı.
  -bursa’da hasanpaşa köprüsü yapıldı.
  -istanbul haliç üzerine köprü inşaatı temeli atıldı.
  
  yıl: 1937
  -ormanlar devletleştirildi.
  -atatürk çiftliklerini devlete bağışladı.
  -ilk türk gemisi belkıs denize indirildi.
  -ilk türk denizaltının yapımına başlandı.
  -karabük demir çelik fabrikası’nın temeli atıldı.
  -konya bez fabrikası açıldı.
  -malatya bez fabrikasının temeli atıldı.
  -türkiyle cumhuriyeti ziraat bankası kanunu kabul edildi.
  -hükümetçe satın alınan, toprakkale-payas; islahiye- meydanıekbaz işletmeye açıldı.
  -denizbank kuruldu.
  -kadıköy su şirketi devletçe satın alındı.
  -istanbul-edirne karayolu açıldı.
  -burhaniye-ayvalık yolu; sakarya nehri, fırat nehri, kızılırmak nehri ve murat irmağı üzerine köprüler yapıldı.
  -diyarbakır-cizre; hekimhan-çetinkaya; zonguldak-çatalağzı demiryolu yapıldı.
  -telsiz kanunu kabul edildi.
  -türk hava yolları istanbul-bükreş arasında ilk uçak seferi yapıldı.
  
  yıl: 1938
  -gemlik suni ipek fabrikası açıldı
  -bursa merinos fabrikası açıldı.
  -divriği demir madenleri işletmesi faaliyete geçti.
  -izmir telefon şirketi devletçe satın alındı.
  -istanbul elektrik şirketi devletçe satın alındı.
  -sermayesi devlet tarafından verilen kit’ler kuruldu.
  -toprak mahsulleri ofisi kuruldu.
  -izmir klor fabrikası kuruldu.
  -ankara-erzurum tren hattı erzincan’a ulaştı.
  -1923-38 yılları arasında topraksız köylüye toplam 708 bin hektar toprak dağıtıldı.
  -ve mustafa kemal vefat etti.
  o bir “kalem” idi.
  türkiye bugün “kalemler” ile “silgilerin” çatışmasına sahne olmaktadır!"
  ___
  http://www.odatv.com/…n=o-bir-kalem-idi--2702101200
• bir yangınla gelmeli. yoksa "milli" olamaz.
• "1923 yılında 4894 olan ilkokul sayısı, 1938'de 10596'ya çıkarıldı ve yüzde 217 oranında bir artış sağlandı. 1923'te 72 olan ortaokul sayısı 283'e, 23 olan lise sayısı 82'ye çıkarıldı. artış oranları yüzde 393 ve yüzde 357'ydi. bu okullarda okuyan öğrencilerin artış oranı, okul artışlarından çok daha yüksek oldu. 1923-1938 arasındaki 15 yıllık dönemde; ilkokulda okuyan öğrenci 336 binden 950 bine, ortaokulda okuyan öğrenci 5900'den 95 bine, lisede okuyan öğrenci ise 1241'den 25 bine çıktı. öğrenci artış oranları; ilkokulda yüzde 283, ortaokulda yüzde 1609, lisede yüzde 2015 olmuştu. sayısal artış büyük boyutluydu ama, eğitimin niteliğindeki yükseliş, sayısal artışlardan da daha ilerdeydi.
  
  orta öğrenimde sağlanan başarı, yüksek öğrenimde de sağlanmıştı. 1923'te tüm ülkede, biri üniversite (darülfünun) toplam 9 olan yüksek okul sayısı 1938'de 20'ye (artış yüzde 222), 3 bin olan öğrenci sayısı 13 bine (artış yüzde 4333) çıkmıştı. 1923 yılında okuma yazma oranı, yüzde 6'yken, 1938'de yüzde 22,4'e yükselmişti."
  
  [metin aydoğan-türkiye üzerine notlar]
• (bkz: atatürk'ün akıllı projesi)