• bayan émilie du châtelet (17 aralık 1706 - 10 eylül 1749) fransız milletinden olup fizikçi, matematikçi ve aynı zamanda yazarmış. wikipedia'dan arakladığım üzere bu hanımefendi on iki yaşında latince, italyanca, yunanca ve almanca öğrenmiş. ayrıca eskrim, binicilik ve jimnastik dersleri almış. matematik, edebiyat ve fen bilimleri eğitimleri de alan böyle bir insan ne olur peki? tabi ki bilim insanı olur, yazar olur; zaten öyle olmuş. bazı yunanca ve latince oyunları ve felsefe eserlerini fransızcaya çevirmiş.

    bu hanımefendinin bilime katkısı nedir peki? madam chatelet; newton, voltaire ve diğer bilim adamlarının öne sürdüğünün aksine, bir cismin enerjisinin kütlesi ile hızının karesinin çarpımı ile orantılı olduğunu söylemiştir (e ~ mv²) ki daha sonra kinetik enerjinin mv²/2 olduğu bulunmuştur. newton abi momentumu ile orantılı olduğunu söylüyormuş (e ~ mv). bu da chatelet'in ne kadar zeki bir insan olduğunu göstermekte, ne yazık ki bilim dünyasında adı pek geçmemektedir.

    bu entry de kendisine ve bilime emek vermiş tüm kadınlara adıyorum.
  • tam adı gabrielle émilie le tonnelier de breteuil yada bilinen adıyla marquise du châtelet-laumont, 17 aralık 1706da aristokrat bir ailenin çocugu olarak fransada dünyaya geldi. o dönemlerde bir kadının sosyal bir yapıda yer alabilmesi icin evlenmesi tek yoldu.

    emilie oldukça parlak bir ögrenciydi, 12 yaşında latinve, italyanca, and ingilizcede oldukça ileri seviyedeydi. caliskanligi ve disiplini ve hazırcevaplılıgı sayesinde zamaninin bir çok kadinindan daha ileri egitim aldi.

    bilim ve matematik hakkındaki en ileri bilgileri ailesinin ziyaretçisi olan dönemin en ünlülerinden, örnegin fontenelle ve voltaire'dan aldı, voltaire le ömür boyu suren bir iliskisi oldu.

    19 yasinda, gabrielle émilie florent claude chastellet ile evlendi. 27 yasindayken 3. cocugunu dogurdu. florent claude ordudaki generallerden biriydi. şehirdışındaki bir sarayda çocukarı ve aranan voltaire ile birlikte yaşadı ve burayı kraliyet akademisine rakip bir bilim merkezine dönüştürdü.

    newton fiziginin hatalarının olabilecegini dusunecek kadar cesurdu, newton kinetik enerjinin hızla dogru orantılı oldugunu yazarken, chatalet hızın karesiyle dogru orantılı oldugunu iddia etti. o donemde bilimin icinde kdınların hic olmaması goz onune alınırsa, soylemlerinin neden kendisinden 100 yıl sonra kabul gordugu anlasilir.

    chatalet 43 yasinda genc bir askerle yasadigi iliski sonucu 4. cocugunu doğurdu ve 6 gün sonra emboliden öldü. 43 yılın icine cağ dışı bir kişilik, sayisiz erkekle iliski ki bunlar caglarının en ileri gelen bilim adamlariydi genelde ve kendisinden 200 yıl sonra bile kadınların yaşayamadığı özgürlükte bir kadın hayatı bıraktı.
  • enerjinin hızın karesiyle orantılı olduğunu gottfried wilhelm leibniz'in teorileri ve gravesande'ın deneylerinden aldığı sonuçları birleştirerek ortaya atmıştır.. voltaire kendisi için "tek hatası kadın olmak olan harika bir adamdı" demiş..
  • (bkz: chatelet laumont)
  • voltaire nin sevgilisi olarak anılacağını öngörerek beni kendi meziyetlerimle değerlendirin demiştir. aslında kişiliksiz kadınlar bunu hiç dert etmezler. onlar için 'o' nun karısı olmak bir meziyet olurken emilie için bu küçük düşürücü bir durumdur. davasında çok da haklıdır. lakin günümüzde kadınlar bu tür saçma sapan şeylerle yaşayabiliyorlar ne yazık ki. bir insan düşünün, kadın ya da erkek, tek sıfatı bilmem kimin sevgilisi olmak. oysa ne acı bir gerçek bu. birbirine adıyla hitap edemeyen sevgililer de karşısındakini kendinden bir parça yapmak için, sadece; aşşşkkııımm, sevvgiilliimmm, bebeyimm, kuşuummm diye seslenirler. nedeni apaçık : sen yoksun, sen sadece benim sana verdiğim değerle var oldun demektir bu. işte emilie bunu istemediğini açıkça ifade etmiştir ve evet o bir emilie du chateletdir.

    not:
    voltaire onun için şöyle demiştir ''tek eksiği kadın olmak olan büyük bir adam/insan''. eksikmiş...voltaire i de görürsem ağzını burnunu daatıcam.

    (bkz: evlenmek bana göre değil diyen 35 yaş üstü kadın)
  • tarihin karanlık sayfalarına gömülen kadınlardan sadece biri. erkek hegemonyasının altında direnmeye çalışan, zekasıyla hayranlık uyandıran kadın.

    kral xıv. louis'in kızı, cisimlerin hareketini ve çarpışmasını açıklayan denklemlerin yetersizliğine çare oldu. kısacık hayatında fiziğe birçok katkıda bulunarak, o dönemin kadınlarında görülmemiş şekilde bilimsel çalışmalar yaptı. bunların arasında, sir isaac newtonun principiası da vardı. bugün fransa'da hala du chatelet'in çevirisi esas alınır.

    devrinin çok dışında, bir filozof, bilim insanı, dilbilimci ve metamatikçiydi. istediği tek şey, o yıllarda kadınların sahip olamadığı şeydi; özgürlük; bilimsel çalışma yapma özgürlüğü.

    19 yaşındayken kısmen daha özgür olabilmenin yolunu bulmuştu. fransız ordusundan bir generalle evlendi, 3 çocuk doğurdu. bilim tutkusunun peşini hiç bırakmadı, ileri matematik öğrendi. o sıralarda ders aldığı ve büyük ihtimalle de küçük bir ilişki yaşadığı hocası newton'un büyük bir hayranıydı. du chateler newton ile işte bu dönemde tanıştı.

    bu müthiş kadın en çok voltaire ile yaşadığı ilişkiyle gündeme geldi. o sıralarda, katolik kilisesini şiddetli bir şekilde eleştiren voltaire, iki kez hapse atılmış, ingiltere'ye sürgüne gönderilmişti. orada newton'un fikirlerinin etkisi altında kaldı. fransa'ya döner dönmez, yine krala hakaret etti. ve du chatelet onu kır evinde saklamaya başladı. bu paris'in uzağındaki şato, kocasının da onayıyla, bilgi ve kültür yuvasına dönüştü.

    aşk hayatı hakkında muhtelif efsaneler vardır. çoğu abartılı olmakla birlikte, daldan dala konduğu, kocasını aldattığı da gerçektir. etrafındaki bu zeki ve genç erkeklerden çok şey öğrendi. kendi fikirlerini yaratmasında büyük katkıları oldu.

    fikirleri oldukça iddialı ve sıradışı bir hal almıştı. öyle ki, newton'da bile kusurlar bulmaya başladı. çevresindekileri dehşete düşüren bu kadın, newton'un meşhur formülü olan, bir cismin enerjisinin kütlesiyle hızını çarparak basitçe hesaplanabileceğini fikrini eleştirdi. gottfried wilhelm leibnizin savunduğu, enerjinin kütlesiyle hızının çarpımının karesi olduğunu benimsedi. akademi tarafından aforoz edilmeyi göze alarak hem de. koyu bir newtoncu olan voltairle büyük bir görüş ayrılığına girdiler.

    yaşamının sonunu, evliyken ve voltair ile beraberken genç bir askerle yaşadığı diğer yasak ilişki getirdi. 18. yüzyılda, 43 yaşında bir kadının hamile kalması son derece tehlikeliydi. du chatelet de bunu gayet iyi biliyordu! 4. çocuğunu doğurduktan altı gün sonra emboliden yaşamını yitirdi.

    fikirlerinin kabul görmesi için, ölümünün üzerinden 100 yıl geçmesi gerekti. nihayet einstein bu fikri kullandı ve enerji ve kütleyi ışıkla biraraya getirdi.
  • (bkz: #52339397)
    david bodanis'in "passionate minds" kitabında voltaire ile olan aşkı çerçevesinde emilie'nin hayatı ve bilim tarihindeki önemi anlatılmaktadır.
  • 1725 yılında yani 19 yaşındayken 15 yaş büyük auxois valisi marquis florent du chatelet ile evlendi. henüz genç yaşta evlenmesi ve ilk evliliğinden olan çocukları ile hayatı ne kadar zorlaşsa da matematikten hiç kopmadı. vali olan eşinin sayesinde dönemin ünlü yazarlarından biri olan voltaire ile yakından dostluk kurdu. voltaire ile birlikte felsefe ve bilim üzerine araştırmalar yapıp yazılar yazdı.
    bu dönemde leibniz ve newton’un eserlerini okudu fakat daha sonra leibniz’in matematik çalışmaları ona yön verdi. ne kadar güzel işler ortaya koysa da onu bilim dünyasına tanıtan kişi voltaire olmuştur.
    chatelet’nin şair jean-françois de saint-lambert ile bir aşk ilişkisi de olmuş, sevgilisinden hamile kalmış ve voltaire sayesinde eşini, karnında taşıdığı çocuğun kendisinden olduğuna ikna edebilmişti. doğumdan az sonra, 43 yaşını bitirmeden öldü. ardından çocukta öldü.
    vasiyeti üzerine cenaze töreninde voltaire, kocası marquis florent du chatelet ve çocuğunun babası, sevgilisi jean-françois de saint-lambert hazır bulunmuşlardı.
  • fransız matematikçi, fizikçi ve yazar. bana ilham veren başarılı kadınlardan biri. cinsiyeti nedeniyle başarıları görmezden gelinse hatta bastırılmaya çalışılsa da azmini hiç kaybetmemiş.
    mesela, fransız bilimler akademisi'ne başvurusu cinsiyeti nedeniyle reddedilmiş. ancak bu sırada newton'ın principia eserini fransızcaya çevirerek newton'ın fransa'da tanınmasında büyük etki yaratmış biri.
    newton, hareket eden cismin enerjisinin kütlesi ile doğrudan orantılı olmadığını kabul ederdi. ancak chatelet böyle düşünmüyordu ve bugün hepimizin kabul ettiği enerjinin kütle ve hızının karesi ile orantılı olduğunu kanıtladı. bu einstein'ın teorisini de (e=mc^2) doğruluyordu. ama ne var ki, herkes onu bu teoremiyle değil, voltaire'ın sevgilisi olarak tanıdı ve yıllarca bu şekilde andı.

    --- spoiler ---

    "beni kendi meziyetlerimle ya da meziyetlerimin olmaması ile değerlendirin, fakat, beni şu büyük generalin, bu büyük bilginin, fransa’da bir parlayan bir yıldız veya meşhur bir yazara eklenti olarak görmeyin. ben kendi doğrumla tüm söyledikleri ve yaptıkları ile sadece kendisine sorumlu olan bütün bir kişiyim. henüz karşılaşmamış olmama rağmen benden bilgisi daha fazla olan metafizikçi veya filozoflar olabilir. ancak, onlar da beşeri zaafiyetleri olan insanlardır. dolayısıyla, tüm faziletlerimin toplamını aldığımda, itiraf etmeliyim ki, kimseden aşağı kalmamaktayım."

    --- spoiler ---
hesabın var mı? giriş yap