evrengzib

• atası ekber şah ve babası şah cihan gibi sih^*, racput ve envaî çeşit gayri müslim halkı tolerans ve sağduyu ile değil neredeyse radikal islamcı bir çizgiyle yönetmeye, daha doğrusu sistematik bir şekilde sindirmeye çalışmış ve bunda başarılı olamadığı gibi 16'ncı ve 17'nci asrın kültürü, sanatı, hoş görüsü ve çeşitliliğiyle dünyaya örnek olan babür imparatorluğu'nu yıkılmaya götürmüş, pakistan'da bazı islamcı kesimler haricinde bugün pek de iyi anılmayan babür imparatoru.
  
  imparatorluğun sınırlarının kendisinin döneminde en geniş konumuna ulaştığı argümanı eskeriyetle kendisini savunmak için kullanılsa da bunu yaparken dokuzuncu sih gurusu teğ bahadur'u öldürtmesi, babası şah cihan ve ağabeyi dara şükuh'a reva gördüğü zulüm, 1679 senesinde bir asırdan daha uzun bir süredir babür imparatorluğu'nda yürülükte olmayan cizye vergisi'ni yeniden toplama kararı alması, gayri müslim tüccarlara uygulanan vergi eşitliğini kaldırarak müslüman tüccarlara göre hindu ve diğer yerel tüccarlardan iki kat fazla vergi alması, hindu tanrılarından shiva'ya adanmış meşhur varanasi tapınağını yıktırması, saray müzisyenlerinin çalgılarını sarayın bahçesine gömdürmesi, imparatorluğun bilhassa batısında yaşayan şii popülasyonunu sistemli bir şekilde yok etmeye çalışması, dekkan'da maratha başta olmak kaydıyla gayri müslim halka 1680'lerden itibaren sürekli zulmetmiş olması ve maratha krallarından sambhaci bhuşale'yi bir hayli tartışmalı bir şekilde ve kendi tebaasının önünde infaz ettirmesi, sayısının yüzlerle ifade edildiği cami inşaatları ve feteva-i hindiyye'nin derlenmesi için toplamda 700 bin rupi gibi gibi dönemin koşullarına göre akıl almaz bir bütçeyi ayırmış olması, tasavvuf çalışmalarında yer alan tüm müslüman teologları sürmesi ya da öldürtmesi ve daha pek çok buram buram kifayetsizlik, cehalet, habaset ve çapsızlık kokan ve aynı zamanda da hindistan ile pakistan arasında günümüzde yaşanmaya devam eden dinî sorunların da temelini atmış olan uygulama ve kararlarıyla tarihin en renkli imparatorluklarından birisini kelimenin tam anlamıyla içeriden çökerterek karanlığa gömmüştür.
  
  1707 senesinde hayatını kaybettikten çok kısa bir süre sonra babür imparatorluğu parçalanarak maratha konfedeasyonu başta olmak üzere etnik hindu isyanlarıyla baş edemeyerek tarihin tozlu sayfalarındaki yerini almıştır. ekber şah'ın yönetiminde tam bir bilim, kültür ve hoş görü yuvası haline gelmiş olan bu büyük devletin sonunun bu şekilde gelmiş olması ise tarihin acı bir cilvesi gibi durmaktadır.
  
  öte yandan, tarihçi ve müzikolog katherine brown ise ismi urduca'da tahta yakışan manasına gelmekte olan evrengzib'e yöneltilmiş bulunan eleştirilerin büyük kısmına katılmamakta ve kendisinin herhangi bir tarihi kaynakta bir tapınak yıktırdığı ya da ülke genelinde müziği yasakladığına dair bir bilgi olmadığını iddia etmektedir. brown'a göre bu imparatorun kötü şöhretinin en büyük iki gerekçesi babür imparatorluğu'nun iki asra yakındır pek bulaşmadığı racput ve marathalara, yani güneydeki hindu kökenli halklara bulaşması ve onları biraz da sert bir biçimde boyunduruğu altına alması ve kendisinin döneminin ekseriyetle kendisinden takriben bir asır sonra yaşamış olan hint vakanüvisler tarafından kayıtlara geçmesi olduğunu dile getirmektedir.
  
  amellerinin arasında abartılan ögeler olma ihtimali bulunsa da kendisinin ekber şah, cihangir sultan ve şah cihan ile süregelen tolerans ortamını yıkarak imparatorluğun temellerine radikal islamcılık adına dinamit koyduğu da aşikârdır.