• aynı anlama gelen sözcükler değildirler.

    "etkinlik" birçok farklı alanda sıklıkla kullanıldığı için işbu sözcükle başlamak daha ilginç olacaktır.

    dilimize arapça ve farsçadan geçen sözcükler zamanla türkçeleşmişlerdir. gelgelelim bir kısım sözcük, ödünç alındıkları zaman türkçede hâlihazırda bulunan eş anlamlılarıyla bugün de yan yana yaşamaktadır. ol sebepten, herhangi bir kimse anlatımındaki ifadeyi güçlendirmek için, sehven de olsa aynı anlamı taşıyan iki sözcüğü biri diğerinin ardına gelecek şekilde dile getirebilmektedir. kulaklara müthiş bir anlatım bozukluğu gibi gelmese de yapılmaması yeğdir. bu girinin amacı ise daha kötü bir yanlış olan hatalı sözcük seçimini ortaya koymaktır.

    (bkz: etkinlik): etmek fiilinin, tıpkı "yorgun, üzgün, tedirgin, gergin, vurgun, örgün" örneklerinde olduğu gibi -gın yapım ekiyle çekimlenip, -lık eki alarak isim hâline dönüşmesiyle oluşmuştur. tdk'de ilk anlamı; etkin olma durumu, müessiriyettir. fiilin ikinci ve yanlış olduğunu iddia ettiğim anlamı ise "bir işletmenin, kurumun belli bir alandaki eylemi, faaliyet, aktivite"dir.

    dilimize arapçadan geçen müessiriyet, tesir fiili ile kökteştir. etkilemek ile tesir etmek fiilleri, girinin başında geçen, farklı köklerden gelen ancak aynı anlamı taşıyan sözcüklerin türk dili içinde bir arada yaşama durumuna iyi bir örnek teşkil eder. zamanın getirisi, dilin zenginliğidir. fikrimce, bin yıldır kullanılagelen sözcüklerin birini tutup diğerini atalım demek olmaz.

    dile bir miktar katkınız olsun isterseniz, birtakım küreselleşme sarhoşu akllıevvelin zaten dilimizde mevcut sözcüklere ikâme ettiği sözcükleri benimsemeyin. yine bu bağlamda, buna bir örnek, 'aktivite'dir. işin sarsıcı yanı, "aktivite" etkinlik demek de değildir. gözlere ziyan vurmadan açık alana şunları yazayım da bahsi geçen yanlış sözcük seçimi daha kolay anlaşılsın.

    1- etkin-etkinlik, müessir-tesirlilik, effective-effectiveness (doğrusu)

    2- etkin-etkinlik, faal-faaliyet, active-activeness-activity (yanlışı!)

    ikinci örneğin niçin yanlış olduğunu eylemlilik fiiline göz attıktan sonra daha rahat anlamak mümkündür.

    (bkz: eylemlilik): eylemek fiilinin -m takısını alıp önce ad, -li takısını alıp sıfat, sonra da -lik takısı ile tekrar ad olması suretiyle oluşmuştur. dil doğal bir varlıktır. etkinlik'in aksine eylemek fiili "eygin" veya "eylegin" gibi bir sıfata dönüşmemiş, "eylemli" sıfatına dönüşmüştür. bilumum dünya dili ana kurala istisna arz eden ögelerle doludur. dolayısıyla burada da yadırganacak bir durum yoktur. öte yandan, her şeyi yerli yerinde kullanmak lazım gelir. en nihayetinde dil bir mantık dizisidir. nasıl ki matematikte 'a' bilinmeyeninin yerine 'b' bilinmeyenini koyduğunuzda işler içinden çıkılamaz bir hâl alıyorsa, dilde de aynı anlama gelmeyen sözcükleri bilinçsizce birbirinin yerine kullanırsanız sonuç bir anlamsızlık deryası olacaktır.

    ingilizce "active" sözcüğünün uygun karşılığı türkçe "eylemli" ve "faal" iken, ingilizce "activity" sözcüğünün karşılığı niçin "etkinlik" olsun. "activity"nin türkçe doğru karşılığı "eylemlilik" olduğu için "etkinlik" sözcüğünün tdk'de geçen "bir işletmenin, bir kurumun belli bir alandaki eylemi" anlamını taşıyan kullanımı yanlıştır.

    eylemli-eylemlilik, faal-faaliyet, active-activeness (doğrusu)

    ama tdk bu işlerdeki yetkili kurumumuzdur demeyin. tdk'de çalışanlar yaşamak fiilinin nasıl edilgen yapılacağını dahi bilmeyen kimselerdir. sözlüğüne girip "yaşantı"nın anlamına bakarsanız ne demek istediğimi anlarsınız.

    tdk yaşantının anlamına "içinde yaşanılan şartların tümü" demiş. ancak yaşamak sözcüğü, mastar ekinden önceki son harfi sesli harf olduğu için, -n takısı ile edilgen yapılır. "yaşananlar" doğru, "yaşanılanlar" yanlış kullanımıdır. bir zamanlar "kamusumuz, namusumuzdur" diyen türkler, bugün sözlüklerini bu denli lakayt ve baştan savma bir tavırla yazıyorlar.

    konuya dönecek olursak, 'ama biz faaliyet demek istemiyoruz, o sözcük arapçadır, etkinlik demek istiyoruz' demek, anlam açısından yanlış olacaktır. o zaman eylemlilik deyin.

    'ama eylemlilik activeness-tır, activity başka bir sözcüktür, ille de etkinlik demek istiyoruz' demek de bile bile ladestir. dilinizi yanlış kullanımlara mahkum etmektir. ya faaliyeti kullanın ya da "eyle" kökünden yeni bir sözcük türetilmesine yardımcı olun.

    bunun gibi, mantıklı bir izahı yapıldığında sözlükten kaldırılması gereken ama sırf galatımeşhur oldu ve birtakım dil bilimciler bunları dile getirmekten eriniyor diye kullanımda kalan nice sözcük var. unutmamak gerek, ağaç yaşken eğilir. bizim dilimiz toy anlamında yaş değil ancak her dil gibi hala şekil alabilir durumdadır. bu zamanda yanlış kullanımlarla yanlış yöne eğersek yüz yıl sonra yerin dibini boylar.
  • (bkz: eylemlilik), eylem, eylemlik
    (bkz: etkinlik/@ibisile), etkin, faal, faaliyet
hesabın var mı? giriş yap