multifaktöriyel ^*

• sıradan bir tıp terimi, anlamı; "pek çok değişkene bağlı".
  multifactorial kelimesi türkçe yazılarda "multifaktöryel", "multifaktöryal" ve "multifaktöriyel" olarak kullanılmış; hakemli tıp dergileri multifaktöriyel'i kullanmış ama diğerlerine de rastlanabiliyor.
  kısa tanım; genetik hastalıklar da kompleks (karmaşık), multifaktöriyel veya poligenik olabilir, yani bu tür hastalıklar birden çok genin çevre ve yaşam şekli gibi değişkenlerle etkileşime girmesi sonucu ortaya çıkar.
  
  daha geniş bir açıklama multifaktöriyel kalıtımlı hastalıklar, genetik faktörler ve çevresel faktörlerin etkileşimi ile ortaya çıkan hastalıklardır. mendeliyen kalıtım esaslarına uymayan bu hastalıklarda tekrarlama riskleri tek gen hastalıklarına göre düşük olmakla birlikte değişkenlik gösterir. kesin tekrarlama risklerini hesaplamak zordur. bu nedenle de multifaktöriyel hastalıklarda ampirik riskler söz konusudur. multifaktöriyel bir hastalık saptanmış çocuğa sahip çiftlerin yeni gebeliklerinde tekrarlama riski yaklaşık %5 olarak ifade edilir.
  
  ilham verici anlatım; bugüne kadar patogenezi (hastalığın mekanizması) bakımından en çok bilgi sahibi olunan genetik hastalıklar, ne yazık ki en sık görülen genetik hastalıklar olmamışlardır. genler, kompleks bir ilişkinin parçası olup tek başlarına fonksiyon göstermezler. insanda aynı şekilde yaşadığı çevre ile sürekli bir etkileşim içerisindedir. bu sebeple, insanlarda en sık görülen hastalıkların, birçok genetik varyasyonun çevresel etmenlerle bir araya gelmesi sonucu ortaya çıktığı gerçeği şaşırtıcı değildir. büyük bir bölümü genetik olarak az anlaşılmış olan bu hastalık grubuna "multifaktöriyel genetik hastalıklar" tanımı uygun görülmüştür. son yıllarda, diabet, osteoporoz, kardiovasküler hastalıklar -kalp krizi- ile birlikte psikiatrik hastalıklar -saldırganlık, şizofreni?-, birçok kanser türü, nöral tüp defekleri ve yarık damak-dudak gibi anomaliler multifaktöriyel hastalıklar olarak ilgi çekmeye devam etmektedir. (aynı durum mendel kurallarına bağlı hastalıklarda geçerli değildir. hemofili, enzim eksiklikleri, albinizm gibi; vardır veya yoktur. net. kesin. basit.)
  
  tıbbi bilgi bitti. şimdi yorumlar...
  benim için dogma yıkan, ezberbozan; bağnazlığın panzehiri. hayata bu pencereden bakmalı bir de.
  "neden-->sonuç" mutlak ilişkilerini yıkıp geçiyor. ben bilirim, bu böyledir, böyle olacak, şunun sebebi budur gibi kallavi cümleleri zorlaştırıyor. determinizmin tüm küstahlığının karşısına geçip sağlam bir nah çekiş; şlakk. hayır öyle olmak zorunda değil. hayır sadece o nedenle değil.
  analitik düşünme demektir. olayların nedenleri, ortaya çıkış şekli ve sonuçları hepimizin sık sık yaptığı gibi tek neden ve kaçınılmaz sonuç basitliğiyle açıklanamaz.
  savaşlar, isyanlar, ulusların ilerleyişi, gerileyişi, devrimler, karşı-devrimler, ihanetler, ayrılıklar ... multifaktöriyeldir.
• tam türkçe karşılığını bulamadığım kelime (bilen varsa lütfen söylesin).