aşıkpaşazade

• 15. yüzyılda yaşamış, asıl adı derviş ahmed aşiki olan, destan ve tevarîh-i müluk-i al-i osman eserinin sahibi osmanlı vakanuvisi
• fatih sultan mehmet'in ölümü hakkında duyduğu şüpheyi şu şekilde ifade etmiştir.
  
  tabibler şerbeti kim verdi hâna
  o hân içti şarabı kana kana
  ciğerin doğradı şerbet o hânın
  hemin dem zari itti yana yana
  didi neyçün bana kıydı tabibler
  boyadılar ciğeri canı kana
  isabet itmedi tabib şarabı
  tımarları kanın verdi ziyana
  tabibler hâna çok taksirlik itdi
  budur doğru kavil düşme gümana
• 15. yüzyılda yaşamış osmanlı tarihçilerinden. 1400 yılında amasya’da doğdu. asıl adı ahmed aşıki’dir. aşık paşanın soyundan geldiği için, aşıkpaşazade ismiyle tanınmıştır. hayatı hakkında çok az bilgi vardır. 1914 yılında kendi adı ile anılan tarihi yayınlanınca dikkatleri üzerine çekti. buradaki bilgilere göre, aşıkpaşazade, şehzadelerin taht kavgası esnasında, çelebi sultan mehmed hanın musa çelebi’ye karşı gönderdiği orduya katıldı. yolda hastalanarak, geyve’de elimizde bulunan ilk yazılı osmanlı tarihi’nin müellifi yahşi fakih’in evinde istirahat için kaldı. bu esnada yahşi fakih’in eserini okuma fırsatını elde etti.
  
  yine tarihinden anlaşıldığına göre, aşıkpaşazade anadolu ve rumeli’de birçok seferlere katılmıştır. hac için çıktığı yolculuk esnasında konya’da sadreddin konevi tekkesiinde bulunan şeyh abdullah makdisi’den feyz aldığı ve ondan manevi ilimleri öğrendiği bilinmektedir. aşıkpaşazade, istanbul’un fethinde de bulundu ve kitabında bu hadiseye yer verdi. fatih semtinde büyük dedesi aşık paşa adına bir mescit yaptırdı. seksen yaşındayken eserini yazmaya başladı. 100 yaşının üzerindeyken vefat ettiği anlaşılmaktadır. mezarı muhtemelen büyük dedesi aşık paşa adına inşa ettirdiği cami bahçesindedir.
  
  aşıkpaşazade’ye eserini yazma fikri, ilk defa yahşi fakih’in evindeyken geldi. ankara savaşına kadar olan kısmını yahşi fakih’in eserinden yazdı. geri kalan kısmını da duyup gördüklerine göre kaleme aldı. eseri, ilk defa, istanbul arkeoloji müzesi kitaplağındaki nüshası esas alınarak, 1914’te istanbul’da yayınlandı. daha sonra tenkitli ve 11 nüshası karşılaştırılarak 1928-29’da yeniden neşredildi.
  
  daha ziyade gazaya giden askerin maneviyatını arttırmak için yazdığı eserinde sade, dini, milli hislere hitab edici bir üslup kullanan aşıkpaşazade hadiseleri zaman zaman tahlile tabi tutar. anonim tarihlerden farklı özelliği ise, osmanlı padişahlarının birer mücahid gazi oldukularını belirtmesi, osmanlı devletinin kuruluşunda ve bilhassa anadolu'da islami türk kültürünün yerleşmesinde büyük rol oynayan, abdalan-ı rum, gaziyan-ı rum, baciyan-ı rum gibi ahi kuruluşları hakkında bilgi vermesidir. eserlerinden en önemlisi kendi adını taşıyan aşıkpaşazade tarihi isimli bu tarih kitabıdır.
• osmanlı'nın kuruluşundan yaklaşık 180 yıl sonra osmanlı tarihini yazan kişidir.
  aynı zamanda halil inalcık'ın 30 yıl üzerinde çalıştığı kaynak kişidir.
  ve bu kaynakta adı geçen yer adlarını belirlemek için halil inalcık'ın
  teker teker söz konusu yerlere giderek araştırmalar yaptığı bilinmektedir.
  halil inalcık bu kişinin yazdığı osmanlı tarihi'nde geçen yer adlarının doğruluğunu,
  dönemin bizans kaynakları ve diğer kaynaklarla da karşılaştırarak saptadıktan sonra
  eskişehir- karacaşehir'in ilk osmanlı başkenti olduğunu
  ve osmanlı devletinin yalova'da kurulduğunu bu kaynak kişiden edinilen bilgilerden yola çıkarak iddia etmiştir.
• akıncıdır aynı zamanda. bir akından sonra ele geçirdiği tutsakları üsküp'te 950 akçeye sattığını anlatır.
  
  bakın ne diyor:
  
  "..ben de haramiliğe çıktım. bir-iki kız yakaladım getirdim.."
  
  ***
  halil inalcık, doğu-batı makaleler 2.
• tam bir iktidar yalakasıdır.
  
  simavna kadısı oğlu şeyh bedrettin asıldıktan sonra onu asıldığı yerden indiren acılı müritlerini " cünüb müridleri" olarak tanımlamıştır. ölünün arkasından konuşmuş ve imanlı ölüp ölmediği konusunda tam bir cevap vermemiş, itikadının hayatında ve ölümünde bilinmediğini bile söyleyebilmiştir.
  
  konuyla ilgili asıl metin şöyle:
  
  (iktidara göre karar verecek bir yargıç olan ve çelebi mehmed'in yanındaki) "mevlana haydar eyitti: 'kanı helaldir amma malı haramdır' dedi. iletdiler. bazar içinde bir dükkân önünde asakodular boğazından. sonra cünüb müritleri indirdiler. vardılar ânı mezar etdiler.
  
  nazım
  
  danişmend beğlik ister gör asıldı
  heva-yı nefs ânı başdan çıkardı
  dilerdi ceng edeydi padişahdan
  iki oğlun kodu iznik'de gitdi
  
  çürük ok attı hem yayı yasıldı
  uzun sanuları kırdı kısıldı
  dahi uğraşmadın sındı kısıldı
  yanında çok sofu başı kesildi
  
  sual: imanla mı gitti veya ne?
  
  cevab: allah bilür. ancak hayatında ve mevtinde bilmezüz. i'tikadı nenün üzerineyiyidi. hem canın dahi o i'tikad üzerine mi verdi"
  
  (necdet öztürk çevriyazısından)
• https://www.academia.edu/…ividual_s_ottoman_history
• balkanlarda hıristiyan topraklarına akınlarda bulunmuş olan bir akıncıdır. belki de bu yüzden olsa gerek onun ünlü akıncı kumandanı mihaloğlu ali'nin akınlarına eserinde özel bir yer verdiğini görüyoruz.
• (bkz: tevarih-i al-i osman)
• halil inalcık’ın “aşıkpaşazade’yi nasıl okumalıyız?” makalesinde çok güzel gösterdiği gibi tarihçi varoluş koşulları ve zihniyeti ile yaşadığı döneme sıkı sıkıya bağlıdır.nesnellik ulaşılması gereken bir idealdir.pek çok etmen tarihçiyi öznelliğe sürüklemektedir. modern tarihçiler ya da araştırmacıların bu etmenler üzerinde düşünmesi, tarihçinin metnini eleştiri süzgecinden geçirmesi gerekmektedir.aşıkpaşazade tarihinde fatih’in vergilendirme ve toprak tasarrufu konularındaki politikalarının yarattığı derin hoşnutsuzluğu yansıtmıştır.fatih’i doğrudan eleştiremediği için fatih’in atalarının güzel işlerini överek ön plana çıkarır. ve şahıs mülklerinin müsadere edilerek tımar olarak askerlere dağıltılması politikasının müsebbibi olarak rum mehmet paşa’yı sert bir dille eleştirir.bu politikadan vazgeçerek el konulan malları sahiplerine iade eden bayezid bir veli gibi takdim edilir.tarihçinin hangi saiklerle ve nasıl bir motivasyonla hareket ettiğini bilmek ve bunların izlerini anlatısında görebilmek tarihçiyle aramıza mesafe koyabilmemizi ve doğru bir kanaat edinmemizi sağlayacaktır.