• kuzey irlanda: belfast örneği
    konumu
    belfast; kuzey irlanda’nın başkentidir. dublin’den sonra irlanda adasında yer alan en büyük kenttir. şehir, gemi ticareti için çok uygun olan belfast halicinin güneybatısında lagan nehri’nin ağzı yakınında kurulmuştur.
    kentin güneyinde castlereagh tepeleri, kuzeyinde antrim tepeleri yer almaktadır. belfast kenti antim ve down ilçeleri arasında konumlanmıştır.

    kentsel dönüşüm projelerinin uygulanma nedenleri
    kuruluşu 15.yy.a dayanan belfast’ın en parlak dönemi endüstri devrimi’nin gerçekleştiği 1170 – 1850 yılları arasına denk gelmektedir. bu dönemde; bir liman kenti olan belfast’ta sanayi kollarından gemi inşası ve ipekçilikte büyük bir gelişme sağlanmıştır. kentte sanayinin gelişimi, bölgeye kırsal alandan gelen göçlerin sayısında büyük artışa neden olmuştur.

    121.000 civarında olan kent nüfusu, göçler ile birlikte 350.000’lere kadar çıkmıştır. nüfusun çoğunluğunu protestanların oluşturduğu belfast, katoliklerin yoğunlukla bölgeye göç etmesiyle değişik etnik özellikler göstermeye başlamıştır. dolayısıyla, kentin yaşam biçimine katolik boyutlar eklenmiştir (couch, fraser ve percy, 2003).
    ancak, kentin refah dolu günleri pek uzun sürmemiştir. 1930 senesinde, iş olanaklarının azalması ile birlikte katolik ve protestan toplulukların arası açılmıştır. birbirine düşman olan iki toplumun çatışmaları yıllarca devam etmiş, toplumlar arasındaki bölünmüşlük ve şiddet, hem eğitim sistemine hem de konut alanlarının dağılımına yansımıştır (morrisey ve gaffikin, 2006).

    ilerleyen yıllarda ise kentin nüfusunda çok hızlı bir düşüş gözlenmiştir. 416.700 kişiye
    sahip kentin nüfusu, 314.300’ e kadar gerilemiştir. 1991 senesinde ise bu sayı 279.000’e kadar düşmüştür.

    nüfus hareketlerinin, merkezden kaçışın (decentralization) başlıca nedenleri toplumun bölünmüşlüğü ve yıllardır süregelen siyasi çatışmalar olarak belirtilmektedir. nüfus hareketlerinin meydana gelmesi ve kent merkezlerinin boşalması aşağıdaki nedenlerden kaynaklanmıştır (couch, fraser ve percy, 2003).

    • özel konut politikalarının desteklenmesi ve özel konut mülkiyetinin artması.
    • hane halkı sayısında düşüşün meydana gelmesi.
    • otomobil sahipliliğinin artması.
    • yöresel politikaların, kent merkezinden, kentin çeperlerine doğru göçü desteklemesi
    sonuç olarak, belfast’ta otuz yılı aşkın süredir devam eden siyasi çatışmalar, toplumsal kutuplaşmalar; şehir içinde sosyoekonomik farklılıklara, sosyal eşitsizliklere, konut alanlarının segregasyonuna, kent merkezlerinin terk edilip, kent çeperlerine kaçılmasına neden olmuştur.

    terk edilen kentte hâkim olan güvensizlik ortamı, kentliler üzerinde sosyal tedirginliklere yol açmıştır. kentin imajı zedelenmiş ve sosyoekonomik huzursuzluklar kentin daha hızlı yıpranmasına sebep olmuştur (morrisey ve gaffikin, 2006).

    tüm bu etkenlerden dolayı imajını kaybetmiş, harabeye dönmüş kent merkezinin, eski canlılığına kavuşabilmesi için dışarıdan müdahaleye ihtiyaç duyulmuş ve bu noktada kentsel dönüşüm projeleri devreye sokulmuştur.

    uygulanan kentsel dönüşüm projeleri ve aktörleri

    sanayileşme sonrası ortaya çıkan problemler, kentin çeperlere doğru genişlemesi, kentsel yoksulluk, işsizlik, mezhep farklılıklarından doğan çatışmalar ve yaşanan şiddetli politik sorunlar belfast’ta yoksul ve etnik olarak birbirinden çok farklı bir toplumun oluşmasına sebep olmuştur. kent merkezindeki sanayi faaliyetlerinin azalması, halkın merkezden kopup, kent dışına yerleşmesini beraberinde getirmiştir. dolayısıyla, belfast’ın şehir merkezinde hem nüfus olarak hem de sosyoekonomik olarak büyük bir düşüş yaşanmıştır. sosyoekonomik kalkınmanın sağlanması, nüfusun arttırılması için, kentin fiziksel dokusu yenilenmelidir.

    kent; ziyaretçilere ve turistlere çekici gelecek ve gayrimenkul sahipliğini özendirecek bir imaja sahip olmalıdır. çünkü bir bölgenin sosyoekonomik olarak kalkınması, o bölgenin fiziksel yapısına ve yatırımcıları bölgeye çeken özellikleri ile yakından ilişkilidir.

    kentin yenilenmesi, değiştirilmesi, barındırdığı toplumun kalite standartlarının arttırılması, güvenli bir ortamın sağlanması ve en önemlisi bireyler arasındaki düşmanlığın ortadan kaldırılması için yapılan girişimlerin en önemlisi kentsel dönüşüm projeleri (kdp)'dir.

    ancak, belfast’ta kdp’nin nasıl başladığını, bölgelerin neye göre seçildiğini anlayabilmemiz için, öncelikle hangi politik kurum ve kuruluşların kurulduğunu ve hangi siyasi adımların atıldığını bilmek faydalı olacaktır.

    belfast’taki politik şiddet ve çatışmalar geçmiş yıllara dayandığı halde, 1960 senesinde, işsizlikten, yoksulluktan dolayı toplum içindeki çatışmalar tekrar ortaya çıkmıştır. bu çatışmalar, 1972 yılında westminster’deki ingiliz hükümeti’nin kuzey irlanda’nın sorumluluğunu ve yönetimini üzerine almasıyla durulmuştur. ancak, bu tarihten 1998 senesine kadar kuzey irlanda’yı temsil eden partiler ingiliz meclis’i tarafından kabul edilmemiş ve seçimlere sokulmamıştır. bu yüzden; kuzey irlanda’da yirmi altı yıl boyunca büyük bir politik açık olmuştur. ingiltere ve irlanda arasında yaşanan tüm bu siyasi anlaşmazlıklar 10 nisan 1998 tarihinde imzalanan belfast anlaşması ile sona ermiştir.

    belfast anlaşması aynı zamanda “iyi cuma anlaşması (good friday agreement)“ olarak ta bilinmektedir (couch, fraser ve percy, 2003).

    ingiltere ile karşılıklı anlaşma sağlandıktan sonra kuzey irlanda meclis’ i kurulmuştur. bu meclis, ziraat ve köylerin kalkındırılması departmanı, kültür sanat departmanı, eğitim departmanı, girişimcilik, ticaret ve yatırım departmanı, çevre departmanı ve finans, personel departmanı, sağlık, kamu ve sosyal hizmetler departmanı, bölgesel kalkınma departmanı, sosyal kalkınma departmanı ve yüksek öğrenim departmanı olmak üzere on departmandan oluşmuştur. bu bölümlerden en önemli olanı ve kent için birçok yenilikçi karar alanı çevre departmanı olmuştur (couch, fraser ve percy, 2003).

    belfast kenti diğer avrupa kentlerinden daha farklı bir yapıya sahiptir. belfast’ta belediyeler yoktur, belediyeler yerine şehir konseyleri kurulmuştur. belfast şehir konseyi’nin (belfast city council) geleceğin kalkınması için yaptığı çok önemli iki iş vardır. bunlar;

    • sürdürülebilir kalkınma stratejisi (1999)
    • kalkınma komitesi ‘dir.
    kalkınma komitesi’nin amacı belfast’ ın kötü, yoksul imajını ortadan kaldırıp, yeni bir şehir vizyonu yaratmak ve şehrin kültür şehri özelliğini korumaktır. buna bağlı olarak; arazi kullanımı, arazinin konut olarak yeniden kullanımı, istihdamı arttırma, turizmi geliştirme, kamu ulaşım ağını güçlendirme gibi konularda eylemleri olmuştur. (couch, fraser ve percy, 2003)

    kalkınma komitesi’nin eylemleri ve belfast kentsel alan stratejisi (2001) altında belfast’ın yirmi beş yıllık kalkınma planı kararları alınmıştır. bu kararlar altında kdp’ler uygulanmıştır.

    belfast’ta yapılan kdp'lerden; laganside ve springvale’i örnek olarak ele alabiliriz.

    laganside:
    laganside şirketi 1989 yılında kurulmuştur. 1989–2007 yıllarında laganside kuruluşu
    uluslararası alanda dikkatleri üzerine çekmiş ve bir kentsel dönüşüm acentesi olarak kabul görmüştür. bu şirket, kentin merkezinden geçen lagan nehri boyunca, 200 hektarlık alandan sorumlu olarak diğer ingiltere kentlerinde yer alan kent kalkındırma şirketlerini (urban development corporations – udcs) baz almıştır. laganside şirketi, bu bölge için gayrimenkul ağırlıklı bir kentsel dönüşüm projesi uygulamıştır. projenin amacı, özel yatırımcıları katalizatör olarak kullanarak, bölgeyi yeni yatırımcıların, iş, konut, sosyal ve kültürel alanların yoğunlukta olduğu, yeni fırsatların yaratıldığı bir bölge haline dönüştürmektir. bu projenin odaklandığı ana noktalar şöyledir:

    • büyük altyapı projeleri, örneğin lagan nehri için bent yapımı (1993 tarihinde açıldı)
    • pazarlama faaliyetleri
    • özel alanların güvenliğinin sağlanması

    kentsel yenileme amacıyla yapılan projeler içinde en önemli olanları ve kentin yenilenen imajına katkıda bulunanları; su kenarı merkezi (waterfront hall), belfast hilton, yeni ofis yerleşimleri ve bilim ve kültür merkezi olan odyssey kompleksi’dir (couch, fraser ve percy, 2003).

    springvale:

    springvale girişimi, laganside şirketi’nden çok daha farklıdır. springvale girişimi 1990 yılında kurulmuştur. springvale girişimi’nin amacı; kent içinde, kentin batı ve kuzey kesiminde iç sorunların çok fazla olduğu, çöküntü haline gelmiş, yoksul bölgelerin sorunlarının giderilmesini, yenilenmesini içeren bir programdır. bu girişim altında çevre tanzimi yapılmış, yeni iş yerleri oluşturulmuştur.

    belfast’ta gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projelerinin sonunda, özel sektörün yatırımları ve avrupa birliği’nin dönüşüm için sağladığı fonlar ile birlikte, kentin imajı yenilenmiştir.
    yenilenen kent; topluma birçok yeni iş imkânı ve kültür, sanat alanları sunmuştur.
    tüm bu önemli gelişmelerin yanı sıra, bu projeleri incelerken; toplum katılımının projelerin neresinde yer aldığını sorgulamamızda yarar vardır.

    toplum içinde mezhep çatışmalarının olduğu, siyasi sorunların sıklıkla yaşandığı bu bölgede, halkın sorunları giderilmeden, onların fikirleri alınmadan yapılan dönüşüm projeleri belki kent imajını yenilemiş olabilir, ancak, içte yaşanan sorunlar dönüşümün gidişatını yavaşlatmıştır. kentteki etnik çatışmalardan, toplumsal anlaşmazlıktan dolayı bu projelerde yerel halkın katılımına ve sorunlarının
    giderilmesine gereken önem verilememiştir. dolayısıyla, belfast’ta kentte yaşayan bireylerin sorunlarını çözüme ulaştırmak değil sadece kentin fiziki çehresini yenilemek amaçlanmıştır.

    belfast’ta gerçekleşen bu projelerde yerel halkı temsil eden gruplar yer almadığı ve toplumsalsorunların giderilmesine yönelik eylemler yapılmadığı için bu projeleri kentsel dönüşüm yerine kentsel yenileme projesi olarak adlandırmamız yerinde olacaktır. belfast’ta, toplumsal sorunlara önem veren ve toplum katılımını amaçlayan projeler üretildiği zaman gerçek bir dönüşüm sergilenmiş olacaktır.

    kaynak: “ kentsel dönüşüm ” projelerinde kullanıcı
    katılımının önemi – pangaltı örneği - mimar fatma ceylan elgin.
    yüksek lisans tezi - 2008 (sayfa 18-21)

    edit: sayfa numaraları
hesabın var mı? giriş yap