çin halk cumhuriyeti

• cin, tayvan, dunya saglik orgutu, tedros adhanom ghebreyesus ve etiyopya
  
  olaylari anlatmadan once tayvan'in konumunu bilmeyenler icin ufak bir ozet gecmek gerekiyor. tayvan cin cumhuriyeti olarak biliniyor. cin halk cumhuriyeti ise tayvan'in kendi eyaleti oldugunu savunuyor ve topraklarina katilmasini istiyor. on bes tane ufak ulke disinda tayvan'in bagimsizligini taniyan ulke yok. tayvan 1949 yilinda cin halk cumhuriyeti'nin kurulmasi ile anakaranin kendinden ayrildigini varsayar ve kendini egemen bir devlet olarak tanimlar.
  
  biliyorsunuz amerika birlesik devletleri pandemi konusunda dunya saglik orgutu'nun gec haber verdigini ve delilleri ortbas etmek icin cin ile birlikte calistigi iddalarinda bulunuyor. bu argumanini desteklemek icin ise tedros adhanom ghebreyesus'un gectigimiz ocak ayinda cin'e yapmis oldugu ziyareti gosteriyor.
  
  bu ziyareti sirasinda tedros, lider xi jinping ile bir araya geliyor, gorus alisverisinde bulunuyorlar ve sonrasinda basin toplantisinda, cin'in sureci ne kadar basarili yuruttugunu anlatiyor ve gosterdikleri seffaflikan oturu onlari tebrik ettigini dile getiriyor.
  
  tedros cin hakkinda bunlari soylerken o sirada iki tane baslica onemli gelisme yasanmaktaydi.
  
  birincisi cin'de gorevli doktorlar virusun bulasiciligi hakkinda ciddi sorunlar oldugunu dile getirdikten sonra ya kayboluyor, ya da susturuluyorlardi. hastaligi ilk kez duyurmak isteyen dr. li wenliang 30 aralik 2019 tarihinde sosyal medya grubunda meslaktaslarina yeni bir virus oldugunu soyledi ve onlari koruyucu elbise ve maske giyimeleri konusunda uyardi. yazisi hemen sansurlenmis ve bunun arkasindan cin'in kamu guvenligi departmanindan yetkilier evine gelip sessiz kalacagina dair kendisine mektup imzalatmis, uyarmislardi. o siralar cin polisinin hakkinda soylentiler yaymakla sucladigi sekiz kisiden biriydi. dr li wenliang 10 ocak tarihinde blogunda oksurmeye basladigini ve durumunun agirlastigini anlatan bir yazi paylasti. bundan on gun sonra ise 20 ocakta cin acil durum ilan etti.
  
  ikincisi ise tayvan'in durumu. ilk vaka 21 ocakta tespit edilmis ve onceden sars konusundan deneyimli olduklari icin hemen onlem almislar, zaten havalimanlarinda o zamandan kalan termal kameralari duruyormus, hastalikla mucadele ekibi kurmuslar ve cin'den gelen yolculari saglik kontrolunden gecirmeye baslamislar. ve su an dunyada ki en basarili ulkelerden biri belki de en basarilisi. sadece 440 vaka var, 6 kisi oldu ve 361 vaka kurtuldu. kaynak
  
  bunlar yasanirken dunya saglik orgutu 14 ocak tarihinde aciklama yapiyor ve "cin yetkilileri tarafindan yapilan sorusturmalarda, virusun insandan insana bulastigina dair net bir kanit bulanamadigini' belirtiyor.
  
  fakat tayvan 31 aralik tarihinde dunya saglik orgutunu bu konuda defalarca uyardigini ve insandan insana gecen bir virus kesfedildigi hakkinda onlara bilgi verdigini soyluyor. kaynak1 kaynak 2
  
  cin 24 ocakta wuhan havalimanini dis yolculuklara kapatiyor fakat bundan once yeni yil tatili baslangic tarihi olan 25 ocak tarihi icin milyonlarca cinli hem domestik hemde uluslararasi ucuslara coktan baslamis durumdaydi. 15 ocak tarihinde amerika'ya ilk giris yapan covid19 hastasi tespit ediliyor. tabiki sonradan ogreniliyor ki bu ilk yolcu degil. amerika'nin ucuslari yasaklamasina kadar gecen sure icerisinde cinden toplam 430 bin yolcu amerika'ya seyahat ediyor.
  
  tam bunlar yasanirken, cin'in kanun ve duzenden sorumlu ust duzey siyasi komisyonu "virus davalarinin kendi cikarlari disinda kasten bildirilmesini gizleyen herkesin, sonsuza kadar utanc duvarina civilendigi" konusunda halkini uyariyor.
  
  trump kendi yanlis kararlari, siyasi surekliligi icin cin'i sucluyor ve hatalarini gizlemek icin dikkat dagitmak istiyor. fakat gelismeleri takip ettigimizde pek haksiz sayilmadigini goruyoruz. trump'dan sonra avustralya ve japonya'da cin hukumetini ve dso'yu sucladi ve sorusturma acilmasini istedi. fakat o gunden bugune cin kendi topraklarinda bir sorusturma icin izin vermedi ve vermeyide dusunmuyor. (bkz: #106756723) ayrica cin kendi hakkinda sorusturma talep eden avustralya’yi ustu kapali bir bicimde tehdit etti. hatta hizini alamayip, avustralya'dan et ithalatini neredeyse yari yariya durdurdu.
  
  bu arada alman gizli servisi bnd yani bundesnachrichtendienst cin'in virusle mucadelede kuresel bir uyariyi 4 ila 6 hafta arasinda geciktirdigini bildirdi.
  
  tedros'a donecek olursak, kendisinin politik cevresi cok genis ayrica hatiri sayilir bir siyasi gecmisi var. tedros dunya saglik orgutune liderlik eden ilk afrikali. 55 yasinda bir biyalog ve immunolog. 2005-2016 yillari arasinda etiyopya'da saglik bakani ve sonrasinda disisleri bakani olarak gorev yapiyor.
  
  bu zaman araligi cin'in afrika kitasina girdigi, danismanlar gonderdigi ve yatirimlarini aktardigi yillardi. milyarlarca dolarlik krediler ve destekleyici altyapi projeleri. ve sonrasinda ucuz cin mallari ulkeye yagmaya basladi. tekstil, elektronik cihazlar, beyaz esyalar... etiyopya halki urunlerin kalitesizliginden sikayetciydi fakat baska sanslari olmadigi icin almak ve kullanmak zorundaydilar.
  
  aslinda etiyopya halkina olum gosterilip sitmayi kabul etmeleri istenmistir. avrupa somurgeleri alip hic vermez iken, cin somurgesi ise alip bir miktar vermekte ve yatirim yapmaktadir. halk ise secimini cin tarafinda kullanmistir. etiyopya'da cin hakimiyetini her kosede gorebilirsiniz. altyapi projeleri, enerji, ulastirma, madencilik... bu konuda detayli ayri bir baslik gelecek.
  
  cin etiyopya ile ozel olarak ilgileniyordu. baskent addis ababa'da afrika birligi'nin merkezini insa ettiler ve sehrin banliyo demiryolu agini kurdular.
  
  tedros gorevi suresince militarist, askeri egitimli liderlerin yonettigi baskici bir sisteme hizmet etti. ifade ozgurlugu ve insan haklari konusunda cok zayif bir hukumette gorev yapmak onu bu tip endiselere karsi bir miktar duyarsiz birakmis olabilir. neden diye soracak olursaniz, dso baskani secildikten sonra afrika'nin en kotu sohretli diktatorlerinden birinin orgutu icin iyi niyet elcisi yapma fikri baska nasil ortaya cikmis olabilir?
  
  evet tedros dso'ye secildikten sonra afrika'nin en kotu sohretli zimbabve'li diktatorlerinden biri olan robert mugabe'yi iyi niyet elcisi olarak atamak istiyor.
  
  robert mugabe anti-emperyalizmi kilif olarak kullanarak zimbabve halkina etmedigini birakmamis bir diktator. ulkeyi ekonomik ve siyasal olarak bitirmis, enflasyon o siralarda yuzde 80'lere dayanmis. 2015 yilinda ise cin'in kurulmasina on ayak oldugu ve o sirada tedros'un etiyopya dis isleri bakani olarak gorev aldigi afrika birligi'ne baskan olarak secilmistir.
  
  tabi gelen tepkiler uzerine bu teklifini geri cekiyor. dso'ye baskan secilmesini yogun siyasi baglantilarina borclu olan tedros bu surec boyunca dunya saglik orgutu icinde, cin'de ve afrika birligi'nden cok destek goruyor. dunya saglik orgutu'nun cin temsilcisi dr bernhard schwartlander surekli kendisini destekler nitelikte ve cin'in ne kadar basarili bir surec yonettigini anlatan demecler veriyor.
  
  24 milyon nufuslu ve cin'in modern yuzu diyebilecegimiz tayvan ise dunya saglik orgutu'nun 195. uyesi olmak istiyor fakat tabiki cin buna musade etmiyor. tayvan tum bu sureclerde kendi basina gercekten cok basarili bir sinav veriyor ve uzun suredir hayat normellesmeye baslamis durumda.
  
  dipnot: bu yazi komplo teorisi yada iddia icermemektedir. sadece olay orgusunu anlatmayi amaclamaktadir.
  
  kaynaklar:
  https://en.wikipedia.org/…olitical_status_of_taiwan
  https://www.spiegel.de/…96b6-4d04-a2d0-71ce27cff69c
  https://www.who.int/…e-against-coronavirus-outbreak
  https://www.wsj.com/…ning-on-virus-dies-11581019816
  https://www.dailymail.co.uk/…tralian-abattoirs.html
  https://www.cnn.com/…ronavirus-bociurkiw/index.html
  https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51370050
  https://www.axios.com/…-4641-97b8-353718a5faab.html
  https://worldaffairs.blog/…enced-by-the-government/
  https://twitter.com/who/status/1217043229427761152
  https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3904054
  https://www.ft.com/…02a-644a-11ea-a6cd-df28cc3c6a68
  https://www.thesun.co.uk/…human-transmission-china/
  https://www.cdc.gov/…l-coronavirus-travel-case.html
  https://www.scmp.com/…ad-virus-and-be-nailed-pillar
  https://en.wikipedia.org/…/china–ethiopia_relations
  https://tr.wikipedia.org/wiki/robert_mugabe
  https://qz.com/…be-goodwill-ambassador-appointment/
  https://www.bbc.com/news/world-africa-41713919
  https://www.who.int/…t-the-bill-china-cannot-afford