mukaddime

• son dönem osmanlı mimarlarından biri, bir gün islami ilimler fakültesine gelir ve sorar; kanuni zamanında akidevi tartışmalar arasında allah teala'nın sıfatları meselesi var mıydı? hocalar şaşırır, evet vardı, hem de en kallavi tartışmalardandı fakat bu nereden çıktı? mimar yanıtlar; şehzade camiini incelerken orada rast geldim.
  
  işin ehli bir insan duvara baktığı zaman alelade biri gibi taşı görmez, o taşa işlenen dönemin ruhunu görür.
  
  klasik kitaplardaki mukaddimeler de böyledir. mukaddime, dibace, girizgah, hangisini tercih ederseniz. kastettiğim gelişigüzel yazılmış bir önsöz değil elbette.
  bu girizgahlar tabiri caizse müellifin vitrinleri. kitabına girişini yazan bir müellif işin ehli ise, yazdığı o kısacık ibarede az ve öz konuşur ancak alt metin de dediğimiz, şerh ve haşiyelerle anlayabildiğimiz kinayeli ifadeler saklar meramına. bir nevi 25. kare olayı. okur da layığıyla bakarsa bu metne, basit bir önsöz değil de dönemin arkaplanını görür.
  
  mukaddime kelimesinin etimolojisine bakacak olursak öne geçmek fiili olan kademe kökünden. ordunun öncü birliğine “mukaddimetü’l-ceyş” adı verilir. buradan istiare yoluyla kitapların ve ilmî bahislerin başında yer alan önsöz, sunuş ve giriş yazılarına da mukaddime denilmiş.
  klasik kaynaklarda mukaddimenin “mukaddimetü’l-kitâb” (önsöz) ve “mukaddimetü’l-ilim” (giriş) şeklinde iki kısma ayrıldığını görürüz. mukaddimetü’l-kitâb mahiyetindeki girişlerde eserin adı, yazılış sebebi, konusu, amacı, önemi, başlıca bölümleri ve muhtevası tanıtılır, kime ithaf edildiği belirtilir, telifinde izlenen yöntemden ve karşılaşılan güçlüklerden söz edilir. mukaddimetü’l-ilimde ise telifin ait olduğu ilim dalının tanımı, konusu, amacı, yararı gibi temel bilgiler verilir. bu tür mukaddimeler bazen müstakil bir kitabın hacmi kadar kapsamlı ve detaylı olabilir.
  
  mukaddime denince ibnu salah'ın hadis ilminde dönüm noktası eseri ve ibnu haldun'un kitabı da akıllara geliyor ancak şu an onlardan bahsetmek istemiyorum. belki bilahare eklerim.