amerika birleşik devletleri

• bu ulke icin yapilan yorumlari uzun suredir takip ediyorum. siyasi ve tarihi konularda ahkam kesecek birikime sahip oldugumu dusunmedigim icin dogrudan ekonomik konulara ve gundelik yasama dair bikac kelam etmek istedim.
  
  oncelikle sunu belirterek baslayayim, 1.5 yildan fazladir abd'de yasiyorum. ilk 1 yilimda yasadiklarimi su entry'de ozetlemeye calismistim.
  
  abd icin yorum yaparken, buranin sosyal bir devlet yapisinda olmadigini ve asla olmayacagini da bilmek gerek. beklentiniz ya da ulkeleri kiyaslarken kriteriniz bu olabilir, ama abd cok kotu, insanlar ac demek icin bu arguman cok zayif. ne kadar rakamla desteklerseniz destekleyin, isin cikis noktasindaki beklenti yanlis olunca geri kalaninin da cok onemi olmuyor.
  
  kitabin ortasindan konusarak yazayim, abd ne beklerseniz onu bulabileceginiz bir ulke. kendimden ornek vereyim, buraya gelmeden once turkiye'de herkesin adini duydugu bir markanin fabrikalarindan birinde yonetici olarak calisiyordum. maddi olarak bir problemim olmasa da yasadigim hayati sorgulamaya basladigim bir donemdi. turkiye sartlarinda ortalama bir ise sahip olup, ailene ve hobilerine yeteri kadar zaman ayirabilecegin ortalama bir hayat surmek artik imkansiz oldugu icin onume cikan firsati degerlendirdim ve abd'ye geldim. beklentim bu kadar basitti yani, meslegimi yapmaya devam edip "insan" gibi yasayabilmek.
  
  abd bana bunu verdi. tek maasla, hicbir gecim derdim olmadan, emekliligim icin para biriktirebiliyorum, senede 4-6 hafta tatil yapmak icin butun masraflarimi karsilayabiliyorum, turkiye'de sahip olamayacagim bir araci satin aldim aylik taksitlerini odeyebiliyorum, satin almak istediklerimi cok da dusunmeden edinebiliyorum, hepsinden onemlisi aileme hic olmadigi kadar zaman ayirabiliyorum. evet zor sartlarda yasayan insanlar yok mu, elbette var. kimisi calisip didinmenin bos oldugunu dusunup bu yolu secmis, kimisi de yillarca mabadini devirip yatmis. ne ekerseniz onu bicersiniz, yapacak bisey yok!
  
  gordugum kadariyla, en cok dem vurulan konular saglik, emeklilik ve egitim. evet saglik ucuz degil, hele aldiginiz hizmet kalitesine gore hic ama hic ucuz degil. emeklilik sistemi dunya'nin en iyisi asla degil, ama yerin dibine gecirilecek bir durum da yok. egitim kalitesi cogu avrupa ulkesinden geride, ama eyaletlere ya da bolgelere bakarsaniz cogu cok ovulen avrupa ulkeleriyle kapisir, detaylandirayim soylemek istediklerimi.
  
  turkiye'de ya da avrupa ulkelerinde saglik hizmeti bedava diyorsaniz pesin pesin odemelerin devletler tarafindan toplandigini gozardi ediyorsunuz demektir. sizin sagliginiz ya da doktor ziyaretlerinizin sikligi nedir bakilmadan devlet el koyar paraya, siz de hastaneye gittiginizde para vermediginiz ya da az bir odeme yaptiginiz icin mutlu olursunuz. abd saglik sistemini tabii ki obamacare sonrasi icin degerlendirebilirim. eger cok siklikla hastaneye gitmiyorsaniz, gayet ucuza saglik planlari mevcut. hatta eyalete gore degismekle birlikte belli bir gelirin altindaysaniz bedavaya ya da bedavadan biraz pahali saglik sigortasi da edinebiliyorsunuz. belki de en kotu tarafi ise turkiye'deki gibi ebeveynlerden birinin sigortali olmasinin diger aile uyelerini dogrudan kapsamamasi. kendi esinizi ve cocugunuzu plana dahil ettiginiz anda sigorta primi yaklasik iki katina cikiyor.
  
  emeklilik konusunun tam karsiligi bizdeki bes, yine ne ekersen onu bicersin. sahsen 401k ile birikim yapip abd'de bir emeklilik gecirmeyi cok olasi gormuyorum. zaten amacim en fazla on sene kalip temelli donus yapmak. turkiye'deki sistemin de cok mukemmel olmadigini soylemeye gerek yok sanirim, 36 yasimda emeklilik icin yasimi beklemeye baslamistim, o kadarini soyleyeyim. gun itibariyla maasimdan kesilen paranin bana faydasi sifira yakin. emekli olacagim yasi gorur muyum, gorsem emekli olduktan sonra o para neye yeter, ben kac sene emekli maasi alirim, bir suru soru isareti. ama 401k'da biriken parami kesintileri goze alarak acil durumlarda cekip kullanabiliyorum.
  
  egitim konusunda ise en onemli fark tum ulkedeki cocuklarin ayni kriterlerle okul ozelinde degil tum ulke capinda degerlendirilmesi, tum cocuklarin ayni sistemde ogutulmesinin onune gecilmesi, farkliliklarin sahiplenilmesi. okudugu okulda birinci olan bir cocuk ulke genelinde 60 persentilde cikabilir, okulunda birinci olmasinin pratikte hic bir faydasi yok kendisine. tum okullari, ogretmenleri, okullarin ogrenci yapisini kiyaslayabileceginiz cesitli internet siteleri var, buralardan bakarak cocugunuzu gondereceginiz okulun kalitesini rahatlikla gorebiliyorsunuz. sahsen yasadigim sehri secerken bana cok faydasi oldu, cok buyuk hizmet. akademik olarak basarili olamayan cocuk yitik degil sistemde, sporun ya da sanatin farkli alanlarinda kendini gosterip burs alabilir, kariyer insaa edebilir. gecen sene sonunda gittigim bir lisede sergilenen eserleri, tamami ogrencilerden olusan koroyu gorunce agzim acik kalmisti. ayda 500-600 dolar tasarruf etmek icin daha kotu bir okul bolgesinde yasamayi da tercih edebilirsiniz tabi, yine tercih sizin.
  
  basa donersem, cok kez tekrar ettim ozur dilerim ama, baska tanim bulamiyorum, ne ararsaniz onu buluyorsunuz burada. sistemin aciklarini kullanip riski goze alan ve kendi ulkesinde ruyasinda goremeyecegi paralari kazanan insanlar tanidim. diger yanda donaniminin burada rahat yasamaya yetmeyecegini gozardi edip gelen ve her gecen gun pismanligi artan insanlar da gordum. son zamanlarda duydugumuz intihar olaylarindan bahsetmek bile istemiyorum, cok uzucu. ezcumle, abd youtube videolarinda anlatildigi gibi cennet de degil, tasvir edildigi gibi cehennem de degil. insan iliskileri, gundelik yasam, kariyer vs. ne isterseniz size onu veren kapitalist bir ulke.