para

• paranın yolculuğu nasıl oldu?
  
  cowrie kabukları ve doğadan gelen diğer eşyalar;
  
  en eski para birimlerinden bazıları doğadan gelen nesnelerdi. kayda değer bir örnek, ilk olarak m.ö. 1200'lerde para olarak kullanılan börülce kabuklarıdır. oldukça rastgele bir seçim gibi görünse de, kabukların bir dizi avantajı vardı: boyutları benzer, küçük ve dayanıklıydılar. kabukları üreten yumuşakçalar hint ve pasifik okyanuslarının kıyı sularında bulunurken, ticaretin genişlemesi bazı avrupa ülkelerinin bile cowrie kabuklarını para birimi olarak kabul etmesi anlamına geliyordu. wampum (boru şeklindeki kabuk boncuklar) şeklindeki kabuklar amerikan yerlileri tarafından para olarak kullanılmıştır. doğadan gelen bir başka para birimi de fijililer tarafından kullanılan balina dişleriydi. ve yap adası (şimdi mikronezya'nın bir parçası) halkı, sonunda para birimi haline gelen ve adanın kültürünün bir parçası olmaya devam eden kireçtaşından büyük diskler oydu.
  
  sahtecilik ;
  
  sahtecilik paranın icadına kadar uzanır. wampum bile kalpazanların hedefiydi. sahtecilik dünya çapında o kadar büyük bir sorun haline geldi ki, sert cezalar yürürlüğe kondu. yaklaşık 14. yüzyıldan kalma çin paralarında kalpazanların başlarının kesileceği uyarısı yer alıyordu ve ingiltere de kalpazanları kazığa bağlayıp yakarak cezalandırmasıyla biliniyordu. amerikan kolonilerinde de ilk kalpazanları ölüm karşılıyordu. sahteciliği önlemek için çok sayıda önlem alındı. birçok koloni için para basan bir firmanın sahibi olan ben franklin, kalpazanların sahtelerindeki hatayı düzelteceklerine inanarak pennsylvania'yı özellikle yanlış yazmıştır. günümüzde sahteciliğe karşı alınan önlemler çok daha ayrıntılıdır. örneğin, amerika birleşik devletleri'nde en çok sahtesi yapılan 20 dolarlık banknotun üzerinde kabartmalı baskı, filigran ve banknot ışığa tutulduğunda görülebilen bir güvenlik ipliği bulunmaktadır. bununla birlikte, sahteciliğe verilen cezalar gevşemiştir. amerika birleşik devletleri'nde azami hapis cezası 20 yıldır.
  
  madeni paralar;
  
  para için metal kullanımı m.ö. 2000'den önce babil'e kadar uzansa da, standartlaştırılmış ve sertifikalandırılmış sikkeler m.ö. 7. yüzyıla kadar var olmamış olabilir. birçok tarihçiye göre, bu dönemde lidya krallığı (bugünkü türkiye'de) ilk düzenlenmiş sikkeleri basmıştır. bu sikkeler kral alyattes'in hükümdarlığı sırasında (m.ö. 610-c. 560) ortaya çıkmış ve altın ile gümüşün doğal bir karışımı olan elektrumdan yapılmıştır. kabaca fasulye şeklinde olan bu sikkelerde kraliyet sembolü olan bir aslan yer alıyordu. alyattes'in oğlu kroisos (hükümdarlığı yaklaşık 560-546) krallığın para biriminde reform yaparak gümüş ve altın sikkeler bastırdı. kısa süre sonra bu tür para birimleri başka yerlerde de görülmeye başlandı.
  
  deri para;
  
  m.ö. 6. yüzyılda deri ve hayvan postu para birimine dönüştürülmeye başlandı. erken antik roma'nın bu tür para kullandığı bildirilmektedir. kartaca ve şimdiki fransa gibi bölgelerde de bulunmuştur ve rusya'nın büyük petro döneminde (ms 1682-1725) deri para kullandığına inanılmaktadır. çin imparatoru wudi (m.ö. 141-87 yılları arasında hüküm sürmüştür) kişisel beyaz geyik koleksiyonundaki derilerden para yaratmıştır. saçaklı ve özenli tasarımlarla süslüydü. artık kullanılmasa da, deri para kalıcı bir miras bırakmış olabilir: bazıları buck kelimesinin dolar için argo olarak kullanılmasına yol açtığına inanıyor.
  
  kağıt para;
  
  kağıdın yaygın olarak çin'de ortaya çıktığına inanıldığı göz önüne alındığında, bu ülkenin kağıt para birimini tanıtması uygundur. bu yeniliğin yaygın olarak imparator zhenzong döneminde (ms 997-1022) gerçekleştiği düşünülmektedir. dut ağaçlarının kabuklarından yapılıyordu (yani bir anlamda para gerçekten de ağaçta yetişiyordu).18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın başlarında kağıt para dünyanın diğer bölgelerine yayılmıştı. ancak bu paranın büyük bir kısmı geleneksel anlamda para değildi. bunun yerine, bankaların gelişiminde kilit rol oynayan senetler -belirli miktarlarda altın veya gümüş ödeme vaatleri- olarak hizmet ediyordu.
  
  altın standardı;
  
  şaşırtıcı olmayan bir şekilde, para birimi bir dizi sorunla birlikte gelir ve bunlardan biri itibari para ile ilgilidir. bu, egemen bir hükümetin "fiat "ına `(kararname`sine) göre çıkarılan ve altın ve gümüş sikkelerin aksine gerçek bir değeri olmayan para birimidir. dolayısıyla ülkeler bu tür paraları istedikleri gibi çıkarabilirler ve bazıları da çıkarmış (ve çıkarmaktadır), bu da potansiyel olarak para birimini değersiz hale getirmektedir. bu öyle bir sorun haline geldi ki, 1821 yılında o zamanlar uluslararası finansın lideri olan birleşik krallık altın standardını uygulamaya koydu. bu para sisteminde, standart para birimi genellikle sabit bir altın miktarı değerinde tutulur ve bu da hükümetlerin aşırı para basmasını önleyerek uluslararası ticarette güveni artırır. sonunda almanya, fransa ve amerika birleşik devletleri de dahil olmak üzere diğer ülkeler de altın standardını benimsedi. ancak, sistemin dezavantajları vardı. özellikle, bir ülkenin ekonomisini dünyanın geri kalanındaki depresyon veya enflasyondan izole etme kabiliyetini sınırlıyordu. büyük buhran'dan (1929-c. 1939) sonra ülkeler altın standardını yeniden düşünmeye başladı ve 1970'lere gelindiğinde altın artık para birimine bağlı değildi. o zamandan beri bir dizi aşırı hiperenflasyon vakası yaşandı. dikkate değer bir vaka 2000'li yılların başında zimbabwe'nin 100 trilyon dolar gibi yüksek bir değerde para basmasıdır ki bu para yaklaşık bir somun ekmek değerindeydi.
  
  (bkz: büyük buhran/@justin mcleod)
  
  kredi kartları;
  
  kredi çok eskiden beri var olmakla birlikte, ilk evrensel kredi kartı 1950 yılına kadar kullanılmamıştır. o yıl amerikalı ralph schneider ve frank mcnamara diners club'ı kurdu. kısa süre içinde başka kartlar da yaratıldı ve 1959'da american express plastik bir kart piyasaya sürdü. kredi kartlarında 1960'larda hesap bilgilerini tutmak için kullanılmaya başlanan manyetik şerit için ıbm'e teşekkür etmeliyiz. şerit sayesinde tüccarların kredi şirketlerinden yetki almak için telefon görüşmesi yapmasına gerek kalmadı.1990'larda, kartlara bilgileri şifrelemek için çipler yerleştirilmeye başlandı ve böylece daha da fazla güvenlik sağlandı. diğer değişiklikler hesap bakiyeleri ile ilgiliydi. başlangıçta, kredi kartı kullanıcılarının ay sonunda tüm bakiyeyi ödemeleri gerekiyordu. sonunda american express, faiz uygulanmasına rağmen tüketicilerin bakiye taşımasına izin verdi ve diğer kredi şirketleri de bunu hızla takip etti. müşteriler bu gelişmeden -belki de biraz fazla- faydalandılar. 2017 yılında amerikalı tüketiciler 1 trilyon dolar kredi kartı borcu taşıyordu.
  
  bitcoinler;
  
  bitcoin, 2009 yılında satoshi nakamoto olarak bilinen anonim bir bilgisayar programcısı veya programcı grubu tarafından oluşturulan bir dijital para sistemidir. para birimi bir merkez bankası tarafından çıkarılmaz ve düzenlenmez, ancak merkezi olmayan bir bilgisayar ağı işlemleri takip eder. bitcoin kullanıcıları anonimdir ve yalnızca dijital cüzdan kimlikleri ile tanınırlar. bitcoin'lerin değeri, hisse senetlerinin değerlenmesine benzer şekilde teklif verme yoluyla belirlenir. bitcoinler nasıl yaratılır? madencilik adı verilen bir süreçle. bu, karmaşık matematik problemlerini çözmek ve böylece işlem bloklarını doğrulamak için bilgisayarlar arasında bir yarışı içerir. kulağa kolay gibi gelse de öyle değildir. bir çözüm bulunmadan önce yaklaşık yedi trilyon deneme yapılması gerekebileceği tahmin ediliyor. sonunda kazanan bilgisayarın sahibi yeni yaratılan bitcoin'leri alır ve sistem daha güvenli hale gelir. yaratılabilecek bitcoin sayısı için üst sınır 21 milyondur ve şimdiye kadar 17 milyondan fazla bitcoin yaratılmıştır.