dışsallık

• biraz dusunursek bencillik dedigimiz sey aslinda dissalligin ta kendisidir ve herkes esasinda bir miktar dissallik olusturur. yasamak demek bir alan isgal etmek demektir o alani baskasinin kullanmasina izin vermemektir. en basitinden havayi soludugumuzda oksijen miktarini azaltiriz karbondioksit salariz, bunu hayvani bir boyutta yapmadigimiz icin kimse hop kardesim demez. ama ote yandan kapali ortamda gaz kaciran tipler dissaligin feristahini yaparlar, mesele sadece ayip olmasi degildir tabi millet niye senin gazinin kokusunu ceksin.
  
  peki nedir bunun cozumu yani birbirimizin kokusunu cekmek zorunda miyiz, cok sukur degiliz. ilk akla gelen cozum kisilerin kendi meselelerini aralarinda halletmeleridir. adama gidersin dersin ki, haci bak geldikce saliyorsun bundan sonra ben de aynisini yapacam (buna ekonomi raconunda tit for tat derler) eleman da vasat bir karakterse bununla meseleyi halletmis olursun. ama bazen salici tipler ayni zamanda yuzsuz olurlar, baskasininkinden de cok etkilenmezler onlari dislamak lazim gelir grup icinde rolunu asagilarsin boylece bertaraf edersin. boyle cozumleri coase teoremi baglaminda degerlendirebiliriz.
  
  bazen kisisel mudahaleler fayda vermez o durumda devlet buna mudahale etsin diye koparirsin yaygarayi. peki devlet ne yapar, neler yapmaz ki. en agir mudahale dogrudan kanunla bu isi yasaklamaktir. devlet der ki kullarim bundan sonra kapali ortamlarda gaz salmak yasak, salani ottururum. bu kesin cozum gibi gozukse de bunu denetlemek hem maliyetlidir hem de kisisel hayata agir bir mudahaledir. sonucta iceride duran gaz da sanci yapacaktir bazi bunyelerde, onlara zarar verecektir netekim. bu yuzden vergilendirme daha uygun bir yoldur, saldikca borcunu odeyeceksin arkadasim. bu da zaman zaman gaz saliniminin arz egrisi bilinmediginde problem cikarabilir, o yuzden en kral cozum cap and tradedir. yani devlet herkese gaz salinim izni verir, emisyonun miktari belirlenir. sonra cok salmak isteyen az isteyenden bu kagidi anlastiklari fiyat uzerinden satin alir, herkes mutlu olur atmosferdeki toplam gaz miktari da degismez.
  
  bu arada dissallik kelimesi ne spastik bir kelimedir arkadas birebir cevirecem diye ikinmislar resmen.