kadırga

• tarihte en uzun ömre sahip, hem yelken hem de kürek gücü ile hareket edebilen özellikle akdeniz ve çevresindeki medeniyetler tarafından benimsenmiş savaş gemisi çeşidi. antik yunan, roma, bizans, osmanlılar ve diğer akdeniz medeniyetleri 8 yy'dan 17. yy sonlarına kadar bu gemiyi kullanmışlardır.
  
  kadırgalar uzun ve dar, bordaları kımen su seviyesinde denebilecek kadar alçak ve hızlı gemilerdir. liman giriş-çıkışlarında, rüzgarsız havalarda ve harp manevraları sırasında kürekle, rüzgarlı havalardaki seyirlerde ise yelkenler yardımıyla hareket ederler.
  
  bir osmanlı kadırgasının iki bodoslaması arası 17. yy ortalarına kadar 41,5 metre iken, bu dönemden itibaren 42,5 metre olarak belirlenmiştir. 17. yy ortalarındaki bir kadırganın ambar ağzının eni 5,5m, kıç yüksekliği 4,5m, baş yüksekliği 2,8m, borda yüksekliği 1,5 metre idi.
  osmanlı kadırgalarının hızı hakkında ise şu bilgiler mevcuttur: katip çelebi'nin verdiği bilgiye göre, rüzgarın uygun olması halinde 500 mil olan rodos-iskenderiye arasını iki gece, hava uygun olmaz ise de kürekle üç dört gece denizde giderek katetmek mümkündü. bu da ortalama olarak yelken altında 11 deniz mili; kürek yardımı ile de 5-7 deniz mili sürate tekabul etmektedir.
  
  bir kadırgada 25 oturak, her oturağın iki tarafında birer kürek ve en arkadaki bir kürek boşluğunun mutfak için ayrıldığı dikkate alındığında her kadırgada 49 kürek bulunuyordu. sefere çıkarken her bir kadırga'ya 75 kürek verilir, 26 kürek ambarda yedek olarak tutulurdu. her bir kürek dört ya da beş kişi tarafından çekilmekte idi. bir küreği dört kişinin çekmesi halinde 196, beş kişinin çekmesi halinde ise 245 kürekçiye ihtiyaç oluyordu. kürekçiler esas itibariyle ocaklık olarak veya ücret karşılığında halktan temid edildiği gibi, esirler ve kürek cezasına çarptırılmış mahkumlardan da sağlanmakta idi. kadırga'daki kürekçilerin türk ve forsa olarak sıralanması geminin güvenliği açısından önemliydi zira sadece forsa mahkumlarından oluşan kürekçilere sahip gemilerde isyan vb. yaşanması olasıdır.
  kürekçiler nöbetleşe kürek çekme düzenine sahiptirler. normal şartlarda iki saat baş bodoslama ile ilk direk arası kürekler çalışırken, diğer iki saatte ilk direkten itibaren geminin kıçına kadar olan kürekler çalışmaktadır. olağanüstü şartlarda kadırga'nın hızlanması gerektiğinde ise tüm kürekler çalışırdı.
  
  gemide savaşçı olarak tımarlı sipahiler, yeniçeriler, cebeci ve topçular bulunmaktaydı. savaşçılar, kadırganın iki küreği arasında bulunan manka denilen boşlukta dururdu. geminin kumanda işleri ise kıç güvertesinde bulunan nispeten korunmuş bölgeden yürütülmekteydi. 17.yy'da ortalama olarak bir kadırga'da 100 savaşçı, 196 kürekçi, 20 halatçı, 2 dümenci, 1 yelkenci, 2 gumi, 2 kürek yapıcı, 2 kalafatçı, 2 neccar ve 1 reis(kaptan) olmakla beraber 328 kişilik bir mevcuda sahipti.
  gemide asker barındıracak kamara ve benzeri özel yerler bulunmadığından tüm personel gece gündüz güvertede durmak zorunda idi. bu personeli hava şartlarından korumak için güverte üstüne yelken bezinden iki parçalı bir tente gerilirdi. yağmurlu havada iki parçalı tente birbiri üzerine çekilerek kullanılırdı. kıç güvertede bulunan çadır bölümü için ise kalın, yünlü bir kumaş kullanılmaktaydı. seyrüsefer ekipmanı olarak deri üzerine el yazması (portolan) haritalan ve pusula kullanılmaktaydı.
  
  bir adet kumanya ambarına sahip gemide bir baş ve iki yan top bulunmaktaydı. toplara uygun 200 gülle ve yaklaşık 1700 kg barut yüklü gemiler; içerilerinde bulunan savaşçıların kullandığı yay ve ok ile tüfek gibi silahlardan da faydalanmışlardır. pruva bordası ilave takviyeli olan gemiler, baş taraflarında bulunan iki mahmuz ile düşman gemilerini bordalarını parçalardı. temel savaş prensibi olarak düşman gemisini batırmaktan ziyade yaklaşıp bordalamak ve asker savaşı ile mürettebat ve yüküyle beraber ele geçirmeye uygundur.
  
  kadırga'nın osmanlı donanmasında bunca uzun zaman hizmet vermesinde aslen bir korsan olan barbaros hayreddin'in rolü büyüktür. akdeniz'in iklim şartlarına göre ve korsanlığın asıl gayesi olan karşı gemiye zarar vermeden ele geçirme savaşı üzerine en iyi gemi olan kadırga'nın hayreddin tarafından tutulmuş olması normaldir.
  kadırgalar ile kalyonlar arasındaki ilk önemli çatışma preveze deniz savaşında yaşanmış, barbaros'un taktik başarısı sayesinde kadırga'nın zaferiyle sonuçlanmıştır. teknolojik gelişmeler sayesinde zaman içerisinde kalyonlar kadırgayı yakalamış ve geçmiştir.
  
  bir kadırganın maliyeti, kereste, çivi, üstübü, zift, katran gibi malzemelerin yanında marangoz, bıçkıcı ve demirci gibi zanaatkarların ücretlerinden oluşurdu. donanım fiyatı dahil edilmeden bir kadırga 236.500 akçeye mal olmaktaydı.
  bu da benim bir hesabımla 1970 duka'ya tekabul etmektedir. bir duka 3,5 gram altından oluşur ise ve 1 gram altın 40 usd der isek; yaklaşık hesapla 300.000 dolar gibi bir meblağ buluruz.