fransız ihtilali

• 18.yy. dünyasında monarşilerin korkulu rüyasını körükleyen devrimdir. tarihsel olarak faydalı olmuş mudur olmamış mıdır tartışılır.
  
  fransız ihtilali konuşulurken bu ihtilali hızlandıran 14.louis'den bahsetmeden olmaz. bilinenin aksine başarılı değildir. uzun saltanatı süresince harcamalar dengesini hiç tutturamamış öldüğünde ülkesini borca batmış bir şekilde bırakmıştır. yaptırdığı kanalizasyon sistemi olmayan versailles sarayı için aldığı borçlar, maliyenin batmasına sebep olmuştur. öldüğünde 3 milyar libre borç bırakmış buna karşılık gelirler 145 milyon librede kalmıştır. (bu gelirler borcun sadece faizini ödemeye yetiyordu) 1715 de öldüğünde idareyi orleans dükü philippe ıı devralmış ve 1723'e kadar naiplik yapmıştır. 14.louis devrinde yapılan aşırı harcamalar ve zevk düşkünlüğü zaten fakir köylüde ve burjuvada oluşan zalim kral anlayışını pekiştirmiş, yüzyıllardır sefalet içinde olan halkın monarşiye karşı hepten kaynamasını hızlandırmıştır.
  
  1789 ihtilalini hazırlayan en büyük sebeplerden biri de mississippi projesidir. iyice fakirleşen halk kısa sürede zengin olma vaadiyle götündeki donu da kaptırmıştır. john law, 1716 yılında paris'te "genel banka" adında (daha sonra "kraliyet bankası" adını almıştır), devlet ayrıcalıklarından yararlanan özel bir para basma bankası ve bir yıl sonra mississippi şirketi'ni kurdu. bu banka altın karşılığı düşük olan kâğıt para çıkarmış ve bu yüzden çok büyük borsa spekülasyonlarına elverişli bir alan yaratmıştır. 1717 yılının ağustos ayında her biri 500 librelik 200.000 hisseye sahip bir şirketti. arkasına aldığı devlet desteği ile artık neredeyse madeni paradan daha değerli olan mississippi hisseleri her gün roket gibi artmaya başladı öyle ki 1717 de 500 libreden başlayan hisse başına değer 10.000 libreye kadar çıktı. law artık pariste tanrı gibi görülüyordu ta ki bu balon patlayana kadar. maliye felsefesinden anlamayan naib ve hisselerinin değerin sürekli artmasının büyüsüne kapılan law, 500 milyon kağıt daha satışa çıkardı. bu balonun patlayacağına çok önceden farkına varan brokerlar değerli metalleri at arabalarıyla üstüne tezek yığarak gizlice fransa dışına çıkartmaya başlamış ve bu olay piyasada adeta madeni para krizine yol açtı. bu olayın önünü almak için aptalca yasalar çıktı bunlardan biri 500 librenin üstünde madeni para tutmak yasal olmamasıydı bu halkı daha da öfkelendirdi. mississippi hisseleri almak için birbirini parçalayan soylular şimdi satmak için birbirlerini eziyorlardı bu arbedelerde 15 kişini ezilerek öldüğü kayıtlara geçmiştir. zengin olmak için bu işe girenler artık ellerinde ne varsa kaybetmişlerdi. law artık sokakta gezemez hale gelince fransayı terk etmek zorunda kaldı ve venediğe kaçtı 1729'da da orada öldü. 1723'de kral naibi philippe ıı de hayatını kaybetti. raporlara göre 1721 ylında fransanın borcu 3,1 milyar libreye çıkmıştı. işte bu ve bunun gibi finansal krizler sokak olaylarını tetiklemiş, aristokrasinin kendini beğenmişliği ileriyi göremeyecek kadar salak oluşları sebebiyle köklü monarşinin giyotinle kafası kesilmiştir.
  
  bu konu hakkında yazılan bir şiir olayı çok net özetler:
  
  " pazartesi hisse aldım;
  salı milyon kazandım;
  çarşamba hesaplarımı düzelttim;
  perşembe hizmetkarlar edindim;
  cuma bana vız gelir;
  cumartesi hastanedeyim."
  
  edit: birtakım imlâ düzeltmeleri