attila

• bati roma imparatorunun, evli kiz kardesi bir gun yatakta hizmetcisiyle basiliyor. hizmetci tabii aninda nanay, imparator kizi da harcayacakken annesi araya giriyor, yapma etme filan deyip kizi hapsediyorlar rapunzel misali. kiz cok kizgin, yuzugunu de saklamis, ayarladigi bir hizmetcisi araciligiyla attilaya yuzugu gonderiyor, gel beni kurtar diyerek. attila tabii bildigin abazanin krali ahaha saka ulen. adamin bati romanin gaullarina (fransa civari, merkez camiden saga donunce) saldirmak icin tam da bekledigi firsat bu, o yuzden kizin mektubunu evlenme teklifi olarak yorumluyor ve cok mutevazi bir insan oldugundan, baslik parasi ^* olarak imparatordan bati roma imparatorlugunun yarisini istiyor (baslik parasini kiz tarafi oduyor). imparator delleniyor tabii, keske oldurseydim kizi diyor, attilaya da kizin teklifinin gecersiz oldugunu filan soyluyor ama nafile.
  
  simdi buraya kadar zaten super, pembe dizi gibi. ama heyecan daha da artiyor cunku aslinda bati romanin pratikte bir numarali adami imparator degil, bir general, adi da flavius aetius. tabii ya, bizim emmioglu aetius, attilanin cocukluk arkadasi olan. tatataaaam.
  
  simdi aetius da piskin herifin teki oldugu icin, daha uc bes sene once hunlari kullanip analarini belledigi gothlardan yardim istiyor ve hatta bizzat savastigi vizigot krali theodoric efendiyle bir oluyor, hunlarin karsisina cikiyor. tabii hunlar bu arada bugunku almanyanin, fransanin altini ustune getirmisler ama en sonunda bugunku parisin guneyinde acik arazide iki hayvani ordu karsilasiyor. aetius en zayif birliklerini ortaya yerlestiriyor kacamasinlar diye. bir yanda kendi komutasi, diger yanda da theodoric var. hunlar her zamanki gibi epey bir ok atisi yapiyorlar voleler halinde.
  
  burada bir parantez acalim, meger oyle mal gibi ok atip bakmiyorlarmis, sonucta kalkani cekersin korunursun. onun yerine bir grup ayni anda yuksek acili atis yapip savunmanin kalkanlarini kaldirmalarini saglarken diger bir grup da bombesiz, yatay ok atislariyla acilan bosluklardan on sirada duran adamlari sisliyor. yani bundan kurtulmanin tek yolu piyadelerin got gote yapisip, ondekilerin kalkanlarini yere dayamalari, arkadakilerin de ustlerini kapamalari. ama bu sefer de piyadeler statik kaliyorlar, atli hun okculari istedikleri gibi hareket edip savas alanini secebiliyorlar.
  
  neyse, aetiusun ortadaki zayif birlikleri kacmiyorlar ama hunlar tarafindan geriye puskurtuluyorlar. bu aslinda aetiusun bir taktigi olabilir cunku hunlar ortadaki birliklerini yeteirnce geriye puskurttuklerinde, aetiusun saglam iki kolonunun arasinda kalmis oluyorlar, koordine bir atakla puskurtuluyorlar. savas alanindaki tarihciler, 5 saat icinde 160 bin kisinin oldugunu soyluyorlar. tabii zamane antik yunan tarihcileri bir ara gelen perslerin sayisini bir milyon olarak vermislerdi, yani pek guven olmaz ama bircok degisik kaynak bu savasi (chalons savasiymis ismi) gorup gorebilecekleri en buyuk savas olarak tanimlamissa vardir bir bildikleri.
  
  aslinda savasin sonucu beraberlik sayilir cunku attilanin ordusu dagilmiyor, sadece macaristana geri cekiliyor. burada da aetius'un avantajini degerlendiremeyip, kacan hunlarin arasina suvarileri surerek onlari bicmemesi elestiriliyor. ama aetius akilli adam, gunu gelir bu hunlari su yanimdaki vizigotlara karsi kullanmak zorunda kalabilirim diyerek tamamen yoketmiyor. bu arada goth krali theodoric, savas sirasinda mefta. hiyarin teki mizagiyla adami atindan deviriyor, o da geriden gelen kendi suvarilerinin altinda ezilerek oluyor.
  
  aetius durumun farkinda olmasina ragmen, attilanin agzina sictim edasiyla romada kendi propagandasini yapiyor, tarihe de bir miktar oyle geciyor olay. attila ise cikabilecek karisikliklara karsi, fazla vakit gecirmeden hemen bir sene sonra bir saldiri daha duzenliyor. hem de bu sefer italyanin kendisine. bu arada roma moma diyoruz ama roma artik eskisi kadar sahane bir sehir degil, zaten 410 da mi ne gothlarin krali alaric gelip yagmalamis romayi (ki alaric de ayni attila gibi cocukken romada kalmis exchange programiyla, cigerlerini biliyor), ahi gitmis vahi kalmis, hukumet de ravennada takiliyor o gunlerden beri. bir papa var roma'da ama romanin papaligi da zamaninin dort bes hristiyan otorite merkezinden biri ve en guclusu bile degil.
  
  neyse, aetius bu sefer bir ordu toparlayamiyor, attilanin bu kadar cabuk geri gelecegini hesaplayamamis. isgal italyada oldugundan gothlar da pek orali olmuyorlar. attila bircok sehirden sonra, ortaliktaki en zengin sehir olan aquileia'ya gidiyor, orayi oyle bir yagmaliyor ve yikiyor ki koca sehir bir daha yeniden yapilmiyor. sehrin katedralinden geriye sadece butun kilise tabanini olusturan yerdeki mosaikler kalmis, eski donemlerin en buyuk mozaik alani. bagis yapmis butun ileri gelenlerin portreleri var mosaiklerde. adam orayi yikinca, 1500 sene boyunca yikintilar arasinda kalmis bu eserler. sehirden kacabilenler ise venediki kuruyorlar, bu da boyle bir ayrinti.
  
  imparator 40 sene onceki kacisi tersine cevirerek, ravennadan romaya kaciyor ama bu arada attilanin ordusu roma elcileriyle gorusmeyi kabul ediyor. aetius, bir sivil gondermeyi uygun bularak bizzat papayi yolluyor. papa da allem ediyor kallem ediyor, attilayi altina boguyor ve onu geri donduruyor. kis bastirdigi, aclik ve salgin hastalik arttigi ve 690 kiloluk altini alin kiciniza sokun diyerek harac odemeyi reddeden yeni dogu roma imparatoru marcianin balkanlara ordu yollamasi yuzunden attila geri donuyor tabii, papanin kara kasina kara gozune degil. ve dondugu zaman da evlendigi gece resmi hikayeye gore asiri ickinin neden oldugu agir bir kanamada uyurken boguluyor, baska hikayelere goreyse marcian'in ajanlarinin suikastine kurban gidiyor. fakat olmeden onceki o son geri cekilmesiyle istemeden de olsa tarihi degistiriyor cunku papa, attilayi kendisinin durdugu yonunde propaganda yapiyor ve tanrinin gercek temsilcisinin romadaki papalik oldugunu kanitlayarak otoritesini guclendiriyor, hristiyanligin merkezi olma yoluna giriyor.
  
  attila olur olmez devletinin paylasiminda sorun cikiyor ve 3 sene sonra gothlarin zaferiyle hunlar tarih sahnesinden siliniyorlar. "imparatorlugun" sacma sapan yapisi da bu sekilde ortaya cikiyor zaten, ornegin osmanli 1402'de timura yenildigi zaman (yildirim beyazit esir alinip altin kafeslerde gezdirilmis denir) dahi idari yapi saglam kalmis, 50 sene icinde eskisinden de kuvvetli bir hale gelmisti. perslerde de ornegin idari yapi bile yikilsa kultur cok etkin ve ustun oldugu icin gelenler asimile oluyorlardi. oysa bir kisinin ganimet ve zafer sozunun cevresinde alelacele toplanmis yamali bohca imparatorluklari, timur olsun, cengiz han olsun, attila olsun, o kisi olur olmez dagilip gittiler (gerci timurun olayi biraz daha farkli). tanrinin kirbaci attila diye oykunup turk yapiverdigimiz attilayi ve hunlari dusunurken, isin bu kismi da akillarda kalsin.