hürjet

• ilk motor çalıştırma faaliyetini başarı ile tamamlayan ilk yerli jet motorlu uçağımız.
  
  motor çalıştırdığı anlar buradan görülebilir.
  
  özgün bir platformda jet motoru entegrasyonu ve çalıştırma faaliyeti türk havacılık tarihinde bir ilk, bu yüzden de aslında tarihi bir an. önümüzdeki yıllarda da hürjet’in ülkemize ve silahlı kuvvetlerimize büyük katkıları olacağını düşünüyorum.
  
  tüm emeği geçenlere tebrik ve teşekkürler.
• aynı konu hakkında iki gündür üçüncü kez entri girmek zorunda kalıyorum.
  
  1. mesele şu. daha önceki entrilerime bakacak olursanız yerli askeri teknolojileri eleştirmenin bir sorun olduğunu ifade etmemiştim. burada önemli olan eleştirinin gerçekten tutarlı olması. yani hürkuş için "bu devirde pırpırlı uçak mı geliştirilir amq" yazan sözlük yazarları okudu bu gözler.
  
  2. mesele internetten askeri teknoloji sayfalarını hatim edip teknik bir fikir edinmekle insanları ikna etmek zaten mümkün değil. öncelikle yaptığın eleştirinin bir tutarlılığı olacak. mesele 50-60 yıl önceki projeler ile şimdiki projeleri mukayese etmek zaten saçmalık.
  
  kişisel bir örnek vereyim. 10 yıl önce mobil yazılımcı olmak bugüne göre çok daha kolaydı. çünkü kullanıcılar veya proje sahiplerinin mobil uygulamada bekledikleri şeyler çok sınırlıydı. az bir donanıma sahip yazılımcı talepleri kolay bir şekilde gerçekleştirebiliyordu. bugün ben mobil yazılımcı olacağım diyen arkadaşın işi çok daha zor. çünkü kullanıcıların talepleri çok arttı. aynı zamanda sektöründe deneyimli yazılımcı sayısı çok fazla. yani rekabet çok zor. bu yüzden bir yazılımcının kendi rüştünü ispat etmesi için çok daha kallavi yollardan uzun süre geçirerek ilerlemesi gerekiyor.
  
  türkiye'de jet uçağı üretimi alanında işlerin aksamasına sebep olan husus yukarıda bahsettiğim mobil yazılımcı örneğidir. bugün hürjet gibi bir projeye başlamak 50 yıl önce jet uçağı projesine başlamaktan çok daha zor. hele hele o dönem havacılık alanında süper star gibi gezinen japon, alman, macaristan, çekya gibi üreticilerin bugün esamesi okunmuyorken bugün böyle işlere kalkışmanın önemini daha iyi vurgulamamız gerekiyor. aşağıdaki linkte daha önce bu kulvarda üretim yapan ülkelerin listesini görebilirsiniz.
  
  saldırı uçakları listesi
  savaş uçakları listesi
  
  3. mesela kritik ekipmanların üretimi konusu. hepimiz biliyoruz ki bu hususta hiç bir ülkeye bağımlı olmadan üretim yapabilecek sadece iki tane ekol var. biri abd havacılık sanayisi, ikincisi de rus havacılık sanayisi. bence rusya ihracatını geliştiremezse bu özelliğini de kaybedecek. fakat bu farklı bir konu daha sonra uzun uzun konuşacağız.
  
  isveçli saab, fransız dassault, ingiliz tornado ne kadar dışa bağımlı bir şekilde üretim yapıyor biraz inceleyip görmek daha sonra yerli platform üreticilerimizi eleştirmek lazım.
  
  havacılık motorlarının çok fazla türevleri ve özellikleri var. hepsi için ayrı ayrı deneyim gerekiyor. mesela bir örnek vereyim. bizim atak ve gökbey helikopterleri için kullandığımız 1988 yılında geliştirilmeye başlanan abd&ingiliz ortak yapımı lhtec t800 motoru var. aşağıdaki linkte bakarsan kaç farklı ürün için modifiye edilmiş ve kullanılmış. bizim geliştirdiğimiz ts1400 motoru aynı işi görecek ancak sırf yerli motorla uçsun diye platformun üretim süresini 7-8 yıl kadar uzatmak ne kadar mantıklı.
  
  lhtec t800 - wikipedia
  
  demek ki havacılık yan sanayisinin gelişmesi için önce ekipmanların kullanılacağı platformların üretilmesi şart. bugün tusaş, tei ve diğer havacılık şirketleri boeing, airbus, lockheed martin, skorsky gibi şirketlere ekipman veya yazılım üretmek için kuruldu. fakat daha kritik parçaların üretimi için kesinlikle platform üreticisi olmamız gerekiyor.
  
  4. mesele "milliyetçi olduğumuz için eleştirileri hazmedemiyoruz" gibi bir algının oluşması. gerçekten eleştirilecek bir taraf varsa bunu hep beraber dile getirelim. fakat son yıllarda geliştirilen platformların kalitesi ve sağladığı faydadan dolayı zevk almamız gerekirken resmin sadece küçücük bir kısmında görülen kusurlar için keyfimizi kaçırmamız ve insanlara ümitsizilik aşılamamız doğru mudur? eleştirilerin hepsini genelde teker teker okuyorum. fakat çoğu yorumlar eleştirmekten ziyade yerli sektörü itibarsızlaştırmak üzerine. işte art niyet dediğim şey budur. çünkü sen bilgi veya fikrini paylaşmıyorsun. vandalizm yaparak kendini tatmin etmeye çalışıyorsun.
  
  5. mesela ülke insanımızda bulunan aşırı özgüven eksikliği. "yok efendim biz yapamayız, biz edemeyiz, biz şöyleyiz böyleyiz." vs. vs. bu tarz yorumlardan gerçekten gına geldi. fakat şunu anlamak lazım ki bir ülkenin üretim kapasitesini ülkenin politik durumuyla izah etmek mümkün değil. misal isviçre'nin uzaya insanlı araç gönderme kabiliyeti yok. rusya bunu 50-60 yıldır yapıyor. şimdi sizin gözünüzde hangi ülke daha gelişmiş? bunu düşünerek karar verelim.
  
  6. mesele türkiye'nin diplomatik arenada başarısız bir ülke olduğunu düşünmek.sizlerde biliyorsunuz ki tarihsel çatışmalar nedeniyle türkiye diplomasi tarafında mayın tarlasında yürür gibi faaliyet yürütmek zorunda. misal kıbrıs barış sürecinde bm tasarısını sonuna kadar kabul edip ab tarafından sırt çevrilen bir türk tarafı, bir de huysuz bir çocuk gibi tüm tavizleri reddedip masayı yıkan rum tarafının ab üyeliğine alınarak ödüllendirilmesi vakası var.
  
  tarihimizde yaşanan bunca çatışmalara rağmen türk teknoloji şirketleri küresel bir çok üreticiden ciddi işler almış. yeri gelmiş kendi ürettiği platformlar için parça tedariği sağlamış. bazen de silah ve ekipman tedariğinde büyük ambargolara tabi tutulmuş. ancak sizlerde biliyorsunuz ki bu durumlarda hiç bir zaman ağlayıp sızlamamışız. kıbrıs ambargosundan sonra aselsan gibi şirketler kurmuşuz, kendi göbek bağımızı kendimiz keser hale gelmişiz.
  
  neyse. entrimi 1978 yılında abd ambargosu altında bbc'ye ropörtaj veren rahmetli ecevit'in videosuyla son verelim. belki geçmiş konuları okuyup izlemek bizlere gelecek hakkıdna biraz fikir verir.
  
  youtube
• hakkında şaka gibi girdilerin olduğu jet eğitim uçağıdır. en başından tai'nin kai çakmasını olduğunu ima etmek bile başlı başına komedi. ''aerospace industry'' kısatlmasının pantentini de koreliler mi almış? mesela israil iai için kore'ye telif falan mı ödemiş? tai kuruluş 1984- kai kuruluşu 1999... bundan sonra arkadaşın verdiği bilgilerin doğrulunu düşünün artık.
  
  https://www.koreaaero.com/en/company/history.aspx
  https://www.tusas.com/kurumsal/hakkimizda
  
  t-129, k9, black panter gibi projeler zaten resmi olarak yapılan, milyonlarca dolarlık anlaşmaların olduğu projeler... peki kt-1 ve fa-50 mevzusu neye göre söyleniyor? tamamen uçakların tipine göre... kaynak var mı ? elbette yok. kaynak gösterilir, adamlardan teknoloji transferi aldık falan denirse editlerim zaten. ama bilinen hiçbir kaynakta böyle bir duyum vs yok. tamamen atmasyon şu aşamada. zaten t-50 uçağı, kore'nin tamamen tek başına geliştirdiği bir uçak da değil. f16'nın ufak versiyonu bir alet. (gayet doğal ortak geliştirmede sorun yok)
  
  kf-21 ne zaman uçtu ne zaman envantere girdi de mmu için teknoloji transferi yapacak adamlar? üstelik iki uçak birbirinden çok çok farklıyken. kf-21 dahili podu, silah istasyonu dahi olmayan f18 boyutlarında bir uçak olarak geliştirildi. motoru bile f18 motoru. yani hürjetin motorlarından iki adet kullanacak diyelim. t-50 de nasilsa kf21'de de abd çok etkin bir teknoloji sağlayıcısı konumunda. kore gelişmiş teknolojiye sahip bir ülke bile bu konuda abd'ye mahkum şuan için... mmu ise f16 motorundan daha güçlü olması beklenen iki adet motor kullanacak. boyutları daha büyük, f15-f22 boyutlarında bir uçak olarak düşünülüyor. ilk versiyonlarında bile gövde içi silah istasyonu var. vs vs ... kf-21 hava kuvvetleri isterlerini karşılasa belki ortak falan olunurdu ama bakalım da kore'nin böyle bir isteği var mıydı? adamlar parasıyla projeye ortak olan endonezya'ya bile teknoloji transferine yanaşmadılar , küçük ortak olarak aldılar projeye. 4.5 nesil versiyonunu verecekler.
  
  burası ekşi sözlük atış serbest.
• seçim yatırımıdır, odur budur bilmem. ama bir uçak maiden flight'ı son derece yetkin, normal bir pilottan yüzlerce saat fazla uçuşu olan test pilotları ile yapar. bu pilotlar da test sırasında geri bildirimlerde bulunacaktır.
  
  f-4 de f-16 da, f-14 de, f-15 de , mig-29'da su-27 de düşmüştür test uçuşları sırasında. bundan doğal bir şey de yoktur. test pilotu uçağın düşeceğini, dönüşün olmadığına anladığı zaman atlar zaten uçaktan, belki tek dikkat ettiği şey uçağın bir yerleşim bölgesine düşmemesidir.
  
  o yüzden, bırakın insanlara facia falan demeyi, ülkenin çabasını alkışlamak, destek olmak muhalifliğe zeval getirmez. muhalifliğe zeval getirecek olan şey, nuri demirağa, vecihi hürkuş'a yapılanları onaylamaktır aslında, bunu anladığınız gün ülke koşar adım ileriye gidecektir zaten.
• hükümet vs muhalefet tatavasını ile ilgilenmiyorum.
  
  hürjet'in f-16'dan 1.5 metre daha kısa ve 1 metre kadar daha az kanat açıklığına rağmen, f-16'lardan çok daha hafif (3 te 1'i gibi) bir uçak. bunun büyük bir kısmının motor ağırlık farkından ileri geldiğini tahmin ediyorum.
  
  kanat alanı ise 25 m2 ile f-16'ya çok yakın. yani çok bir büyük bir lift oluşturuyor. demek kanat mukavemeti yeterli ise devasa muhimmatlar takılabilecek silahlı versiyona.
  
  çok optimal bir tasarım, acaba ge-110 benzeri bir motor takılsa, ve hatta canard ile desteklense, hürjet kendi lightweight fighter'ımız olabilir mi? zira tfx çok pahalı birşey olacak belli. tabi bunun için uçağın biraz uzatılması lazım, ya da benzer çap ve uzunlukta f-404'den daha güçlü f-414 gibi bir motor ile başka birşeye evrilebilir mi?
• savunma sanayi başkanlığı başkanı ismail demir tarafından "uçak gemilerine inip kalkabilecek, hatta dikey iniş kalkış yapabilecek bir modeli tusaş ile görüştük" şeklinde beyanat verilen uçak.
  
  daha tecrübe modeli ortaya çıkmadı, silahlı modeli yapılmadı, onu uçuracak gemi tasarlanıp, kızağa konmadı ancak harrier gibi uçacak bir hale getirmeyi hedefliyorlar.
  
  sayın demir bilgili biri olabilir ancak son haftalarda çıktığı televizyon programlarında yapılan çalışmaların ciddiyetini zedeleyecek şekilde iddialı "onu da yaparız, bunu da yaparız" sarf ediyor.
  
  eğer siyasi propaganda amacılya, oyunda her tuşa basan oyuncular gibi her şeyi yapıyoruz lafları ile dolaşırsa binlerce kişinin emeğinin değerini sıfırlayacak.
• bazı hatalı yorumlar var. hürjet, jet eğitim ve
  hafif taarruz/savaş uçağıdır. projede üç ana model geliştirilecektir.
  
  bunlardan birincisi jet eğitim uçağıdır. kuvvetteki t-38'lerin yerini alması hedeflenmektedir.
  
  ikincisi hafif taarruz/savaş uçağıdır. hürjet'in üzerinde bomba ve füze salanı takılabilecek altı nokta bulunuyor. bu sayede yerli yabancı pek çok mühimmatı üzerinde taşıyabilecek. f-16'lara göre taşıma kapasitesi düşük (f-16: 7.5 ton/ hürjet:2,7 ton ) olmakla birlikte operasyon yapan askeri birliklere hava desteği vermek için fazlasıyla yeterli.
  
  üçüncüsü ise gösteri uçağıdır. şu anda türk yıldızları tarafından kullanılan ve artık yaşlarını alan f-5 uçaklarının yerini alması planlanıyor. bu modeller standart modellerin akrobasi uçuşları için elden geçirilmiş halleri olacak.
• eğer 1-2 yıl içerisinde aesa radar, gökdoğan ve bozdoğan füzeleri ve hatta yerli ramjet hava-hava füzesi ile uçabilirse, elimizdeki f-16'lardan daha yetenekli bir platform olacaktır.
  
  şimdi kesinlikle hadi oradan diyecekler olacaktır. f-16 itiş gücü - ağırlık oranı, 9 adet silah pylonu ile çok başarılı bir uçak orası doğru, fakat;
  
  block-30'ları özgür projesi ile kendi mühimmatlarımız ve aesa radarımız ile donatırken, eldeki block 40 ve block 50 ve 50(+)'lari, block 70 standardına çıkarmaya çalışıp, 40 adet de yeni f-16 almaya çalışıyoruz.
  
  özgür projesi sonucunda eldeki eski f-16'lar çok iyi bir aviyonik suite ve geliştirilmiş harika muhimmatları atabilir duruma gelecekken, daha yeni blocklarda ise kendi mühimmatlarımız umarım sorun olmaz.
  
  hürjet ise tahminimce f-16 block 50'lerin yaklaşık 19 tonluk max take off weight'inin yaklaşık %50-55 gibi bir max take off weight (10 ton civarı) olacaktır.
  
  itiş gücünün dry (%35 daha az itiş gücü) ve afterburner (%40 daha az itiş gücü) olduğunu düşünürsek hürjet'in yaklaşık tırmanma performansının f-4 civarında olacağını, yanal dönüş hızının ise çok daha iyi olacağını düşünüyorum. totalde ise yaklaşık jf-17 gibi bir şey olacaktır.
  
  bu şartlar altında, tamamıyla hava-hava füzeleri (hele bir de ramjet olursa envanterde) ile donatılmış aesa radarlı bir hürjet'in (tek kişilik versiyonda olursa daha iyi bir thrust-weight ratio da olur) önleme görevlerinde dahi kullanılabileceğini düşünüyorum.
• prototip modelinin montaj hattından görüntüler paylaşılmış olan milli jet eğitim uçağı projesi.
  
  aslında yazmayacaktım ama yukarıda ilk uçuşunu umarım pilotsuz yapar yazan yazarı görünce dayanamadım. galiba bu uçağı iha ile karıştırmış.
  
  bütün uçaklar test uçuşlarını -buna ilk uçuşları da dahil- özel eğitimli test pilotları ile yapar. (bkz: test pilotu) buyrun hürkuş'un ilk uçuşu, kokpitte test pilotu murat özpala var.
  
  gelelim hürjet'e. motoru t-7a red hawk uçağında da kullanılan ge f404. güvenilir bir motor. uçakta gördüğüm kadarıyla martin baker mk-16 sandalyesi var.
  
  üretilen parçalar bir araya getirilip montajı yapıldıktan sonra uçağa motor takılacak. bundan sonra sistemlerin (yakıt, hidrolik, elektrik, uçuş kontrol yüzeyleri vs) ayrı ayrı ve birlikte çalışması test edilecek. bu süreçler sorunsuz geçilirse taksi testleri ve ardından ilk uçuş yapılacak.
  
  verilen proje takvimlerini iddialı bulduğumu ifade etmiştim. ancak uçakta dijital ikiz teknolojisinin kullanılıyor olması süreci hızlandıran bir faktör. umarım bütün test süreçleri problemsiz ve başarıyla atlatılır, hürjet uçağımız hava kuvvetlerimizin uçuş eğitimindeki yerini alır.
  
  mühendislerimizin emeklerine sağlık...
  
  (içimizdeki irlandalılar ağlayarak günlüklerine yazabilir.)
  
  edit: hede ve imla.
  
  videoda verilen bilgiye göre hürjet'in ön gövdesi ile fırlatma sandalyesi testleri^* yapılacakmış. tübitak sage'nin geçtiğimiz günlerde hizmete aldığı habraş tesislerinde bu testlerin yapılacağını değerlendiriyorum. örnek testi gösteren video.
  
  tusaş, malezya'daki fuara türk yıldızları'nın renklerinde bir maketini götürmüş. türk yıldızları da hürjet ile uçacak.görsel
• onemli olan teknolojiyi bir noktada yakalamak... sonrası ise çorap söküğü misalidir. gelisir, gelistirilir. neticede bu daha bebek adimlaridır. "bebek " adimini atti bir kere bundan sonra çekmeceleri kariştiracak , saga sola koşusturacak belki kafasini gözünü vuracak ama muhakkak ögrenmeye ve gelişmeye devam edecek.
  vatana millete hayırlı olsun, emegi gecen kim varsa hepsinden allah razi olsun.