kararmış çömlek

• yannis ritsos'un lemnos adası'ndaki siyasal tutuklular toplama kampında (kontapouli) aralık 1948-şubat 1949 arasında yazdığı, türkçeye herkül milas ve özdemir ince tarafından büyük bir başarıyla çevrilen şiir ki kanımca dünya yüzünde yazılmış en güzel şiirlerden biridir, en azından türkçedeki çeviri şiirler klasmanında ilk 10'un üst sıralarındadır. yalnızca toplama kampındaki gündelik yaşam ve oradaki bir komünistin bireysel ve siyasal duygulanışları konusunda değil sanat ve şiir hakkında da çok şey söyler.
  
  kararmış çömlek
  
  çok uzaktı geldiğimiz yol. kardeşim, çok uzak.
  ağırdı, çok ağırdı bileklerde kelepçeler. akşamları
  sallayıp başını "vakit geçti" deyince küçük lamba
  dünyanın tarihini okuyorduk belirsiz isimlerde
  mapusane duvarlarına tırnakla kazınmış tarihlerde
  ölümü beklemiş insanların çocuksu çiziklerinde —
  bir yürek, bir yay, zamanı gerçekten yaran bir yelkenli
  bizim bitireceğimiz tamamlanmamış dizelerde
  bitmeyelim diye bitirilmiş dizelerde.
  çok uzaktı geldiğimiz yol — zorlu mu zorlu.
  şimdi senindir bu yol. avucunun içinde tutuyorsun
  bir dost elini tutup nasıl dinlersen yürek atışlarını
  kelepçelerin bıraktığı bu izin üstünde.
  düzgün yürek atığı. bir güvenli el. bir güvenli yol.
  
  yanı başında, bu sakat adam çıkarıp ayağını
  bir yana bırakıyor yatmadan önce —kof tahta bacak—
  doldurmalısın onu, çiçek dikmeden saksıyı
  nasıl dolduruyorsak toprakla
  geceler yıldızlarla nasıl dolarsa
  ağır ağır nasıl düşünceyle sevgiyle dolarsa yoksulluk.
  
  karar aldık, bir gün herkesin iki ayağı olacak
  bir neşeli köprüsü gözden göze
  yürekten yüreğe. bu yüzden nerede durursan dur—
  güvertede çuvalların arasında sürgüne giderken
  transit istasyonunun hapisane parmaklıkları ardında
  "yarın" demeyen ölümün yanında
  acı, sakatlanmış yılların binlerce değneği arasında —
  sen "yarın" deyip rahat ve güvenli oturuyorsun
  insanların karsısında bir dürüst insan nasıl durursa.
  
  duvarlardaki bu lekeler belki de kandır
  —günümüzde her kırmızı kandır—
  karşı duvara yansıyan akşam güneşidir belki de
  
  her akşam sönmeden önce kızıllaşır nesneler
  ve daha yakın durur ölüm. parmaklıkların dışında
  çocukların ve trenin sesi duyulur.
  
  o zaman daha da daralır hücreler
  ama sen başak dolu bir yaylada ışığı düşünmelisin
  yoksulların masasındaki ekmeği
  pencerede gülümseyen anneleri
  ayaklarını uzatacak bir yer bulmak için.
  
  o saatlerde yoldaşın elini sıkarsın
  ağaç dolu bir sessizlik olur
  ağızdan ağıza dolaşır ikiye bölünmüş sigara
  ormanı tarayan bir fener gibi —baharın yüreğine varan
  damarı buluyoruz. gülümsüyoruz.
  
  içimize doğru gülümsüyoruz. ama gizliyoruz şimdilik.
  yasa dışı gülümseyiş — güneş nasıl yasa dışı olduysa
  gerçek de yasa dışı. gizliyoruz bu gülümseyişi
  sevgilinin resmini nasıl gizliyorsak cebimizde
  yüreğimizin iki yaprağı arasında nasıl gizliyorsak
  özgürlük düşüncesini.
  buralarda hepimiz için tek bir gökyüzü ve ortak bir gülümseyiş var.
  
  bizi öldürebilirler yarın. ama alamazlar bizden
  ne bu gülümseyişi, ne de gökyüzünü bizden alırlar.
  tarlaların üzerinde gölgemizin kalacağını biliyoruz
  yoksul evin kerpiç duvarı üzerinde
  yarın örmeye başlayacakları büyük evlerin çatılarında
  taze fasulye ayıklayan annenin eteğinde
  serin avluda kalacak gölgemiz. biliyoruz bunu.
  kutlu olsun acımız.
  kutlu olsun kardeşliğimiz.
  kutlu olsun doğan dünya.
  bir zamanlar kurumluyduk, kardeşim,
  çünkü hiç bir güvencimiz yoktu.
  büyük laflar ederdik
  süslerdik dizelerin kollarını altın sırmalarla
  bir uzun sorguç dalgalanırdı şarkımızın alnında
  gürültü ederdik —korkardık, işte bu yüzden gürültü ederdik
  korkumuzu sesimizle kaplardık
  topukları kaldırıma çalardık
  uzun adımlar, çalımla,
  insanların pencerelerden izlediği
  ve kimsenin alkışlamadığı
  içi boş topların geçidi gibi geçerdik.
  o zamanlar tahta kürsülerde, balkonlarda söylevler duyulurdu
  radyolar gümbür gümbür tekrarlardı söylevleri
  korku bayrakların berisinde gizliydi
  davulların içinde ölüler sabahlardı
  aşkolsun anlayana
  belki borular uyum sağlıyorlardı adımlara
  ama yüreğe uyum sağlamaktan uzaktılar. biz uyumu arıyorduk.
  silahların, camların parıltısı bir an bir şey verir gibi
  oluyordu göze — tek bu
  sonra hiç kimse tek bir sözcük anımsamıyordu,
  anımsamıyordu bir tek söz ya da ses.
  akşam ışıklar sönüp rüzgâr sokaklarda kâğıt bayrakları sürüklerken
  ve dururken kapının önünde silindirin ağır gölgesi
  uyumuyorduk bizler
  serpilmiş sesini topluyorduk sokakların.
  serpilmiş adımları topluyorduk
  uyumu buluyorduk, yüreği, bayrağı.
  
  işte bak, kardeşim, sonunda öğrendik konuşmayı
  tatlı tatlı ve yalın konuşmayı.
  anlaşabiliyoruz şimdi — fazlası da gereksiz.
  ve yarın diyorum, daha da yalın olacağız
  tüm yüreklerde, tüm dudaklarda aynı ağırlığı edinen sözleri bulacağız
  adıyla anılacak her şey,
  ve ötekiler gülümseyip "böyle şiirleri
  biz de yüzlerce yazabiliriz" diyecekler. bizim de istediğimiz bu işte.
  çünkü şarkımız insanlardan ayrı sivrilmek için değil, kardeşim,
  insanları birleştirmek içindir şarkımız.
  demek ki inanmaları için
  "bağıran haklıdır" demeleri için bağırmam gerekmiyor.
  hak bizden yanadır, biliyoruz bunu
  ve ne denli alçak sesle seslensem de sana, inanacaksın
  alıştık alçak sesle yarenliğe: tutukluyken, toplantılarda,
  yer altında çalışırken işgalde
  alıştık küçük kesik sözlere, korkunun, acının üstünde,
  gündüzün, saatin; gecenin korkunç dilsiz köşelerinin parolası
  geleceğin ışıklarınca bir an aydınlanan zamanın kesişmeleri —
  acele sözler, yaşamın kısa özeti, en önemli noktalar yalnız
  
  bir sigara paketine yazılmış, ya da şu kadarcık bir kâğıda
  ayakkabının içinde saklı, ya da ceketimizin astarında,
  ölümün üstünde bir büyük köprü gibi bir küçük kâğıt.
  
  bunlar önemli şeyler değil, diyecekler, kuşkusuz.
  ama kardeşim sen, biliyorsun: bu yalın sözlerden
  bu yalın davranışlardan, bu yalın şarkılardan
  yaşam boy atıyor, boylanıyor dünya, biz de büyüyoruz.
  
  pek önemli bir şey yaptım denilemez.
  sadece, sizlerin dokunduğu duvarın yanından geçtim ben de,
  dokundum ona, yoldaşım,
  sadece, yiğitlerimizin, kurbanlarımızın adlarını okudum
  transit istasyonlarında
  ben de taşıdım size takılan kelepçeleri
  sizlerle acı duydum, düş gördüm
  seni buldum, sen de beni yoldaşım.
  
  kampta hristo amca bir fırın kurdu.
  durup bakıyordum ne yaptığını bilen yaşlı ellerine
  o yalın, bilgili, yoldaş ellere —
  gittikçe yükseliyordu fırın
  yükseliyordu dünya
  yükseliyordu sevi
  ve sıcak somundan ilk lokmayı tadınca
  bu tadla birlikte içime bir şey sindirdim
  yaşlı duvarcının bilgili ellerinden bir şey
  
  karşılık beklemeyen erinç gülümseyişinden bir şey
  dünyanın ekmeğini yoğuran tüm yoldaşların ellerinden bir şey
  yararlı ve gerekli nesneleri yaratan insanın
  o erinç güvenini.
  
  sonra, bir yığın şey öğrendik, ama her şeyi oturup anlatsam
  hiç bitmeyecek şarkım
  nasıl bitmezse sevgi, yaşam ve güneş.
  yalnız sarılmak için sana ve ağlamak için geliyorum kardeşim
  uzun ayrılıktan sonra sevgilisine dönen vurgun gibi
  bir tek öpüşle beklemiş olduğu o yılları
  öpüşten sonra da anlatarak kendilerini bekleyen yılları.
  
  saatlerce aynı işarete baktık
  yaşamlar boyu araştırdık bu işareti,
  ama güvenince bir kez ona, verdik yüreğimizi ellerimizi.
  ve binlerce acılı insanın baktığı o işaret
  bir şeyler ediniyor gözlerimizden, bakışmamızdan
  ve büyüyor, büyüyor, büyüyor,
  nasıl büyüyorsa hamur teknede, ağaç güneşte, umut yüreğimizde.
  ötekilerse, çok büyük, tutulmayan görülmeyen şeyler
  bizim oldu şimdi çünkü onlarla birlikte baktık
  uzun uzun, birlikte sevdik onları, bir parçamız oldular yanımızda
  tuzluk gibi, çatal, tabak gibi,
  ve şimdi aynı şekilde, bir yaprağa bakıyoruz yalın ve sevgiyle,
  ya da bir yıldıza
  oturduğumuz taşa ya da geleceğin yüksek bacalarına bakıyoruz.
  yüreğim bugün gün batmalarında yalımlanan bir buluta benzemiyor
  ne de cennet'in ağaçlan arasında masa kuran meleğe
  çırparak ak kanatlarıyla yıldız kırıntılarım sakallarından eski azizlerin.
  
  yok böyle bir şey. şimdi geniş, kil bir çömlektir yüreğim
  kaç kez ateşlere sürülmüş
  binlerce kez yemek pişirmiş yoksullar için
  emekçiler, gezginler için
  işçiler için ve küçük birimleri için
  aç güneş için, dünya için — tüm dünya için
  —işini gereği gibi yapan yoksul, islenmiş, kararmış bir çömlektir
  otlar ve arada bir parça et kaynatır içinde
  aç kardeşlerim altta karıştırırken ateşi
  — her biri odununu katar
  her biri payını bekler.
  
  oturmuşlar koyunlarıyla, büyük başlarıyla birlikte
  şimdi tıpkı sizin oturduğunuz gibi çepeçevre
  havadan söz ediyorlar, güneşten, yağmurdan, barıştan
  her geçen gün bakanları çoğaltan işaretten
  hiçbir rüzgârın söndüremediği o yıldızdan söz ediyorlar
  ölüler de tablamızın çevresinde toplanıyor
  paylarım bekliyor, onlar da.
  
  ve bir gömlek kaynıyor, şakıyarak kaynıyor.
  
  birkaç gündür rüzgâr kovalayıp duruyor bizi.
  çevrede her bakışta dikenli tel örgü
  yüreğimizin çevresinde dikenli tel örgü
  umudun çevresinde dikenli tel örgü. havalar soğuk bu yıl.
  daha yakın. daha yakın. islanmış kilometreler toplanıyor
  dört bir yanlarında.
  çocukları ısıtacak küçük ocaklar taşıyorlar
  cebinde yıllanmış paltolarının.
  
  sıraya oturmuşlar, buhar tütüyor yağmurdan, uzaklıktan.
  solukları dumanıdır uzağa çok uzağa giden bir trenin. söyleşiyorlar
  ve odanın solmuş kapısı dönüşüyor kollarını kavuşturup
  kulak kesilen bir anaya.
  işte bunları duyarak güçlenip doğruluyorum —
  orada ben de söze karışıyorum ateşe bir odun atarcasına —
  canlanıyor ateş, ışık çoğalıyor —odun attıkça—
  duvarlar kızıllaşıyor, rüzgar çekiliyor, gıcırdıyor pencereler.
  hâlâ çayırda otlayan eşek sıpasını duyuyoruz dışarda
  ve köpek, ölülerin ayak uçlarına oturmuş, rahat.
  güneşin doğmasını bekliyoruz.
  
  rüzgâr dindi. sessizlik. düşünceli bir saban—
  tarlayı sürmek için bekliyor — odanın bir köşesinde.
  daha iyi duyuluyor çömlekte fokurdayan su.
  
  tahta sırada oturup bekleyenler
  yoksullar, bizimkiler, güçlüler,
  emekçiler, proleterler.
  —bir bardak şaraptır onların her sözü
  bir lokma kara ekmektir
  kayanın yanında bir ağaçtır
  bir penceredir güneşe açılmış.
  
  bizim isalarımızdır onlar, bizim ermişlerimiz
  kömür yüklü vagonlar gibi ağır pabuçları
  ellerinde kuşkusuz davranış —
  çalışmış eller, zorlu, nasırlaşmış eller
  tırnaklan yıpranmış, sert kılları
  insanın tarihi kadar geniş baş parmak
  uçurumun üzerindeki köprü gibi karışı.
  
  tarihin arşivinde de saklıdır parmak izleri
  sadece cezaevlerinin arşivlerinde değil,
  sık örülmüş demiryollarıdır parmak izleri
  geleceğe uzanan. ve benim yüreğim yoldaşım
  kilden, kararmış bir çömlektir
  üstüne düşeni gerektiği gibi yapan.
  
  şimdi çocuklarım, masal söyleyen dedeler gibi düşünüyorum
  (sakın gücenmeyin bana "çocuklarım" dedim diye sizlere,
  belki sadece yaşça ileriyim sizden
  o kadar
  ve yarın siz "çocuğum" diyeceksiniz bana, ve ben gücenmeyeceğim
  çünkü var oldukça dünyada gençlik ben genç olacağım
  bana "çocuğum" deyin, çocuklarım) —
  böylece, şimdi düşünüyorum çocuklarım
  bir sözcük arıyorum özgürlüğün boyuna denk:
  ne daha uzun ne daha kısa
  —fazlası yakışıksız
  azı utangaçtır
  amacıma gelince böbürlenmek değil
  ne aşağıyım ne de üstünüm herhangi bir insandan.
  
  varacağız şarkımıza. iyi biliyoruz bunu. senin görüşün nedir,
  yoldaşım?
  iyi, iyi.
  otlar kaynadı. yağı az. zararı yok.
  fazlasıyla iştahımız, yüreğimiz fazlasıyla.
  zamanıdır.
  
  burada kardeş bir ışık var — eller, gözler yalın.
  burada ne sen benden üstün ne ben senden üstün olmalıyız
  burada her birimiz kendinden üstün olmalıdır.
  burada büyük duvarın yanı sıra bir akarsu gibi akan
  bir kardeş ışık var.
  düşlerimizde bile duyarız bu akarsuyu.
  ve uyurken battaniyeden sarkıp elimiz
  ıslanır bu akarsuda.
  
  iki damla çırpsan bu sudan karabasanın yüzüne
  kaçar duman olur ağaçların berisinde.
  ölümse bir yapraktan başka bir şey değildir
  yükselen bir yaprağı beslemek için düşen.
  
  ağaç şimdi seninle göz göze şimdi yapraklarının arasında
  senin kökün yolunu gösteriyor bütünüyle
  sen dünya ile göz gözesin — bir şeyin yok gizleyecek.
  
  ellerin temiz, güneşin kalın sabunuyla yıkanmışlar
  dostların masasına çıplak bırakıyorsun ellerini
  güvenip bırakıyorsun ellerini yoldaşların ellerine.
  
  davranışları gösterişsiz, kesin onların.
  ve arkadaşının ceketinden bir saç kılı aldığında bile
  takvimden bir yaprak koparır gibisindir
  dünyanın dizemini hızlandıracak olan.
  dünyaya gülmesini öğretene dek
  daha çok ağlayacağını bilmene karşın.
  
  demek ki bir çömlek. o kadar.
  kilden, kararmış bir çömlek,
  kaynıyor, kaynıyor şakıyarak,
  güneşin altında kaynıyor şakıyarak.
  
  (siyasal tutuklular toplama kampı, kontopouli,
  lemnos adası, aralık 1948-şubat 1949)
• " ağaç şimdi seninle göz göze şimdi yapraklarının arasında
  senin kökün yolunu gösteriyor bütünüyle
  sen dünya ile göz gözesin — bir şeyin yok gizleyecek."