korunum yasaları

• fizikte, "yoktan var olmama" veya "varken yok olmama" kurallarının çeşitli kavramlar (kütle, momentum, enerji vb) için ifadesidir.
  
  (bkz: kütlenin korunumu)
  (bkz: momentumun korunumu)
  (bkz: enerjinin korunumu)
• klasik fizikten enerjinin korunumundan başlayıp undergrad seviyesinde quantum alanlar için baryon sayısı korunumuna kadar gider bunlar fizikte...
• bir sistemdeki her simetri (daha dogrusu o sistemin hamiltonianinin sahip oldugu her simetri) bir korunum yasasi dogurur. (bkz: noether'in theoremi)
  
  ornegin yerdegistirme (oteleme) simetrisi momentumun korunumuna, dondurme simetrisi acisal momentumun korunumuna, zaman oteleme simetrisi de enerjinin korunumuna yol acar. simetriler her zaman bu kadar yalin olmayabilir. "gauge" symmetry denilen hadise biraz daha az barizdir ve yukun korunmasina yol acar.
• kuantum mekaniğinde olasılığın korunumu diye bir şey sözkonusuymuş. olasılık yoğunluk fonksiyonunun zamana göre türevi ile olasılık akısının gradientinin toplamı her daim sıfırmış. haydi şimdi halay çekelim.
• bilinen 7 tane vardir. ihlal edildiklerine hic raslanmamistir. noether'in theoremi ne gore her korunum yasasi bir simetri ile ilgilidir.
  
  1. enerjinin korunumu: zaman simetrisi ile ilgilidir. fizik yasalari zamanin ileri ya da geriye gitmeine gore degismezler. sinir kosullarindan bagimsiz fizik denklemlerinde t yerine -t yazar isek ayni denklemi buluruz. ornekleyelim
  
  f=dp/dt = d(m v)/ dt = d (m dx/dt ) /dt
  simdi t => -t ise dt => -dt
  
  f=d (m dx/(-dt)) / (- dt) = d (m dx/dt ) /dt
  
  2. momentumun korunumu
  
  uzayda bir cizgi boyunca yol aldigimizda fizik yasalari degismez. uzay fizik yasalarina gore dogrusal simetriktir. yani ayni sinir kosullarini x=0 dan x=10 a tasirsaniz 10 birim ileride benzer ozelliklerde bir evren yaratmis olursuniz. (homogeneity)
  
  3. acisal momentumun korunumu
  
  fizik yasalari radyal olarak simetriktir. theta yi degistirince fizik yasalari degismez (isotropy)
  
  4. elektrik yukunun korunumu
  
  temelde 2 formu vardir; zayif form ve guclu form.
  elektrik yukunun korunumunun zayif formu soyle der: evrendeki yuk toplami sabittir ve degismez. guclu form ise sunu der, yuk bir yerden baska bir yere isinlanmaz ancak bir yerden bir baska yere akar ayni yukun hareketi sureklidir.
  
  yukun korunumunun alakali oldugu simetriyi hermann weyl buldu. kendisi 1918 de elektromanyetizma ve yer cekimini ayni teori icinde aciklamayi basardi. buldugu teori olcek degisimine gore simetrik idi (gauge invariance under scale transformation). burada bahsi gecen simetri bize elektrik yukunun korunmasini getiriyor idi
  
  5. renk yukunun korunumu (kuarklar ve guclu etkilesim ile ilgili)
  
  6. zayif izosipin in korunumu (zayif etkilesim)
  
  7. olasiligin korunumu
  
  bunun ne oldugu ile ilgili suna bakin http://www.physicsforums.com/…dex.php/t-188784.html sahsen ben daha o konuya gelmedim.
  
  ancak gene de basit bir kac sey soyleyebilirim. bu korunum yasasi bir parcacigin evrende her hangi bir yerde olma olasiligina iliskindir. bir parcacigin evrende her hangi bir yerde olma olasiligi basitce %100 dur. yani bir parcacigimiz var ise bu mutlaka evrenimiz icinde her hangi bir yerde olmak zorundadir, bu durum zamandan bagimsizdir. buna kisaca olasiligin korunumunun zayif formu deriz.
  
  olasiligin korunumunun guclu formu ise uzayda belirli bir bolgeyi incelemeye kalktigimizda ortaya cikar. bir parcacigin uzayin her hangi bir bolgesinde olma olasiligi 1 den kucuk bir sayidir ve bu sayi zamanla degisebilir. iste olasiligin korunumunun guclu formu bu degisimin surekli bir bicimde oldugunu yani parcacigin bir yerden baska bir yere isinlanamayacagini soyler. bu durumda bir parcacigin bir yerde bulunma olasiligi bir yerden baska bir yere ancak akabilir. eger bu korunum yasasi dogru ise "beam me up scatty" yanlistir.
  
  8. buraya ileriki yillarda conservation of cpt (charge parity time) korunumu diye bir hede eklenebilecektir. bu da kisaca eger evrendeki her parcacigin konum ve momentumunun ayna simetrisini alir isek (parity), butun maddeleri antimadde karsiliklari ile yer degistirir isek (charge), evren gene ayni sekilde hareket etmeye devam eder (time) demektir.
  
  bu korunum yasalari disinda zaman zaman ihlal edilen o kadar da genel gecer olmayan korunum yasalari da vardir.
  
  kutlenin korunumu (ki birinci madde ile genellestirilmistir) ve paritinin korunumu (ki 8. madde ile genllestirilmesi olasidir) gibi.