• "iyi insan" "kotu insan" diye bir sey olmadigini fark etmeden bir adim oncesidir. bugun noroloji bilimi o kadar gelisti ki insanlarin beyni acilip bakilabiliyor ve beynin hangi bolgesinin hangi davranistan sorumlu oldugu, hangi bolgede "ariza" cikarsa ne tur davranislarin ortaya cikacagi az cok biliniyor (tabi bu konuda daha yapilacak cok arastirma ve ogrenilecek cok sey var).

    bugune kadar bulunan veriler "ruh" "iyi insan" "kotu insan" gibi kavramlarin icinin bos oldugunu gosteriyor. son arastirmalarin isiginda sunu soyleyebiliriz ki hayatimizda gerceklesen tum duygu, dusunce, hayal, plan, arzu ve istekler tamamen beyinde gerceklesen kimyasal ve elektriksel tepkimelerden olusuyor. beynin disinda insanin duygu, dusunce, hayal, ruya gibi davranislarini sekillendiren ikinci bir organ veya baska bir unsur yok. yani "ruh" diye bir seyin varligini destekleyen hicbir delil yok.

    bu konuda birkac ornek vereyim. bundan birkac yil once universitede aldigim derslerden birinde soyle bir ornek geciyordu: katoliklere ait bir orta okulda okuyan cocugun birinin dersleri super, herkes tarafindan ornek ogrenci olarak gosteriliyor, arkadaslari ve ogretmenleri tarafindan cokca seviliyor. herkes cocugun okul birincisi olacagina ve ilerde cok basarili bir kariyere sahip olacagina kesin gozuyle bakiyor. bir gun okul yaz tatiline giriyor ve tatilden donen cocuk oldukca farkli bir davranis gosteriyor. herkesle kavga ediyor, ogretmenlere laf sokuyor, ders notlari birden bire dusus yasiyor ve dersleri sirasinda zaman zaman ilginc davranislarda bulunuyor. ornegin dersin ortasinda penisini cikartip herkesin gozleri onunde masturbasyon yapiyor. okul katolik okulu oldugu icin cocugun icine kotu ruhlarin girdigi dusunuluyor ve cesitli "tedavi" yontemleri deneniyor ama hicbiri ise yaramiyor. sonunda tum yontemler denendikten sonra cocugu hastahaneye goturup beynini kontrol ettiriyorlar. cocugun beyninde karar verme yeteneginin oldugu frontal cortex ile duygularin yonetildigi amygdala arasindaki bazi baglantilarin koptugu ortaya cikiyor. sonradan ortaya cikiyor ki cocuk yazin ailesiyle bir kampa gitmis, daglik taslik yerde dolasirken dusup kafasini kayaliga carpmis ve bayilmis. sonra cocuk uyandiginda bu olayi hatirlayamamis ve ailesinin yanina gitmis. bu yuzden ne olup bittigini kimse anlamamis. aradan aylar gectikten sonra cocuk bir sekilde olaylari yeniden hatirlayinca hersey ortaya cikmis.

    bir baska ornek de bir insaat iscisi, ki bu cok bilinen ve psikoloji ders kitaplarinda cokca bahsedilen bir ornek. phineas gage 1800'lu yillarda demiryolu insaatinda calisan bir isciydi. o donemde daglarin ve kayalarin arasinda tunel acabilmek icin dinamit kullaniliyordu ve bir dinamit patlamasi sonucu bir demir cubuk kafatasina yarip beyninde kocaman bir delik acmisti. kazadan sonra bay gage'in davranislari tamamen degisecekti ve gayet sakin ve sevilen biriyken oldukca hircin, kavgaci, sinirli biri haline gelecek ve evliligi de bitme noktasina gelecekti.

    tabi ki bunlar ekstrem ornekler ve herkese genellenemez ama bu konuda elimizdeki ornekleri buraya eklemek istesek hayvani uzunlukta bir entry ortaya cikacaktir. sonuc olarak insan beyninin yapisi degisince kisilik de tamamen degismektedir, yani kisiligimiz bizim kontrolumuzde olan bir sey degil. bununla birlikte "iyi insan" ile "kotu insan" farkini ayirdetmek imkansizdir. "kotu bir insana ornek verebilir misin" denince genelde insanlar hitler gibi asiri uctan ornekler veya seri katilleri ornek veriyor. genelde seri katiller veya seri olarak suc isleyen insanlara baktigimizda cogunun mental olarak hasta insanlar oldugunu ve yaptiklarinin iyi veya kotu oldugunu bile ayirdedemediklerini goruyoruz.

    mesela yolda yururken cocugunu doven bir baba veya sizi trafikte kesen bir surucu gordunuz. onun bu gordugunuz tek davranisina bakip "ne kadar kotu bir insan" diye dusunebilirsiniz ama belki ayni insan hayatinin geri kalaninda herkes tarafindan sevilip sayilan, belki de ornek gosterilen biridir. bir insana "kotu insan" diyebilmemiz icin ne kadar kotuluk yapmis olmasi gerekir? yine bir insana "iyi insan" diyebilmemiz icin ne kadar iyilik yapmasi gerekir? mevcut dinler genelde insanlarin gunahlariyla sevaplarinin bir teraziye konacagini ve agir gelen tarafin o kisinin sonunu belirleyecegini soylese de bu ne kadar mantikli bir seydir? mesela bir insan bir tane yavru kediyi oldurmus olsa ve 10 tane yavru kediyi beslemis olsa, bu onun iyi insan mi kotu insan mi oldugunu gosterir? bir yavru kediyi oldurmenin "kotu insan" yaptigi bir kisi yeniden "iyi insan" statusune terfi edebilmek icin kac tane yavru kediyi olumden kurtarmalidir?

    ne zaman seri katilin biriyle ilgili bir haber yapilsa o kisinin yakin arkadaslari ve komsulariyla roportaj yapilir ve bu kisiler hep "x'in boyle bir sey yapabilecegine inanmak cok zor, kendisi cok sakin ve cok duzgun birisiydi, hep bize yardim ederdi" gibi seyler soylerler. hayatimda hic bir seri katilin yakinlariyla yapilan bir roportajda "serefsizin tekiydi, boyle yapacagi belliydi" dendigini gormedim.

    gercek su ki insanlarin cogu ayni zamanda hem bencildir hem de iyi niyetlidir. bu ozellikle mental acidan saglikli olan insanlar icin soylenebilir. insanlar iyi niyetlidir ve bencildir, yani insanlar kendi cikarlarina ters dusmedigi surece "iyi ve dogru" olani yapmayi tercih ederler. ne zaman kendi cikarlariyla "iyi ve dogru" cakissa, o zaman cakismanin ve cikarin buyuklugune gore bir karar verirler. bu insanin dogasinda olan ve gayet normal olan bir davranistir ve "iyi" veya "kotu" olmakla aciklanamaz.

    dunyada en kotu olarak gosterilen insanlar bile kendilerince iyi olduklarina inanirlar. bugun dunyada teroristler bile yaptiklari seylerin "kotu" olduguna inanmazlar ve yaptiklarini siyasi, ideolojik, dini veya baska bir kaliba sokarak iyi bir seymis gibi gostermeye calisirlar cunku bu kisiler gercekten de buna inanmaktadir. "cennete gidecegim" diye kendini patlatan biri gercekten de cennete gidecegine inanmistir. bu belki cehaletten, belki mental hastaliktan, belki baska bir sebepten dolayi gerceklesmektedir ama o kisi bile yaptigini kendince "iyi niyetle" yapmaktadir. kisaca, mental olarak saglikli olan hicbir insan "yasasin kotuluk" diye sirf kotuluk yapma ugruna kotuluk yapmaz.

    zimbardo ve milgram deneyleri bize "iyi insan" olarak gorulen gayet normal, saglikli insanlarin da korkunc seyler yapabilecegini gostermisti. zimbardo deneyinde 20'ye yakin kisi secilip rastgele olarak yarisi polis yarisi mahkum olarak belirlenmis ve sahte bir hapishane ortami yaratilmistir. mahkumlarla polisler arasinda kisilik, sosyal statu, irk, cinsiyet, yas gibi hicbir fark olmamasina ragmen polis gorevi verilenler adeta canavarlasmis, mahkum rolu verilenler de mazlumlasmisti. milgram deneyinde normal bir vatandasin bile en ufak bir baskida karsisindakine iskence yapmaktan cekinmeyecegi kanitlanmisti. bu iki deneyi de hayatinda bir kez olsun psikoloji dersi almis olan herkes zaten bildigi icin uzerlerinde fazla durmaya gerek yok ama bu deneylerin buldugu sey dunyada iyi insan kotu insan diye bir seyin olmadigi gercegidir.

    cinayetler, katliamlar gibi ekstrem olaylari cikartinca dunya mental acidan saglikli olan cogu insan oyle cok korkunc davranislarda bulunmayacaktir. trafikte birini kesersin, birine sinirlenip kufur edersin, sevgilini aldatirsin, ertesi gun barinaktan bir kopek alip sahip cikarsin, sonraki gun fakir birine sadaka verirsin, hayatin bastan sona toplamina baktigimizda mental acidan saglikli olan herkes hayati boyunca yuzlerce iyi ve kotu seyler yapmis olacaktir ve bu onlari iyi veya kotu insan yapmaz.

    "ama ben surekli baskalarinin kotulugunu istiyorum, etrafimdaki insanlarin mutlu olmasi beni mutsuz ediyor bu beni kotu bir insan yapmaz mi" diye dusunenlerin coguna "kotu insan" demek yerine "depresyonda" veya "depresyonun kiyisinda" demek daha dogru olur. kendi dogurdugu cocugu cope atip olume terk eden bir anneden tutup da karisini sokak ortasinda dograyan adama kadar hepsi hastaliklidir ama "iyi" veya "kotu" olduklari soylenemez cunku bu insanlarin hicbiri yaptigini kotu bir davranis oldugunu bile bilmiyor.

    bu yuzden hapishaneleri mental enstitulere cevirmek suc oranlarini azaltmada onemli bir rol oynacaktir. bugun isvec, norvec gibi ulkeler bu modeli izleyerek suc oranlarini buyuk olcude azaltmis durumdalar. isvec en son hapishaneleri bos kaldi diye hapishanelerini kapatiyordu.

    bir sorun da sudur, "iyi insan" ve "kotu insan" denen kavrami belirlerken neye gore belirleyecegiz? ornegin davranislara baktigimizda hangi ahlak olcutlerini kullanacagiz? bir ahlak olcutune gore icki icmek ve zina yapmak sizi "kotu" yapmaya yeterken baska bir ahlak olcutune gore bunlar gayet normal davranistir. adam oldurme...vs gibi ekstrem konularin bile kotulugu tartisma halindedir cunku bir cok ideoloji ve dinde belli sartlar altinda adam oldurmek dahi iyi bir sey olarak gorulmustur.

    ek bilgi icin:

    (bkz: #33103339)
    (bkz: #35224544)
    (bkz: #16168514)
    (bkz: #53875612)
  • amarikada seri katillerin hepsine sorulmuş neden böyle oldu diye. bazısı annesini bazısı babasını bazısı komşularını bazısı okul arkadaşlarını cogu da cevreyi suçlamış. bı tane seri katil de çıkıp hep benim yüzümden oldu dememiş.

    yani seri katillerin bile kendini suclayamadigi bı dünyada insanın kendi kötülüğünü farketmesi çok zor iştir. esaslı bı kararlılık ister. bugün duydugum bir de laf var bu konuda. kimse göründüğü kadar iyi, kimse anlatıldığı kadar kötü değildir diye.
  • kötü adam taklidi yapıldığı düşünülerek de bir farkındalık yaratılabilir.

    - ben kötü bir adam mıyım bahar?
    - sen kötü bir adam değilsin behzat. sen kötü adam takliti yapa yapa kötü olmuş birisin. kötü adamların arasında kalmış kötü olmuş birisin.
  • her seferinde gargamal'e rastlamak...
  • iyi bir insan olmanın ilk adımıdır
  • bu durumda olan insan gercekten "cok kotu" bir insan olamaz. gercekten kotu olan insanlar, her zaman hakli oldugunu dusunur ve kotu olduklarini inkar ederler. empatiden yoksun bu sahislarin, ozelestiri nin o'sunden haberi yoktur. dolayisiyla, kotu oldugunu farkeden insan aslinda cok da kotu degildir.
  • başlangıçtır.
  • içine acı çöker böyle...ne desen boş..özeti budur işte.
  • iyi insan olmak yolundaki önemli bir kilometre taşıdır.
  • çizginin diğer tarafında olduğunu kabul etmektir.
    diğer taraf bunu henüz kabul edememiş bir kalabalığı da içinde bulundurur. gerçekte alt tarafı bir çizgi kalınlığındadır sınır. isteyen, istediği zaman karşı tarafa geçebilir.
hesabın var mı? giriş yap