merkava

• tümgeneral israel tal'ın başını çektiği bir tasarım grubunca 1970'lerde ortaya çıkarılan bir tank olarak oldukça özgün bir tasarıma sahiptir.
  
  şöyle anlatmak daha iyi olacak; bir tank tasarlanırken önce potansiyel düşmanlarının ne olacağı düşünülür. bu düşmanlara, ellerindeki silahlara ve gelecekte ne gibi silahlara sahip olabileceklerine göre de tank şekillenir. merkava'da 70'li ve 80'li yılların potansiyel düşmanlarına karşı tasarlanmış ama geliştirilerek farklı kabiliyetleri olan bir tanka evrilmiş durumdadır.
  
  israil'in merkava öncesinde kullandığı ingiliz, amerikan ve fransız tanklarının düşmanları olan arap ülkelerine karşı girişilen savaşlarda nasıl performans gösterdikleri ve bu bağlamda israil tank doktrininin ilerlediği yol merkava'nın ortaya çıkış serüveninin büyük bir parçası. 1948 yılında araplarla ilk savaşlarını yapan israilliler, önceleri 2.dünya savaşı artığı, ordan burdan toplama zırhlı birliklere sahipken 1970'lerin başında oldukça organize durumda, deneyimi yüksek ve ağırlıklı olarak amerikan ve ingiliz tanklarını kullanan bir zırhlı güce sahip oldular. bununla birlikte arap tank güçleri de gelişti ve sovyet artığı t-34/85, is-3 vs. ya da almanlar'dan doğu blok'u ülkelerine miras kalıp daha sonra kendilerine satılan pz.kpfw.iv, jadgpanzer gibi tenekelerden kurtulup doğrudan en yeni sovyet t-54, t-55, t-72 gibi modern tankları satın aldılar.
  
  israil'in araplara karşı giriştiği savaşlarda bazı durumlarda yahudilerin yenilmeye çok yaklaştığını görebiliriz ama farklı farklı nedenlerden ötürü israilliler bir şekilde galip gelmeyi başardılar. arap tank güçlerinin israil'e çok ciddi kayıplar verdirdiği oldu. ancak nihayetinde israil ile arap ülkeleri arasındaki farkı şuydu; israilliler bu olaylardan ders çıkarıp daha iyi bir ekipman ve eğitim seviyesi için kafa patlatmaya yöneldiler ama araplar bu yolu seçmedi ve olayı sadece en yeni silah ve ekipmanı satın almaya indirgediler.
  
  merkava ortaya çıkmadan önce çalışmaları yapılırken, bu işin başındaki tümgeneral israel tal'ın bizzat katıldığı savaşlardan elde ettiği deneyimleri sürece kattığını görüyoruz. örneğin merkava'nın motorunun önde olması başlık altında bir yazar tarafından olumsuz bir durum olarak değerlendirilmiş ve motorun savunmasız bırakıldığı yazılmış. halbuki tankın motorunun önde olmasının nedeni, elbette yine yazanlar olmuş, tank mürettebatını daha fazla korumak. kolayca anlaşılacağı gibi burada mürettebatın hayatı ile donanımın sürekliliği arasında bir seçim yapılmış aslında. israilliler, araplarla yaptıkları savaşlarda isabet alan tanklarını incelediklerinde bu isabetlerin %45'e yakınının tankın önündeki 60 derecelik bir yay içinde alındığını görünce, israel tal, savaşlarda kaybedilen tankların yerine yeni tankların kolayca koyulabildiğini ancak kaybedilen mürettabatın yerine yenisinin çok uzun bir süre sonra yetiştirebildiğini belirterek merkava'da mürettebatın beka kabiliyetinin her şeyin üstünde tutulması gerektiği için motoru öne aldırıyor. motor vurulduğunda tankın hareketsiz kalması gayet mümkün (yani (bkz: mobility kill) durumu) ancak motor, transmisyon ve o bölgede olan diğer parçalar sayesinde mürettebatın hayatta kalma olasılığı çok yükseliyor (mesela 7 cm genişliğinde olan bir yakıt deposu dolu durumdayken heat dediğimiz çukur imlalı mermilere karşı 1 cm kalınlığındaki zırh çeliği etkisi göstermekte. merkava'da da bu özellik dikkate alınarak yakıt depoları yerleştirilmiş durumda). ayrıca tankın tamamen imha olması (bkz: catastrophic kill) olasılığına karşı mühimmat deposunu da tankın arkasına alıyorlar ki önden veya yanlardan alınan bir mermi isabetinde tank tamamen patlamasın, bir anda alevlere boğulmasın. motorun ve transmisyonun önde olmasının doğal bir sonucu olarak tankın dengesinin sağlanması için kule geriye çekiliyor. kulenin geriye çekilmesi demek top namlusunun öne doğru daha az eğilmesi demek. merkava'nın namusu -8,5 derece eğilebiliyor. bu oran diğer batı tanklarında daha fazla, 10 derece civarı. dolayısıyla merkava'nın bir engel arkasından atış yapma kabiliyeti nispeten daha az. gelgelelim motor önde olduğundan merkava baktığı her yöne bu -8,5 derecelik eğilme açısıyla atış yapabilir. motoru arkada olan tanklarda namlu öne bakarken merkava'dan daha fazla eğilebilir ama arkaya dönünce motorun yükseltisinden dolayı namlu eğimleri azalır. bu açıdan merkava daha avantajlı bir durumda. bir de merkava'da termal nişangahın performansı biraz düşük çünkü motor ve transmisyondan gelen ısı termal nişangahı etkilemekte.
  
  mürettebat koruması için diğer bir örnek kule kontrol mekanizması. amerikan tanklarında olan hidrolik takatli kule kontrolü, doğrudan kulenin içinde bulunuyor. alınan bir isabet sonucunda eğer hidrolik sistem delinirse içindeki yüksek tazyikli ve ısınmış hidrolik sıvı mürettebatın üzerine fışkırıyor ve ciddi yanıklara neden oluyor. bu durumu gören israilliler merkavada daha az dayanıklı olan hidro-elektrikli bir kule kontrolü tercih ediyor ve hidrolik ekipmanları da turret bustle denilen kulenin en arka kısmına koyuyor ki bir isabet halinde sıvı mürettabat kompartmanına fışkırmasın, mürettebat bir anda yanmasın.
  
  ayrıca tankın zarar gördüğü ve savaşamayacak duruma geldiği hallerde mürettebatının kolayca kaçabilmesi, gerektiğinde asker nakliyesi yapmak, kolayca mühimmat ikmali yapabilmesi ya da zor durumdaki yaralıların tahliyesi için merkava'nın arka kısmına bir kapı konuluyor. bu kapı sayesinde yukarıda yazdıklarımın kolayca yapılması sağlanıyor. bu arada tankın bir zırhlı personel taşıyıcı gibi kullanılması için taşıdığı mühimmatının birazının indirilmesi gerekiyor o yüzden içeriye her zaman asker doldurmak mümkün değil.
  
  ayrıca israil'in etrafındaki arazi düşünülerek tasarlanan ilk süspansiyon sistemi ingilizlerden esinlenme. merkava mark 1 ve mark 2 modellerinde horstmann tipi süspansiyonun geliştirilmiş bir hali var ve bu süspansiyon zırh çeliğinden üretilip tankın yan taraflarını neredeyse komple kapattığı için bu kısımlara ilave koruma sağlıyor. mesela aynı mantık sovyetlerde de var. sovyet tankları da yanlarını biraz olsun koruyabilmek için kocaman tekerleri kullanıyor malum ama bu tekerler alüminyumdan imal ve tanklara burulma çubukları ile bağlanıyor çünkü tankın aynı zamanda hızlı olması istendiğinden tekerlerin alüminyumdan yapılması tercih edilmiş. fakat alüminyumun çok da bir koruması yok ve burulma çubukları zaten tankın zemininde yer aldığından yan koruma sağlaması gibi bir durumları yok. fakat merkava'nın yan tarafları gövdeye dışarıdan takılan süspansiyona sahip ve tekerler çelikten. dolayısıyla bu bölüm hem ilave koruma sağlıyor hem de bir mayın veya tank atışı hasarında bozulan süspansiyon burulma çubuklarına göre çok daha rahat değiştirilebiliyor. bu sistemin dezavantajı tankın çok hızlı gidememesi ve sistemin ağır olmasından dolayı tankın otomotiv özelliklerinin azalması.
  
  gelgelelim mark 3 ve mark 4 modellerinden itibaren israillilerin hortsmann tipi süspansiyondan vazgeçip geliştirilmiş ve ağır şekilde modifiye edilmiş christie süspansiyonunu andıran bir süspansiyona geçtiğini görüyoruz. bu sayede tankın çok daha süratli gitmesi mümkün olurken yine gövde dışına takılan kalın yaylar, kollar ve tekerlerden oluşan sistem mark 1 ve 2'deki gibi bir koruma ve kullanım kolaylığı sağlıyor. christie tipi süspansiyon sovyet t-34'lerinde mevcut ama sistemdeki yaylar t-34'te gövde içinde olduğundan hem gövde içi hacmi daraltıyor hem de değişim gerektiğinde iş çok zorlaşıyor, tankın kulesini falan sökmek icap edebiliyor. halbuki israilliler bu yapıyı komple dışarı alıp hem iç hacimden tasarruf ediyor hem koruma sağlıyor hem de bakım-onarım kolaylığı elde ediyor.
  
  ayrıca merkava'nın paletlerinde titreşim azaltıcı ve zemini bozmayı engelleyen kauçuk pedler bulunmaz. titreşim karşısında sadece tekerleri kauçuk ile kaplıdır. bunun nedeni şu; eğer paletler kauçuk pedlerle donatılırsa israil coğrafyası kayalık bir çöl olduğundan bu pedler kolayca yıpranıp bozulur ve mürettebata değişim için sürekli iş çıkartır. etrafta düzgün bir yol da çok fazla olmadığından avrupa tanklarında çok görülen zemini bozma endişesini de kafaya takmaya çok gerek yoktur aslında. dolayısıyla bu durumlar yüzünden paletlerde pede ihtiyaç duyulmamıştır. elbette bu durum mürettebata daha konforsuz bir yolculuk olarak geri döner ama yapacakları iş azalır.
  
  merkava yıllar içinde sürekli değişip geliştirilen bir tank. en son mark 5 modeli çıktı, çok bakmadım ne var üzerinde ne yapmışlar diye. merkava diğer ülkelerin tanklarında olmayan veya o tasarımlara çok aykırı olduğu düşünülen özelliklere sahip. mesela merkava'larda 60mm'lik havan topu var ve içeriden ateşleniyor bu silah. hem gece ortalığı aydınlatma amaçlı mermiler hem de anti-personel mermiler atılabiliyor. neyse şunu demeye çalışıyorum merkava oldukça özgün bir tank ve bu tankı kendi bölgesi içinde değerlendirmek gerekiyor. bu tankı bir t-72 ile veya bir leopard ile kıyaslamak hata olur. merkava, ortadoğu coğrafyasına özel bir tanktır. alın götürün japonya'ya tamamen saçma bir tasarım olarak görülür ama sina çölünde çok iş yapar.
  
  şimdi gelelim son mevzulara. hamas'ın yayınladığı videolara bakınca vurulan birkaç merkava görüyoruz evet. ancak her isabet alan merkava imha olmuyor ve hamas videolarının çoğunda isabet sonrası ne olduğu meçhul. mesela geçenlerde debeye giren bir entry vardı bulamadım şimdi, hani bir hamaslı merkava kulesinin altına bir anti-tank mermisi koyuyor, o mermi patlayınca da diğer militan kendilerinin imal ettikleri rpg türeviyle tanka ateş ediyordu. o video da, az önce dediğim gibi merkava isabet alınca kesilmişti. o video özelinde konuşursak kulenin altına tanksavar roketi koymak gerçekten cesaret isteyen bir iş. bu saldırı taktiği tanklar ortaya çıktığından beri var elbette. el bombaları demetleri, el bombasına sarılmış molotov kokteylleri ya da manyetik patlayıcılar gibi piyadenin kullanabileceği tank avcılığı silahları var ve bunların da taktikleri geliştirilmiş durumda. fakat hem o videoda hem de benim gördüğüm videoların çoğunda tank vuruluyor ve bitiyor olay. tünel sistemi, şehir yıkıntıları, ortamın kaosu vs. düşünüldüğünde bu video orada dönen çatışmanın ne kadar stresli olduğunu gösteriyor ama savaş realitede bu. filmlerde ya da eğitim dokümanlarında kurgulandığı gibi gibi olmuyor yani...
  
  gelgelelim şunu söylemek gerekiyor ki bir tankın vurulması normal çünkü tanklar vurulsun diye üretiliyor. ama.... her vurulan tank imha olmuyor. twitter propagandistlerinin ve like bağımlılarının sürekli bir patlama çatlama videosu paylaşması bazılarını etkileyebilir ama nihayetinde ne oluyor ona bakmak lazım. önemli olan mürettebatı etkisizleştirip, tankı atış yapamaz hale getirmek. yoksa merkava'yı vurduk motorundan durdu...! e sonuç? hala ateş edebilir o tank. hareketsiz kalan tank geriye çekilebilir ve kısa bir onarımla yeniden savaşa sokulabilir. az önce yazdığım gibi hamas militanlarının tankın dibine girip kulesine patlayıcı koyması acayip cesaret isteyen bir iş ama ardından yapılan atışın tankın işini bitirmediğini görmek çok kolay. survivability onion diye bir modelleme var tank tasarımında. tek bir rpg ile tankı savaş dışı bırakmak günümüz tankları düşünüldüğünde çok büyük bir şans işi bu modelleme yüzünden. merkava özelinde düşünürsek mürettebatını korumaya bu kadar odaklanmış bu tankı savaş dışı bırakmak da cidden zor bir iş. twitter stratejistleri böyle bir video gördüklerinde sürekli neden piyade desteği olmadığını ya da trophy sisteminin çalışmadığını sorguluyor. ancak şehir savaşının doğasında bu var, mutlaka aksaklık yaşanır. trophy'nin çalışmaması belki de görülen videolardaki atışların sistemin kapsadığı alanını dışından geldiği, sistem içerden kapatıldığı veya bir arıza sonucu çalışmadığı içindir. ya da düz düşünelim trophy çalışmamıştır ve hayal kırıklığı bir sistem de olabilir. propaganda açısından bakarsak hamas'lı olsanız trophy'nin imha ettiği atışlarınızı mı paylaşırsınız yoksa trophy'nin çalışmadığı ve tanka ulaşabilen atışları mı paylaşırsınız? neticede olay etkileşim ve sosyal medya çağı... mesela geçenlerde statik haldeki bir merkava imha ediliyordu. herkes gene trophy nerde diye sordu durdu? ama şunu kimsenin yazdığını/sorduğunu görmedim; tank duruyorsa motoru çalışmıyordur. motor çalışmıyorsa ve (eğer varsa) yardımcı güç ünitesi de devrede değilse tankta elektrik yoktur. elektrik yoksa trophy de aktif değildir. çok basit değil mi? işte çok fazla sosyal medya düzgün düşünmeyi de etkiliyor... bunun yanında sürekli piyade desteği ile ilerlemek de mümkün değil. tankı şehre sokarsanız kaybı göze alırsınız. her zaman piyade tanka destek olamaz. bunun bir nedeni gereksiz yere piyade zayiatı vermek istememek olabilir veya o anda tank komutanı inisiyatif alır ve tehlikeli yere kendisi girer. tank vurulsa ve hareketsiz kalsa bile atış yapabilir olduğundan düşman atış yaptıkça kendisini ortaya çıkarır ve tanka hedef olabilir. yani ihtimallerin sınırı yok savaş halinde. şunu unutmayın biz "savaşları" sadece bize iletilen videolar özelinde görüyoruz ve yorumluyoruz. ancak o anda orada binbir türlü ihtimal dönüyor. dolayısıyla ne merkava "hayal kırıklığı" yaratan, kolayca avlanabilecek bir tank ne de tank artık gereksiz bir savaş aracı değil. yerine alternatif bulunana dek tanklar görülmeye devam edilecek.
  
  edit: ufak tefek ilaveler.
• tanktan çok kundağı motorlu topa benzeyen tanklar. motor önde olduğu için zpt olarak da kullanılabilirler lakin ön zırhı bir şey delerse (ki hiçbir zırh delinmez değildir bu günün savaşlarında) tankı hurdaya çıkaramasa baya masraflı bir mobility kill ile karşı karşıya kalınır. bu normaldir, zira merkavalarda ana amaç tankın bekasının ötesinde personelin sağ kalmasıdır. merkavalar inanılmaz derecede modülerdir, üç parçalanmış (hurda) tanktan bir bütün tank çıkarmak mümkündür. bunun nedeni israil ordusunun ihtiyaçları doğrultusunda her kaynağı sonuna kadar kullanma isteğidir.
• ibranice "araba" anlamina gelen sozcuk. tankin motor blogu, mayin saldirilarina karsi on kisimda bulunmaktadir. bu sekilde tanksavarlar icin daha fazla zirh elde edilmistir. tankta olusabilecek bir yanginin yayilmasini engellemek icin hidrolik sistemler yerine elektrikli sistemler kullanilmistir. tanka giris cikis arka kapidan yapilmaktadir tipki zpt gibi. ic hacmi de benzerlerine nazaran daha buyuktur. salon salamanje.. merkava ayni zamanda kabala'ya temel teskil eden ve filistin'de i.s 1. yy da ortaya cikmis kimi kaynaklarda merkabah olarak da gecen bir gizemciligin adidir.
• dört ayrı modeli olan israil yapımı tanktır. yapı itibariyle sina, golan, negev gibi çöl veya açık arazilerde kullanıldığında etkili olduğu görülmüştür. (bkz: altı gün savası) mayinlara karşı motor bloğunu koruma altında tutmak ve karşı tank ve top mermilerinin vereceği etkiyi azaltmak adına özellikle ön bölümü daha fazla zırhlı olacak şekilde üretilmiştir. bu da tankın hızını ve hareket kabiliyetini azaltmaktadır. zira tankın 2006 lübnan savaşında başarısız olmasının temel nedeni hareket kabiliyetinin azlığı dolayısıyla yakın mesafeden yediği anti-tank füzeleridir. bunun dışında bu kadar çok kayıp verilmesine gerekçe olarak taktiksel hatalar gösterilmiştir.
  
  edit: 1967 yılında kullanılan tanklar aslında merkava'nın prototipi daha doğrusu modelin temeli olan sabra tanklarıdır. merkava'nın ilk modeli olan merkava mark i ilk olarak 1982'deki lübnan savaşı'nda kullanılmıştır.
• kundağı motorlu obüs model alınarak üretilen tank. chobham zırhı ile kaplıdır. ayrıca m1a2lerdeki 120mm yivsiz top takılmıştır.
• israil ana muharebe tankıdır. şu an mark ıv modeli kullanımdadır. israil şimdiden 300'den fazla mark ıv üretmiş, bir başka 300 adetide sipariş vermiştir. tankı diğer tanklardan ayıran en büyük özelliği personel taşıyabilmesidir. bazı uzmanlar bu özelliği kullanışlı olarak görsede genel görüş bir muharebe tankının personel taşıyabilmesini para ve ağırlık ziyanı olarak görmektedir. ayrıca personeli taşımak için açılan yer yüzünden tankın motoru ön kısma alınmıştır. bu da motoru önden gelen saldırılara karşı korunmasız bırakmıştır. tank 65-62 ton arasındadır ve 4 mürettebat tarafından idare edilmektedir. ana topu l44'ün modifiye edilmiş versiyonu olan mg253 120mm'dir. düz yolda 65 km/h ye kadar ulaşabilir. windbreaker koruma sistemi sayesinde gelen füzeleri havadayken patlatabilir. kuşkusuz israil'in bölgesel güç olmasında katkısı en büyük olan muharebe aracıdır. ülkemiz 2011'de mark ııı modelini israil'den sipariş vermiş, fakat iki ülke arasındaki siyasi gerginlik sebebiyle bu siparişi iptal etmiştir. bu olay, daha sonradan türkiye'yi kendi tankını üretmeye ittiği için, silahlı kuvvetler ve tank mühendisliğimiz açısından bir dönüm noktası olarak görülmektedir.
• ismini ibranice "savaş arabası" (bkz: chariot) hedesinden alan israil ana muharebe tankı.
  
  ikinci intifada'dan sonra değişik varyasyonları da üretilmiştir. bunlar; merkava lic (low intensity conflict: düşük yoğunluklu çatışma), merkava tankbulance (evet, ambulans-tank), merkava ifv namer (infantry fighting vehicle: piyade saldırı aracı), merkava arv nemmera (armored recovery vehicle: zırhlı kurtarma aracı), merkava obüs sholef.
  
  lic varyasyonunda topla eksendeş (bkz: coaxial) bir 12,7 mm makineli tüfek bulunmakta ve tankın içinden ateş edilip, "üstün ateş gücü" sağlamaktadır.
  
  tankbulance^* varyasyonunda mühimmat kısmında yapılan değişikliklerle tıbbi bir ambulans özelliklerine sahip bir araç üretilmiştir. daha az mühimmatlı da olsa tepesinde ateş edebilen bir top bulunduğundan olsa gerek, cenevre sözleşmeleri kapsamında ambulans sınıfına girmez.
  
  namer (ibranice erkek leopar) varyasyonunda samson uzaktan kumandalı silah istasyonu'yla donatılmış, ya .50 cal ağır makineli tüfek yada otomatik bomba atarla silahlandırılmaktadır. ek olarak 9 kişi taşıyabilir ve ambulans varyantıyla 2 kişi taşıyabilir.
  
  nemmera (ibranice dişi leopar) varyasyonu devre dışı kalmış araçları çekmek için ve sahip olduğu yardımcı güç ünitesiyle tamirat için gereken ekipmanı çalıştırmakta kullanılıyor. ek olarak 8 kadar teknisyen de taşıyabilmektedir.
  
  sholef (argo-ibranice silahşor) varyasyonu 155 mm topa sahiptir ve 45 km menzile sahiptir. üretime geçirilmemiş, onun yerine modifiyeli abdli m109 obüsü tercih edilmiştir.
  
  çok farklı bir coğrafyada çok farklı amaçlara hizmet ediyor, etmesi de gerekiyor. bu sebeple de dışarıdan bakınca aklımızdaki tanka hem benziyor hem de benzemiyor.
• zırhının yapıldığı metalin içine seramik takviyesi yapıldığından zırhı yüksek ısıya dayanabilmektedir. “trophy” adı verilen füze/roket saptırıcı sistemleri, kent savaşlarında ve meskun mahallerde isabet almasını minimize etmek amacıyla tasarlanmıştır.
• hezekiel’in gök arabası
• personel taşıma imkanı ile tank desant' a bambaşka bir yaklaşım getiren israil tankıdır.