• bu dönemde, türk edebiyatında, yaşanan bazı ilkler şunlardır:

    - ilk şiir çevirisi şinasi tarafından yapılmıştır*.

    - şinasi tarafından ilk noktalama işaretleri kullanılmıştır.

    - ilk yerlitiyatro şinasi tarafından yazılmıştır. tek perdelik olan oyun bir töre komedisidir, görücü usulü evlilikle ilgilidir.

    - ilk roman çevirisi yusuf kamil paşa tarafından yapılmıştır.

    - ilk yerli roman şemsettin sami tarafından yazılmıştır*.

    - batılı anlamda ilk anı örneği ziya paşa tarafından yazılmıştır*.

    - ilk hikaye örnekleri ortaya çıkmıştır.

    - gerçekçi ilk öykü sami paşazade sezai tarafından yazılmıştır*.

    - ilk eleştri kitabı namık kemal tarafından yazılmıştır*.

    - ilk edebi roman namık kemal tarafından yazılmıştır*.

    - ilk tarihi roman namık kemal tarafından yazılmıştır*

    - oynanan ilk tiyatro oyunu bu dönemdedir*

    - ilk köy romanı nabizade nazım tarafından yazılmıştır. bu romanda ilk defa ana karakter kötü biridir*.
  • dönem:
    a) şiir :
    - içerik değişip, vatan, millet, hürriyet gibi toplumsal ve politik öğeler girmiştir.
    - dilde yenilik yapılmak istenmiş fakat başarılı olunamamıştır.
    - aruz ölçüsü kullanılmaya devam edilmiştir.
    - “sanat toplum içindir” anlayışı hakimdir.
    - namık kemal, şinasi ve ziya paşa dönemin en önemli yazarlarıdır.
    b) roman & öykü :
    - tanzimat dönemine roman türü çeviri yolu ile girer.
    - fenelon – telemak (ilk çeviri.)
    victor hugo – sefiller
    “ - notre dame ın kamburu
    “ - bir mahkumun son günü
    swift – guliver in seyahatnamesi
    belli başlı çevirilerdir.
    - batı etkisinde ilk roman şemseddin sami den taaşuk-u talat ve fitnat tır.
    - batılı anlamda ilk roman namık kemal den intibah’ tır.
    - tanzimat döneminde yazılan romanlarda okuyucuya bir bilgi vermek amaçlandığı için, romanların sonlarında kısadan hisse adı verilen didaktik bir öğe bulunur.
    - yazar kimliğini gizlemez.
    - romantizm akımından etkilenilmiştir.
    - eserlerde batılaşmayı yanlış algılayan (kumar, içki vb.) kişiler bulunur. örn : intibah ta ali bey.
  • romantizm akiminin etkisi altinda olan ve namik kemal, sinasi, ziya pasa gibi gaz ozgurlukculer tarafindan sekillenmis donem.
  • çökmekte olan bir imparatorluğun son dönemlerinin bir toplumsal atılım dönemine denk gelmesiyle (dar bir çevrede de olsa, zira osmanlı demek istanbul demekti uzun zaman) oluşmuş ve bu nedenle toplumsal, edebiyatı status quoyu değiştirmek amacıyla kullanmayı denemiş bir akımdır. (birinci tanzimat edebiyatı) amma velakin gerçekler üstün gelir ve edebiyatçılar bırakın dünyayı, kemiklerine kadar çürümüş osmanlı'yı bile kurtaramaz ve abdülhamit çıkar sahneye, ondan sonra da kuzu kuzu içlerine kapanıp depresif ruhsal esinlenmelerini yazar sevgili yazar ve şairlerimiz. (ikinci tanzimat edebiyatı)

    ve sonraki adım:

    (bkz: edebiyat ı cedide) veya (bkz: serveti fünun)
  • tanzimat döneminin ilklerini şöyle toplayabiliriz.
    1. geleneksel anlatıdan romana hazırlık: hançerli hanım hikaye-i garibesi:ali (intibah'ı etkiledi.)
    2.geleneksel anlatıdan romana hazırlık: muhayyelat:giritli aziz efendi/1796:üç bölüm : hayal-i evvel, hayal-i sani, hayal-i salis. hikaye, masal , roman karışımı. romantizm ve realiz etkileri görülür. aşk, şehzade düğünleri, kadınların vefasızlıkları, istanbul günlük hayatı, tasavvuf kavramları.
    3.sergüzeşt-i kalyopi: t.abdi (1873) istanbul'un fethi sırasında rum kızı kalyopi ile ziver bey arasındaki aşk. kalyopi'nin ıssız bir adaya atılması, ziver'in onu kurtarması fakat birbirlerini tanımamaları, kalyopi'nin erkek kılığına girmesi, bir kadının ona aşık olması, bir ülkeye sultan olması, sonrasında ziver bey ile evlenmesi.
    4. akabi hikayesi: vartan paşa(1851) ermeni alfabesiyle türkçe olarak yazılmış. ermeni toplumu içinde geçen bir aşk hikayesi. hristiyanlıktaki mezhep ayrılıklarının evliliklerin önüne geçmesine yönelik bir eleştiri. ermeni toplumunun günlük hayatı, örf adet ve gelenekleri. sadece ermeniler arasında geçer. romanda hiç türk yoktur.
    5. temaşa-i dünya ve cefakar u cefakeş : evangelios misailidis.(1870- 1871) grek hafleriyle türkçe. avukat favini'nin doğumundan başlayarak 65 yaşına erdiğinde sevgilisine kavuşabilmesinin hikayesidir.
    6.ilk yerli romanların yayın sırası:
    1-taaşşuk-ı talat ve fitnat: şemsettin sami (1872-73). ilk yerli roman.
    2.hasan mellah: ahmet mithat efendi.(1874)
    3.felatun bey ile rakım efendi: ahmet mithat efendi.(1875-76) yanlış batılılaşmayı işleyen ilk roman.
    4.intibah: namık kemal(1876): ilk edebi roman.
    5. cezmi:namık kemal(1880): ilk tarihi roman.
    not: ahmet mithat'ın yeniçeriler adlı romanı 1871' de yayımlandığı için bazı edebiyat tarihçileri ilk tarihi roman denemesi olarak onu görür ama zamanında ses getirmediği için gölgede kalmıştır, üstelik yeniçerilerin dünyasını perspektiften verememiştir. 3.selim devrinde geçen hikayede yeniçeri kızı ayşe'nin gözünden ordudaki bozulma anlatılır. yapıt, esasen bir aşk, evlilik ve intikam romanıdır.
    6.sergüzeşt: samipaşazede sezai (1888-89): romana gerçekçi bir bakış açısı hakim.
    7.turfanda mı yoksa turfa mı: mizancı murat (1892)
    8.karabibik: nabizade nazım(1892) ilk naturalist roman/ilk köy romanı
    9.zehra: nabizade nazım(1894)
    10.araba sevdası:recaizade mahmut ekrem:(1896): ilk realist roman
    7.ilk makale: şinasi:tercüman-ı ahval mukaddimesi(1860)
    8.ilk hikayeler: kıssadan hisse: ahmet mithat efendi.
    not: batılı anlamda ilk gerçekçi hikaye: küçük şeyler(1892): samipaşazade sezai
    9.ilk yazılan tiyatro: şair evlenmesi: şinasi(1859). ilk noktalama işaretleri de bu eserde kullanılmıştır. ancak bu yapıt oynanamadı.
    10.sahnelenen ilk yerli tiyatro: vatan yahut silistre: namık kemal (1873)
    11.ilk kapsamlı tiyatro önsözü: celalettin harzemşah: namık kemal(1874) 15 perde, hugo'nun cromwell önsözü'nden ilhamla
    12.ilk modern antoloji, edebiyat tarihi taslağı: ziya paşa: harabat(1875)
    13.ilk kapsamlı eleştiri: tahrib-i harabat: namık kemal(1885)
    14.ilk kafiyesiz şiir: abdülhak hamit: validem(1913)
    15.aruzla ilk manzum tiyatro eseri: abdülhak hamit: eşber(1880), 20.yy'da sardanapal (1915)
    16.heceyle ilk tiyatro: nesteren: abdülhak hamit tarhan.
    17. ilk atalar sözü kitabı: şinasi: durub-i emsal-i osmaniye(1863) 1500 kadar atasözü.
    18.ilk pastoral şiir: sahra: abdülhak hamit tarhan.(1878-79)
    19.roman yazan ilk kadın yazar:zafer hanım: aşk-ı vatan(1877)
    20. ilk kadın romancı: fatma aliye: hayal ve hakikat(ahmet mithat ile birlikte, hayal kısmını fatma aliye yazar), muhadarat, refet, udi, enin
    21.batılı anlamda ilk fabl: şinasi: eşek ile tilki(1862)
    ilk çeviriler
    1.son serac'ın sergüzeşti: chateaubriand- kirkor çilingiryan(1860) ermeni harfleriyle türkçe
    2.telemaque: fenelon a) yusuf kamil paşa (1862) b) ahmet vefik paşa(1869): odysseia'nın oğlu telemak'ın maceraları. (ikisi birlikte çevirmiştir.)
    3.sefiller- mağdurin hikayesi: victor hugo- münif paşa(1862) /yayında çevirmen yok ama münif paşa olduğu biliniyor.
    not: sefiller'in ön sözünü namık kemal çevirmiştir.
    4.sefiller: victor hugo- şemsettin sami (1879-1880) yarım kalmıştır.
    5.hikaye-i robenson: daniel de foe- ahmet lütfi efendi (1864)
    6.hikaye-i robenson: daniel de foe- şemsettin sami (1884)
    7.atala: chateaubriand- recaizade mahmut ekrem. (1869 tefrika 1872 kitap) aslı roman olan bu eseri önce çevirip tiyatro haline getirir. abdülhak hamit'in duhter-i hindu'sunu etkiler.
    8.tartuffe:(tartüf yahut riyanın encamı). moliere- ziya paşa: ilk manzum tercüme piyes.
    9.grazielle: lamertine-ali(1878) yusuf neyyir.
    10.monte kristo: aleksandr dumas- teodor kasap(1872- 1873) hamid' in sabr ü sebat'ını etkiler.
    11.hikaye- hikemiye-i mikromegas: voltaire- imzasız/ahmet vefik paşa(1872-1873)
    12.mes prisons: sylvio pellico- recaizade mahmut ekrem(1874)
    13.topal şeytan:lesage-kadri(1872)
    14.kamelyalı kadın:aleksandr dumas- ahmet mithat efendi(1879)
    ilk gazeteler
    1. mısır'da ilk resmi gazete: vekayi-i mısriyye (1828)
    2.ilk resmi gazete: takvim-i vekayi(1831)/ abdülhamit devrinde 20 yıl ara verdi.
    3.ilk yarı resmi gazete: ceride-i havadis(1840)
    4. ilk özel gazeteler:tercüman-ı ahval: şinasi/agah efendi(1860), tasvir-i efkar: şinasi(1862)
    5.ilk mizah gazetesi: diyojen: theodor kasap(1870-1873)
  • tuhaftır ama tanzimat edebiyatının önde gelen isimleri ( (bkz: namık kemal) (bkz: şinasi)(bkz: ziya paşa)) hiçbiri kendilerine tanzimat edebiyatçısı dememiştir. kendilerinden hep (bkz: edebiyatı cedide) olarak bahsetmişlerdir. cumhuriyet yıllarına gelindiğinde böyle bir tabir kullanılmaya başlanmıştır. hatta serveti fünuncular bile kendilerini onlardan ayırmak için yeni edebiyatı cedide tabirini kullanmışlardır.
  • tanzimat fermanından 20 yıl kadar sonra 1860'ta şinasi'nin agah efendi ile birlikte tercuman-ı ahval gazetesini çıkarması ile başlamış, 1895'e kadar sürmüş olan dönemdir. düşünsel yapısı yönünden siyasi tanzimatın izlerini taşır. bu edebiyat içinde var olan sanatçılar genellikle eserlerinde siyasal ve toplumsal reformları savunmuşlardır. bunun içinde eski yaşama biçimini eskiyi sürekli olarak eleştirmişlerdir. halkı siyasi ve toplumsalyeniliklere hazırlamak, ona çağdaş uygarlık değerlerini öğretmek başlıca kaygılarındandı. halkın anlayabileceği, sade bir dille yazma, tanzimatçıların ana eğilimlerinden biriydi. karmaşık cümleler yerine kısa cümleler kurulmuştur. buradaki amaç geniş halk kitlelerine ulaşıp onları bilgilendirmekti. tanzimatçılar divan edebiyatında bulunan türleri batıya uyarlamışlardır. sanat için sanat bırakılmış, toplum için sanat düşüncesi ile eserler verilmeye başlanmıştır. ancak bu hep böyle devam etmemiş, ikinci kuşak tanzimatçılar aşk, ölüm, tanrı gibi kavramlara yönelmiştir. bunun sebepleri arasında, yine batıdan gelen romantizm akımının etkisi de yer almaktadır.
  • çoğu örneği okunmayacak kadar kötüdür.

    felatun bey ve rakım efendi'yi tarih, edebiyat ve/veya sosyoloji üzerine bir sunum/tez/kitap hazırlamayan bir insan evladı niye açar okur mesela... buna benzer bir sebepten ötürü okumam gerekmişti. odalara sığmayacak kadar olmasa da naçizane bir kitaplık kuracak kadar kitap okumuşluğum vardır ve bu kitap okuduğum en başarısız edebi eserlerden biridir.

    not: her ne kadar reform devri imparatorluk yıkılana kadar öyle ya da böyle sürmüş olsa da, 1876 tanzimat dönemi'nin bitiş yılı olarak kabul edilir. yukarıda verdiğim örnek 1875 yılına aittir. yani birazcık da olsa kaliteli ve olgun bir eser bekleme hakkı vardır okuyucunun. dönemi içinde değerlendirme tezine de saygı duyarım. sırf o saygımdan böyle sakin yazıyorum zaten.
  • devlet eliyle edebiyat teşekkülü.

    osmanlı'nın yenilenme hareketlerinin son ayağı, siyasal ve kültürel alanda batılılaşma hedefi kapsamında yurtdışına gönderilmiş şinasi, ahmed midhat ve ziya paşa'nın, yurda dönüşlerinde başını çektikleri bir dönem edebiyatıdır.

    taklit olmanın da ötesinde bir hayli zorlama ve naif eserlerle temsil edilir; kahramanlarının da, dilinin de kendine güvensiz bir hali vardır. niye böyledir? topluma batı menşeili bir altyapı oluşturmak misyonuyla hareket eden yazarlarının henüz kendi altyapıları yeterli düzeyde değildir de ondan.
  • gerçekten de, tanzimat'tan sonra gazetenin, romanın, tiyatro oyununun bir arada ortaya çıkması bir rastlantı değildir. bunların üçü de halka dönük olma niteliğini içeren etkinliklerdi ve batı'daki görünüş nedenleri de yine o niteliğin açıklayacağı tarihsel oluşumlara karşılık düşmekteydi. artık yukarı kat okumuşlarının keyfi durumundaki eski düzyazı yaşamını yitiriyordu; o düzyazı, toplumun gereksediği yeni sorunları, yeni yazın türlerini yüklenecek nitelikte değildi.
hesabın var mı? giriş yap