aedile

• aynı zamanda festivallerin düzenlenmesinden de sorumludur bu memurlar. bu festivaller, gladyatör oyunları ve chariot yarışları gibi gösteriler de içerir bunlar, halkın oyunu toplamak açısından çok verimli ve populer olduklarından özellikle roma cumhuriyet döneminde yükselmek için çok verimli bir memuriyet olmuştur. hatta basit bir memuriyetten çok politik olarak yükselme aracı olarak görülebilir bir sonraki adım genelde praetor olmaktır.
• latince aedes (tapınak) kelimesinden türeyen; roma'da bir magistratusluk çeşidi.
  
  m.ö. 494 yılındaki birinci secessio plebis sonrası kurulan aediles plebis, önceleri tapınakların korunması ve bakımıyla ilgilendiler. daha sonra tüm şehrin bakımını da üstlendiler. aynı yıl kurulan tribunus plebis'un yardımcıları konumunda olmalarına rağmen m.ö. 446 yılında aldıkları senatus consulta göreviyle daha prestijli bir konuma gelmişlerdir.
  
  başlıca üç görevleri vardır:
  1) şehrin genel bakımını yapmak
  2) halk oyunları düzenlemek
  3) ticari hayatı ve tahıl durumunu denetleyip düzenlemek
  
  ana görevleri yanında eğer censor görevlerini yerine getirmekte zorlanıyorsa, aedile onun yerine yapılamayan görevleri yerine getirirdi.
  
  m.ö. 367 yılında kabul edilen lex licinia sextia ile halk oyunlarına bir gün daha eklenmiştir. bunu israf olarak gören aediles plebisler karara karşı çıkmışlardır. particiler, bu masrafları aedile adına üstlenmek istemiş, plebler de kabul etmiştir. sonuçta aedilis curulis adında yeni bir makam oluşturulmuştur.
  
  bu yeni makam, oyun düzenlemenin yanında marketlerin düzenmenmesinden de sorumluydu. bu düzenlemeyi yapabilmek için isterse ferman, bildiri hazırlayabilirdi. (bkz: jus edicendi)
  
  her iki makam da yüce kabul edilirdi. ancak aedilis curulis her zaman pleblerinkinden sınıfça (ve bu yüzden makamca) yüksekte idi.
  
  imparatorluğa geçtikten sonra augustus oyunların düzenlenmesi ve diğer karar güçlerini praetorlere verdi. imparatorluk rejimindeyken aedile makamı, cursus honorum'da yükselmek için genç yaşta gelinen bir makam olarak kullanılıyordu. 3. yüzyılda alexander severus'un egemenliğinde tamamen ortadan kalkmıştır.
• kelime anlamı "tapınak inşa eden" olan aedile görevi, roma cumhuriyetinde cursus honorum'un (makamlar/görevler merdiveni) ikinci ve opsiyonel basamağıydı. tapınak inşa etmekten çok daha fazlası olan aedile görevi, tapınakların bakımından, halka açık hamamların denetiminden, su sistemlerinden (aquaduct), halka yiyecek dağıtımından (tahıl), toplum içindeki ahlakın korunmasından ve belki de en önemlisi festivallerin düzenlenmesinden sorumluydu. tüm bu görevler kendi içinde oldukça mühimdi ve halk ile etkileşim halinde olabilmenin bir yoluydu. örnek vermek gerekirse halka açık hamamlar romalılar için sosyalleşmenin önemli merkezlerinden biriydi. sıcak bir banyodan çok daha fazlasının bulunduğu bu büyük tesislerde, halk için yapılmış bir çok restaurant, oyun merkezleri, vücut geliştirme alanları, kütüphaneler ve market alanları bulunurdu. bu tesislerin kontrolü aedilelerin işiydi.
  tarihsel spektrumda romadaki ünlü hamamlardan bazıları:
  (bkz: titus hamamı), (bkz: traianus hamamı), (bkz: caracalla hamamı), (bkz: diocletian hamamı)
  benzeri şekilde senatonun toplandığı, hazinenin saklandığı tapınakları (castor ve pollux tapınağı, satürn tapınağı) onlar bakımdan geçirirdi.
  
  bu göreve gelebilmek için 35 yaşına basmış olmak gerekliydi. pleblerin tribünü ve quaestorlar bu göreve başvurabilirlerdi. cursus honorum'un ilk seviyesi olan quaestorlar direkt olarak preator makamına geçme hakları olmasına rağmen siyasi alandaki güçlerini ve saygınlıklarını arttırabilmek adına aedile olmayı tercih edebiliyorlardı (aynı zamanda praetor olmak için koyulan yaş sınırı 39'du ve o kadar süre boyunca quaestor kalmak yerine aedile görevi seçilebiliyordu). özellikle popülist politikacılar için mantıklı bir yol olan aedile görevi, yukarıda da bahsettiğim üzere, halktan insanlarla bire bir etkileşim içermekteydi.
  
  daha detaylı anlatabilmek adına açıklamasını sona bıraktığım aedile görevlerinin en önemlisi, halka açık festivallerin düzenlenmesiydi. devlet aedilelere senelik bir bütçe ayarlıyordu, fakat bir çok durumda, festivallerin daha da gösterişli yapılması adına, aedileler kendi ceplerinden de belli bir miktar ekliyordu bütçeye. dini (dies fasti) ve dini olmayan (dies nefasti) olarak ayrılan tatillerde, festivaller ile halka açık ziyafetler, gladyatör savaşları ve zafer alayları (triumph) düzenleniyor, egzotik hayvanlar getiriliyor, halkın gözü boyanıyor ve politikacılar oy topluyordu. halkın desteğini almak için iyi bir yol olan festival düzenleme işi aedile olmanın en kârlı yanıydı.
  
  bir örnek vermek gerekirse caesar, en büyük festivallerden biri olarak bilinen ve eylül ayında kutlanan ludi romaniyi (roma oyunları) düzenlemek adına uzak diyarlardan bir çok egzotik hayvan getirmiş, gladyatör oyunları düzenlemiş ve büyük ziyafetler vermişti. jupiter optimus maximus'un yahut jüpiterin adına düzenlenen bu festival, caesar gibi hırslı, genç bir politikacı tarafından düzenlendiği için çok daha fazla harcama yapılmış ve organizasyon normal beklentileri aşmıştı. hatta cumhuriyetin farklı köşelerinden getirilen gladyatör sayısı o kadar fazlaydı ki, senato caesar'ın onları devirmek istediğini düşünmüştü.
  
  kısacası aedile görevi cursus honorumda daha üst makamlara gelebilmek için epeyce kıymetli özellikler taşıyordu. bunu değerlendirebilen genç ve hırslı politikacılar, halkın/çevrenin desteği ile gelecek yıllarında praetor ve konsüllük gibi makamlara gelebiliyorlardı. bu nedenle aedile görevi opsiyonel olmasına karşın bir çok genç politikacı tarafından tercih edilmişti. augustus döneminde bir çok yetkisi praetorlara teslim edilen aedileler zamanla önemini kaybetti ve 3.yy'da tamamen yok oldu.